Literatuur. Jaargang 3

Signalement

Grisailles met boeren en bedelaars

Het is geen gebruik dat in Literatuur kunsthistorische catalogi worden besproken. De beschrijvende catalogus van ruim honderd grisailles met spreukbanden van Adriaen van de Venne is echter ook in literatuurhistorisch opzicht belangwekkend genoeg om hem hier te signaleren. Dat belang ligt ten eerste in het onderwerp. Van de Vennes ‘grauwtjes’ geven een uitbeelding van ‘het grauw’: bedelaars en (arme) boeren, en vertegenwoordigen zo een aspect van het zeventiende-eeuwse boertig realisme dat we ook aantreffen in de literatuur (bij Bredero bijvoorbeeld, en in ander werk van Van de Venne zelf). De visie op zulke maatschappelijke randfiguren is uitgesproken negatief. Hun gedrag wordt verbeeld als grotesk of afkeurenswaardig; ook lichamelijke handicaps worden bepaald niet gebruikt om deernis op te wekken. De afbeeldingen zijn ondanks nogal wat herhalingen op zichzelf al fascinerend, maar ze winnen aan belang door de meegeschilderde opschriften die in hun lapidaire formuleringen en hun taalspel voortkomen uit dezelfde voorliefde voor kernachtigheid die blijkt uit zeventiende-eeuwse spreekwoorden, spreuken en emblematische motto's. Voor onderzoek naar de verhouding van realisme en moralisme en van de picturale en literaire middelen waarmee de werkelijkheid tot les wordt omgesmeed, leveren de beschrijvingen van Annelies Plokker in deze catalogus prachtig materiaal.

EKG

Annelies Plokker, Adriaen Pietersz. van de Venne (1589-1662), de grisailles met spreukbanden. Leuven, Amersfoort (Acco) 1984. Leuvense Studiën en Tekstuitgaven N.R. nr. 4. ƒ 49,75.

Rederijkers in de regio

De Nederlandse theatergeschiedenis van na de middeleeuwen heeft vooral werk gemaakt van het toneel in Amsterdam. Dat is begrijpelijk als we kijken naar kwaliteit en kwantiteit van de Amsterdamse produktie. Maar het verduistert enigszins het zicht op activiteiten elders, die in literatuur-sociologisch opzicht evenzeer interessant zijn, al gaat het niet om de ‘grote literatuur’. Dat hier een boeiend onderzoeksterrein braak ligt, wordt overtuigend aangetoond door F.C. van Boheemen en Th.C.J. van der Heijden, die met enthousiasme en volharding archieven met betrekking tot Delft en het Westland hebben onderzocht op gegevens over de rederijkerij in deze streek. In 1982 verscheen van hun hand De Delftse rederijkers Wy Rapen gheneucht, en onlangs De Westlandse rederijkerskamers in de 16e en 17e eeuw. Met een tekstuitgave, inleiding en aantekeningen van het Spel van Sinne ‘De Wortel van Rethoorijka’. Amsterdam (Rodopi) 1985. 196 p., ƒ 30, -. Beide boeken leveren tal van nieuwe gegevens, waaronder saillante bijzonderheden als de moord op de ‘keizer’ uit Lier in 1603, een zaak met een zeer lange nasleep. Alleen al in het Westland bleek een vijftiental rederijkerskamers actief te zijn geweest, met een hoogtepunt nog in de periode na 1670. Het is te hopen dat dit vruchtbare onderzoek een stimulans zal zijn voor neerlandici om ook elders in het land de archieven in te duiken op zoek naar gegevens over de regionale toneelgeschiedenis.

EKG

Hazeu over Marja

In A. Marja, dichter en practical joker (1917-1964) geeft Wim Hazeu een biografische schets van deze dichter. Het is een uitgewerkte versie van zijn eerder verschenen opstel in Vrij Nederland van 7 januari 1984, nu in een goedkope uitvoering verschenen bij uitgeverij Stabo in Groningen. Veel meer dan een biografische schets is het niet. In feite is het

[p. 54]

een aaneenrijging van Marja typerende anekdotes, gelardeerd met enkele biografische aantekeningen. Hazeu citeert in zijn woord vooraf met instemming Marja zelf die ‘interessant opgediende, typerende anecdotes en psychologische portretten van schrijvers’ interessanter vond dan ‘quasi-diepzinnige analyses van hun werk’. Hazeu voldoet in elk geval aan dat verlangen naar anekdotiek, maar erg stimulerend om nu ook het werk van Marja te gaan lezen is het allemaal niet geworden. Wat vooral overkomt is een portret van een recalcitrante en gefrustreerde dichter die zijn gram haalt door veelal uit de hand lopende practical jokes en kleine pesterijen die vervolgens zijn eigen frustratie alleen maar verergeren. Met kennelijk genoegen citeert Hazeu veelvuldig uit Marja's spotverzen waardoor een beeld ontstaat van Marja's werk alsof het overwegend uit dit type rijmelarij bestaat. Een goede analyse van zijn werk was misschien toch beter geweest dan deze biografische schets.

GvB

W. Hazeu, A. Marja, dichter en practical joker (1917-1964). Uitgeverij Stabo/All Round, Groningen 1985. ƒ 9,70.

Een inleiding tot Marnix

In de reeks Erflaters van uitgeverij Heureka is een beknopte biografie verschenen van Marnix van Sint Aldegonde. De nadruk valt op Marnix' rol in de Nederlandse Opstand en op zijn houding tegenover de niet-calvinisten. Over zijn betekenis als literator wordt het een en ander gezegd bij de bespreking van de Biëncorf (blz. 19-28), de behandeling van auteurschap en waarde van het Wilhelmus (blz. 29-35) en in een passage over de psalmberijming (blz. 50-51). Het werkje levert weinig nieuws; kenmerkend is eerder het streven van de schrijver om de verschillende visies van eerdere auteurs door middel van veel citaten elk aan bod te laten komen. In de beschrijving van de politieke en militaire ontwikkelingen steunt Verhoef vooral op de oudere overzichten van Geyl en Romein; recentere inzichten zoals besproken door G. de Bruin in de bundel Kantelend Geschiedbeeld (Aulapaperback, 1983) zijn niet terug te vinden. De oudere Marnix-literatuur kende uitersten van verheerlijking enerzijds en verguizing anderzijds. Verhoef staat zeker niet kritiekloos tegenover zijn object en wraakt met name de neiging van calvinistische auteurs om Marnix' zwakten te vergoelijken. Zijn streven naar een evenwichtig oordeel maakt het boekje, ondanks dat het niet erg meeslepend geschreven is, zeker geschikt als een eerste inleiding tot het onderwerp.

EKG

C.E.H.J. Verhoef, Philips van Marnix Heer van Sint Aldegonde. Uitgeverij Heureka, Weesp 1985. Reeks Erflaters, 96 p., ill., ƒ 19,50.