Links Richten

provocatie slot
door jef last

In de meeste gevallen verloopt zoo'n jongensstaking even spontaan als ze is opgekomen. De groote bonden, doodsbenauwd dat ze straks aan de oudere arbeiders een stakingsuitkeering moeten geven, als het heele bedrijf stil ligt, kanten zich fel tegen de rebellen en maar al te vaak laten de oudere arbeiders zich bepraten om onderkruiperswerk te verrichten; uit drie ploegen van klinkers worden twee ploegen gevormd, terwijl een deel van de tegenhouders het werk overneemt van de nageljongens. En de jongens zelf, die meestal niet georganiseerd zijn en niet in staat om een behoorlijke eigen leiding te kiezen, raken het hoofd kwijt, de staking begint te verloopen en na een poosje is er van de heele actie niets meer over.

Dit keer echter ging het anders.

Niet voor niets had Frits Reeders zooveel avonden grondslagen en tactiek bestudeerd van de vakbeweging. Niet voor niets had hij zich door de ouderen laten vertellen hoe het bij de groote metaalbewerkersstaking van 1921 toeging. Ditmaal bleef het niet bij rumoerige bijeenkomsten ergens buiten op een veldje, er werd een zaal gehuurd, een vergadering gehouden, een stakingscomité gekozen, er werden posten uitgezet en steunlijsten gingen rond aan de andere werven, een systematische campagne werd opgezet om de oudere kameraden, die nog in het bedrijf stonden, te bewerken.

Van dit alles was Frits Reeders de ziel, maar wanneer hij er in slaagde de wilde jongensactie tot een reëel stuk strijd op te bouwen, dan lag toch voornamelijk het geheim daarin, dat hij in alles de raad van de oudere kameraden der R.V.O. opvolgde. Daardoor was hij in staat de pogingen der reformisten te doorkruisen, om zich van de staking meester te maken; daardoor kon de staking tegelijkertijd tot een belangrijk stuk revolutionaire scholing worden.

Toen de staking zijn 3e week inging, gebeurde het onverwachte. Natuurlijk had het stakingscomité zijn eischen geformuleerd en voorgelegd aan de directie: Betere contrôle der tarieven, 10% tariefsverhooging, geregelde uitbetaling van een minimum voorschot, betere schaftlokalen, een overdekte fietsenbergplaats en dergelijke. Er waren weinig optimisten, die verwachtten, dat de directie hierover ernstig in onderhandeling zou willen treden, een directeur van een groote werf toch, kan, voor zijn prestige, zich niet door snotjongens de wet laten stellen; in het beste geval verwachtte men een aankondiging op het

[p. 276]

zwarte bord, dat die en die verbeteringen doorgevoerd worden en de jongens op een bepaalde dag zich weer voor werk aan kunnen melden.

Maar de tijd voor deze staking was zeer gunstig gekozen. Het was, na de vele klappen die de werf in de krisis had gekregen, absoluut noodzakelijk zoo spoedig mogelijk de nieuwe orders uit te voeren, bovendien drong de Japansche gezant bijna dagelijks op versnelde uitvoering van het werk aan. Bovendien echter was de geest onder de oudere werklieden, na de groote loonsverlaging, zoo onrustig, dat men ieder oogenblik kon vreezen dat zij, onder de voortgezette propaganda, het voorbeeld van de jongens zouden volgen.

Zoo kwam het, dat de stakingsleiding onverwachts bericht kreeg, dat ze om 11 uur verwacht werd bij de directie.

Het is geen kleinigheid voor jongens die nauwelijks hun Hollandsche taal behoorlijk beheerschen, om plotseling in het allerheiligste der fabriek, in het deftige kantoor van de bedrijfsleiding toegelaten te worden. Alles stemt er tot bescheidenheid: de zware stilte, de dikke tapijten waarover hun lompe werkschoenen voortschrijden, de luxe der meubileering, die hun de armelijkheid van hun eigen kleeding als het ware dubbel doet beseffen. Verlegen hun pet in de handen draaiend, staan de groote lummels in het kantoor, alsof ze achter elkanders ruggen dekking zochten, en kijken als gefascineerd naar den directeur, die hun, van achter zijn magistraal bureau ministre door zijn goedomrande brilleglazen doordringend aanziet. Alleen Frits Reeders heeft zich eenigszins losgemaakt van hun groep, fier en trotsch beantwoordt hij den blik; hij voelt zich de verantwoordelijke leider der delegatie; hij voelt zich voor het eerst, oog in oog met den klassenvijand.

De directeur heeft Frits Reeders een oogenblik nieuwsgierig opgenomen, dan kruist hij de handen plechtig voor zich op de tafel en begint te spreken, waarbij hij zich demonstratief voornamelijk wendt tot de overige jongens.

Ach, wat kan de directeur mooi spreken!

Hoe menschelijk is zijn stem, wanneer hij de moeilijke toestand schetst van ons vaderland in den crisis en de zware zorgen, die op de schouders der leiders van het bedrijfsleven drukken. Zeker, hij wil niet ontkennen, dat de jongens misschien onder de opvoering van het arbeidstempo en de noodzakelijke wijzigingen in de bedrijfsleiding geleden hebben. Er is misschien inderdaad te weinig rekening met hun belangen gehouden. Hij heeft verschillende der kleinere grieven onderzocht en juist bevonden. Nog deze zelfde ochtend is er opdracht gegeven om een overdekte schuur voor hun fietsen te bouwen. De directie is bereid om in deze dingen een zoo tegemoetkomend mooglijke houding aan te nemen, al betreurt ze het, dat men zich door communistische hetsers op het sleeptouw heeft laten nemen in plaats van de grieven op behoorlijke wijze ter kennis van de bedrijfsleiding te brengen. De heele staking met alle loonverlies en schade had dan voorkomen kunnen worden. Hij waarschuwt de jongens vaderlijk voor politieke drijvers, die hun willen misbruiken voor hun geheime en gevaarlijke oogmerken. Hij wil aannemen, dat de jongens, uit onervarenheid, onder hun verkeerden invloed geraakt zijn. Daarom zullen er geen revanche maatregelen genomen worden. Morgen om 7 uur kunnen alle stakers zich aanmelden en zullen, voor zoover het bedrijf dit toelaat, zonder aanzien des persoons weer te werk gesteld worden. De directie belooft een vertegenwoordiger van de nageljongens in de

[p. 277]

bedrijfskern van de fabriek op te nemen, om ten allen tijde hun belangen naar voren te kunnen brengen. Daartegen moeten de jongens garandeeren, dat ‘de gloeiende nagel’ voortaan niet meer in het bedrijf zal komen. Op één punt moet de directie echter helaas voet bij stuk houden. Van een verhooging der tarieven kan geen sprake zijn. Hier gaat het niet om goeden wil, hier zou het voortbestaan van het bedrijf zelf in gevaar komen. Met de buitenlandsche concurrentie is een verhooging der loonen eenvoudig uitgesloten. Wanneer die eisch vastgehouden wordt, beteekent ze de de sluiting van de werf. De jongens moeten zelf weten of ze de verantwoordelijkheid nemen voor de honderden arbeiders, die daardoor werkeloos worden. Wat de directie betreft, zij is gegaan tot de uiterste concessie en zij verwacht nu dadelijk een antwoord.

Opnieuw heerscht in het elegant gemeubelde kantoor een drukkend zwijgen, maar het is aan de gezichten van de jongens te zien, dat zijn woorden indruk gemaakt hebben. Langzamerhand begint de een tegen den ander te fluisteren. Frits voorziet het oogenblik, dat er een naar voren zal komen om de voorwaarden aan te nemen. Op dat oogenblik doet hij zelf een stap naar voren en zegt: ‘Wij kunnen hierover niet beslissen; wij moeten uw voorstellen aan onze kameraden mededeelen.’

Een oogenblik verliest de directeur zijn geduld; zijn wenkbrauwen fronsen zich, met een zware slag komt zijn vuist op het bureau neer. Doch hij is slim genoeg om aanstonds de psychologische fout van zijn ongeduld te bemerken. Een slag op de tafel, dat verstoort de illusie van een waardige menschelijke bespreking, dat roept de sfeer op, waaraan de jongens gewend zijn, het korte afsnauwen, het met een vloek bevelen van opzichters en bazen, daartegen zijn ze immers juist in verzet gekomen, daartegen zetten ze zich onwillekeurig schrap. De directeur ziet de uitwerking van zijn gebaar op hun gezichten, hij wach even, dan neemt zijn gezicht een mildere uitdrukking aan en hij brengt met een vermoeide beweging de hand aan zijn voorhoofd.

‘De directie had gemeend, op haar edelmoedig aanbod een directe beslissing te mogen verwachten. Maar het is goed; ik verwacht “de heeren” om 3 uur hier terug voor hun antwoord. Jelui kunt gaan, het onderhoud is afgeloopen.’

Nog nooit heeft Frits Reeders zulk een zware verantwoordelijkheid op zich voelen wegen, nimmer werd hij tegelijkertijd door zooveel tegenstrijdige gedachten besprongen als nu, terwijl hij, achter de andere jongens aan, van het kantoor naar de poort loopt. Wanneer de directie zóó ver toegeeft, dan is het heel duidelijk, dat zij knijp zit. Dan is er dus aan de eene kant zeker meer uit het conflict te halen, dat tot nog toe werd geboden. De directie is klaarblijkelijk bang, dat de staking zich over de oudere arbeiders uitbreidt. De directie heeft haast met haar 3 torpedojagers. Die torpedojagers echter zijn bestemd voor Japan; het is volkomen klaar, dat ze gebruikt zullen worden in de interventieoorlog tegen de Sowjet-Unie. Dat geeft aan een grootere staking een belangrijk politiek perspectief.

Aan de andere kant echter heeft hij de indruk waargenomen, die het aanbod op zijn makkers gemaakt heeft. Er is geen twijfel of het zal straks ook in de vergadering diepen indruk maken. Er is nood in de gezinnen. Iedere jongen wordt thuis zwart aangezien, als hij Zaterdag zonder centen thuis komt. En het is voor de meesten geen denkbeeldig spook, dat de werf, net als die van Rijsdijk en Jaap Smit zal worden

[p. 278]

gesloten. Zal de sympathie voor de sowjet-unie, die in ieder nummer van de soc-dem. en burgerlijke pers steeds belasterd wordt, daartegen opwegen? Zal er niet gezegd worden, dat hij de jongens voor het belang van een politieke partij op wil offeren? En hoe zal een mooglijke nederlaag op de mentaliteit van de nageljongens werken?

Hier kan Frits Reeders niet alleen beslissen, hier heeft hij het advies noodig van de oudere makkers in de R.V.O. Maar hoe kan hij dat advies krijgen in de kleine tijd, die hem overblijft voor de vergadering van de jongens begint. Driedubbele ezel als hij geweest is, om vandaag zonder fiets naar het kantoor te komen!

Wanneer Frits Reeders het hokje van den portier voorbijkomt, flitst de gedachte door hem heen: ik móét, wat het ook kost, een fiets hebben. De portier is een oud-gediende van de marine, een onderofficiersziel, een trouwe knecht van de directie, die iederen morgen met zichtbaar welgevallen het hek vlak voor de neuzen van de laatkomers dichtsmijt. In andere gevallen zou Frits er zelfs niet aan gedacht hebben, om hem om een dienst te vragen. Nu echter komt hij als het ware officieel van een onderhoud met de directie en nood breekt wet.

- Peters, zegt hij, wij moeten vóór 3 uur over de voorwaarden van de directie beslissen en ik moet eerst nog een paar menschen in de stad raadplegen, zou je me voor deze eene keer niet even je fiets willen leenen?

Peters ziet den jongen scherp aan, de brutale vlegel die hij er al lang van verdenkt de informaties te leveren voor de bedrijfskrant en die hij in stilte voor de carricatuur van hemzelf in het laatste nummer aansprakelijk stelt, met een hangbuik en spitsomhoog gerichte snorren.

Van die gevoelens laat hij echter niets blijken, wanneer hij vriendelijk antwoordt:

- Maar natuurlijk, kerel, zou ik je willen helpen, alleen.... het gaat niet, omdat mijn achterband toevallig lek is.

Dan wrijft hij bedachtzaam langs zijn neus en zegt verder:

- Doet er niet toe! Je moet geholpen worden. Weet je wat je doet? Neem zoolang een van de fietsen uit het hek daar.

- Een van de fietsen van de klinkers? vraagt Frits verwonderd, wel wetende dat dit streng verboden is.

- Natuurlijk, voor zoo'n belangrijke zaak moeten we een uitzondering maken. Het is tenslotte in het belang van de heele fabriek. Ik knijp een oogje toe en jij bent immers al lang terug eer de fabriek uitgaat. Dan kraait er geen haan naar en niemand merkt het.

Dat laat Frits Reeders zich geen tweede keer zeggen. Een sekonde later heeft hij een fiets gegrepen, met één sprong zit hij op het zadel en jakkert over de slecht gelegde keien naar de stad toe.

Nauwelijks is hij het hek uit of de portier neemt de horen van de telefoon op. Wanneer Frits Reeders, aan het eind van de Oranjeboomstraat de politiepost voorbij moet, wordt hij door twee agenten, die den weg versperren, aangehouden.

Op de terechtzitting maakt de officier van justitie in scherpe wijze front tegen de onverantwoordelijkheid en leugenachtigheid van beklaagde.

- Het verhaaltje, dat hij den portier eerst om toestemming voor het nemen van een rijwiel gevraagd heeft, kan geen oogenblik worden

[p. 279]

aanvaard. De geheele staat van dienst van den portier en zijn medaille voor moed, beleid en trouw staan ons borg dat hij een dergelijke overtreding der voorschriften nooit zou dulden. De beklaagde heeft eenvoudig gedacht, dat er op dit stille uur niet op hem gelet werd. Toen de portier hem nariep, heeft hij zich over zijn stuur gebogen, om niet herkend te worden. Slechts de tegenwoordigheid van geest van den beambte is oorzaak, dat een diefstal kon worden voorkomen, die des te infamer is, omdat beklaagde zich hier aan het eigendom van een zijner medearbeiders heeft vergrepen. Zijn excuus, dat politieke beweegredenen hem tot zijn daad brachten, kan slechts als een verzwarende factor gelden. De heeren communisten zullen moeten leeren inzien, dat hun doel, om de maatschappij op misdadige wijze in beroering te brengen, geen verontschuldiging is wanneer men zich als de eerste de beste boef aan andermans eigendom gaat vergrijpen.

De officier van justitie acht den diefstal overtuigend bewezen en vraagt voor verdachte een jaar tuchtschool en ter beschikkingstelling van de regeering tot den meederjarigen leeftijd.

Niemand zal er zich over verbazen, dat de klasserechter den eisch van den officier van justitie ten volle heeft ingewilligd.

Frits Reeders zit in de tuchtschool en zijn loopbaan als lid der kommunistische jeugdbeweging is voorloopig onderbroken. Wat de nageljongens aangaat, zij hebben dien middag de voorwaarden der directie aangenomen, slechts om te bemerken, dat in het bedrijf alles op den ouden voet doorgaat. Hun verbittering en verontwaardiging is er slechts door toegenomen en verschillende jongens zijn lid van de communistische jeugd geworden. ‘De gloeiende nagel’ blijft nog altijd geregeld verschijnen. Geen verbod van de directie is in staat om de jongens het lezen te beletten. En wanneer de directeur, elken Zaterdag driftig het gecyclisteerde blaadje doorleest, dan ziet hij, tot zijn onzegbare ergernis, onder aan, met vette letters:

Uitgave van de bedrijfsgroep der communistische jeugd genaamd ‘Frits Reeders’!