Limburgsche sermoenen

Regelnummers proza laten vervallen

14X. Dit compt regte op alre heilgen dage.

15‘Uidi angelum stantem et cetera.’ Dese wort sprict^{15, 16} 16S. Johannes jn Apocalipsi: ‘Jc sag enen engel staen in¹⁶ 17der sonnen, ende rip met enre groter stemmen: “Compt 18allet geuůgelte dat in din himele vliget, ende sament v¹⁸ 19tenen groten etene Gots!”’ Dat wort es wale te verstane 20an den groten Dach Alre Heilegen. Bi din engele es ons 21betekent een igelic predekere; bi der sonnen es betekent 22die Heilege Screft, dar hi in sal staen, ende dat hi rip 23met enre groter stemmen, dat betekent die grote begerde²³ 24die der predikere sal hebben te Gots worde. Ende also 25alse der engel bat, also sal oec der predikere bidden dat²⁵

15, 16 vlgg. Openb. 19, 17.

16 jo. - Jc sag. S.-G.: Er sahe. Dgl. Z.

18 allet geuůgelte. S-G.: alliz daz gefügile. Dgl. Z. Maar allet is hier waarschijnlijk niet = alliz daz, maar = alliz. Zie blz. 270, r. 5.

23 met - stemmen. S.-G.: aine groze stimme. Dgl. Z.

25 bat. S.-G. siv latte. Dgl. Z. - bidden. S.-G.: ladon. Z.: laden.

[p. 267]

1volc te himelrike. Want dat der engel sprac: ‘Comet,⁺ 2allet geuůgelte dat in himelrike vliget,’ dar bi sin ons 3betekent alle die || heilege silen die in himelrike sin, ende⁺ 4oec die menschen die op ertrike sin ende met hare be-^{4, 8} 5gerden ende met hare pensingen in himelrike wonen. Gelic 6alse ons S. Paulus leert: ‘Onse woninge es in den himel.’⁶

7Nu leest mi van tween eten: deen geeft onse Here ende⁷ 8dander der mensche; ende onse Here bit altoes din mensche 9te din etene dat hi geft. Ende dar af le[e]st mi in Apoca⁹ 10lipsi dat onse Here altoes staet ende clopt tis menschen¹⁰ 11herte, ende versegt heme dog vel meneg mensche sin herte¹¹ 12ende en willets nit in laten. Dar ane mercwi ons Heren 13ontfermecheit ende sine gutheit ende dis menscen crancheit 14dat hi altoes der betste es ende ons na geet. Ende dat hi 15altoes din mensce bit, dar ane merckewi sine gutheit ende¹⁵¹⁵ 16des menscen crancheit ende dat der mensce nit guts en¹⁶ 17can gedun sonder sine gutheit.

18Nu sulwi mercken vir denc ane den irsten worden. 19Derste es dat der engel sprac: ‘Comet!’ Mettin worden sin 20wi gebe||den, dar ombe dat wi sonder scamen dar comen;⁺ 21want di tenen groten houe quame ongebeden, hi mogts²¹ 22heme scamen, ende dar ombe dat wi sonder scamen dar 23comen, so sin wi gebeden. Ende dar ombe lest mi van enen 24vorsten di een hochgetide hilt, ende bat der vorste 25ene vrowe die hit Judiht, ende sande te hare enen eerliken²⁵ 26bode ende hiet heme dese wort spreken: ‘Ene gude ionc-²⁶ 27frowe sal comen te minen here sonder scamen ende sal 28eten met heme ende sal met heme drenken win met 29vrouden.’

30Dese wort geloest een heileg man ende sprict: ‘Hen es³⁰ 31engeen denc gut sonder dis al de lide geren ende dat sig 32seluer opent ende sig seluer meret.’ Ende also sal een gut

+ f. 42d.

+ f. 43a.

4, 8 (bis), 10, 11, 13, 15, 16 (bis) M̄.

6 Filipp. 3, 20. - Onse - himel. S.-G.: Nostra conuersatio in celis est.; Z. verkeerd: Vestra conuersatio enz.

7 vā tweē eten. S.-G.: uon ezzinne. Dgl. Z.

9 le'est.

10 vlg. Openb. 3, 20.

11 v'segt. S.-G. 41c: uirzihit. Dgl. Z.

15 en̄ dis M̄. crancheit. Ontbr. in S.-G. en Z. Te schrappen?

15 wi. S.-G. en Z.: wir abir.

16 en̄. Ontbr. in S.-G. en Z.

+ f. 43b.

21 tenen groten houe. S.-G.: zeainir hohegezit. Dgl. Z.

25 vlgg. Jud. 12, 12.

26 Ene gude ioncfrowe. S-G.: Ain guotiu juncfrowe. Dgl. Z. Ene staat hier in bepalenden zin: De edele jonkvrouwe. Zie A. Beets in Tijdschr. VI, 94 vlgg.

30 geloest. s uit f (cop.). S.-G. 41d: glosot. Dgl. Z. s. 112.

[p. 268]

1mensce so gut sin dat sins al de lide geren. Entrowen,^{+1, 2, 111} 2welc mensce sig vlischet guder togte, guder seden ende² 3sconre maniren, al de lide begeren sins. Wilwi dan al den³ 4liden wale beuallen, so vliscen ons dat wi in al || onsen⁺⁴ 5wercken sin van sconen seden. Dar sprict S. Peter af: 6‘Liue kint, gi sult v vlischen dat gi so gude seden ende⁶⁶ 7maniren hebt dat al degene Gode ane v louen die v sien, 8ende uwe seden eren, ende, die v scelden ende verspreken⁸ 9agter v, dat v die werden louende als si v sien, dasse uwe⁹ 10tochte ende uwer seden geren.’

11Een gut mensce sal heme oec openbaren in der bichten, 12also dat hi engeen denc en verdecke dor scame nog dor¹² 13vorgte. Een gut mensce sal heme oec meren metter minnen.¹³ 14Want die minne es betekent bi enen stene di es van dire¹⁴ 15naturen, wat der mensce dermide berurt, dat dat sin es.^{15, 17, 20} 16Also es die minne: die trect ane hare watse berurt, ende^{16, 17} 17watse oec gerurt, dats hare. Want wat der mensce ane 18enen anderen mint guder denge, die sin alle sin. Di dan 19vele guts wilt hebben, di sal minnen allet gut dat hi ane 20enen igeliken mensce siet ogte hort: so est allet sin. Ende 21hir om||be es die minne gelic din vire. Dis virs nature es,⁺ 22wat begript, dat trecket al in sig ende maket heme gelic. 23Also es die minne een vier, want si es heet ende al datse²³ 24mint, dat treetse in hare nature ende maket hare gelic. 25Ende hir ombe sulwi minnen alle gude denc: so treckewit 26metter minnen in ons, also dat ons gelic wert. Mar der²⁶ 27mensce die nideg es, wat hi guts siet, dat wert heme tehant²⁷ 28een stormwider in sin herten. Die lide die den anderen²⁸ 29guts veronnen, si verlisen beide hars selfs gude were ende 30tgut dat hen van anderen liden comen solde: dus verlisense

+ f 43b.

1, 2, 11 M̄., 13. m̄. S.-G.: juncfrowe (iuncfrowe); Z.: broder (brvoder).

1 sins. S.-G.: ir; Z.: sin.

2 sig vlischet. S.-G. en Z.: sich vlizit.

3 sins. S.-G.: der (aan 't begin van den zin); Z.: des (id.). - Wil wi. S.-G.: Wilt du. Dgl. Z.

+ f. 43c.

4 vliscen ons. Imperatief. S.-G. en Z.: vlize dich.

6 vlgg. 1 Petr. 2, 12.

6 v vlischen. S.-G.: ivch ulizen. Dgl. Z.

8 en̄ - eren. S.-G.: daz ivch ivwir zuht unde ivwir sitte geeren. Dgl. Z. - verspreken. S.-G.: ivwir spottent; Z.: ivch verspottint.

9 Dasse. e uit i (cop.). S.-G.: unde daz sie. Dgl. Z.

12 hi. S.-G.: sie; Z.: er.

13 heme. S.-G.: sich selbin. Dgl. Z.

14 van. v op rat. (cop.).

15, 17, 20 M̄. 15. es. Op ratuur van wert (? cop.).

16, 17 wat se. e uit i (cop.).

+ f. 43d.

23 datse. Uit: dat si (cop.). Dgl.: trectse r. 24.

26 der. r uit n (cop.).

27 guts siet. S.-G. 42a: guotis an andiren liuten sihit. Dgl. Z.

28 sin. Daarna rat. van ē (cop.)

[p. 269]

1in beidenthaluen. Ende dar ombe sal een gut mensce minnen⁺¹ 2allet dat hi ane imanne guts siet ogte hort: so mert hi sig.²

3Entrowen, welc mensce also gut es dat al de lide sins³ 4geren, ende sig seluer openbart in der bigten ende meret 5metter minnen, die sile mag wale sonder scame te houe 6comen. Ende die ioncvrowe betekent || die sile wantse nog⁺⁶⁶ 7wassen sal. Mi lest van din prophete Zachariase di was⁷⁷ 8wonderne aut, ende tenen male sulde een engel met heme⁸ 9spreken ende was der engel so wis dat hi sins nit en ver-10stunt. Due sprac die engel tenen anderen engele: ‘Sprec 11met desen kinde!’ Op dat wort sprict S. Jeronimus -¹¹ 12datten der engel hiet en kint ende hi so aut was - dar 13ombe sprict hi dat wi alle kindere sin, want wi nog wassen 14sulen. Nu sprict S. Paulus: ‘Nu sulwi alle wassen in enen¹⁴ 15volcomenen man;’ dats Jhesus Cristus, die was der irste¹⁵ 16di van ertrike in himelrike wis; ende alle degene die heme 17volgen willen, die sulen wassen van ertrike in himelrike 18in din volcomen Jhesum Cristum. Also sal die sile sin ene 19gude ioncurowe ende sal wassen van ertrike in himelrike. 20Entrowen, so comptse sonder scame tonsen Here ende sal²⁰ 21eten met heme ende drencken win met vrouden. Wat sal 22die sile eten anders || dan dat tarwenkoren ende drenken⁺ 23win met vrouden? Ende dar af sprict Ysaias: ‘Bi din²³²³ 24tarwenkorne verstawi sine gutheit. Wat es sine gutheit? 25wat es sine sconheit? Wat es sin verkoren tarwenkoren 26ende sin win anders dan sin gutheit ende sine sconheit?’ 27Desen win sal die sile drenken met vrouden. Dats der win 28datse dat scone anschin Gots ewelike sal ane sien met²⁸ 29vrouden. Dese win es oec der megede bluyt: also scire alse²⁹

+ f. 43d.

1 M̄. S.-G. 42b: juncfrowe; Z.: broder.

2 hi. S.-G.: sie: Z.: er. - so - sig. S.-G.: so merot si sich; Z.: so meret si sich.

3 M̄. S.-G.: juncfrowe; Z.: broder. - sins. S.-G.: ir; Z. anders.

+ f. 44a.

6 vlg. En̄ - sal. S.-G.: unde daz er sie nemmit aine juncfrowun. daz bezaichint daz sie noch wahsin sol. Dgl. Z. s. 113.

6 wantse. Uit: want si (cop.).

7 vlgg. Zach. 1, 12; 2, 1 vlgg.

7 zach'.

8 wonderne aut S.-G.: uil wndir alt. Dgl. Z.

11 jo. Lees: j'o. S.-G.: sant Feronimus. Dgl. Z.

14 vlg. Efez. 4, 13.

15 Dats. s op rat. van 2 letters (es? cop.).

20 cop̄t se. e uit i (cop.).

+ f. 44b.

23 ysa. Evenzoo S.-G. 42c en Z.; B.: sant iohannes. Vgl. echter Zacharias 9, 17 (Wackernagel). In de volgende regels wijken S.-G. en Z. vrij sterk van H. af. Zie Wackern. s. 113, z. 88 flgg.

23 vlg. din tarwen korne. S.-G.: dem irweltin korne. Dgl. Z.

28 datse. Uit: dat si (cop.).

29 Dese - bluyt. S.-G.: daz ist der win der megede bluote. Dgl. Z. Over bluyt zie mien Inl., blz. 35, noot 1

[p. 270]

1wi dis wins gesmaken, so werdewi alle bluyende te mege⁺ 2den. Ende dar ombe sulwi alle ilen dat wi dis wins ge-² 3bruken; want wis gesmaect, hi bluyt tehant teenre magt.

4Dander wort dat wi mercken sulen, dat es dat hi sprict: 5‘Sament v, alle geuogelte!’ Dar bi sulwi mercken dat wi 6met sameningen sulen te himele varen. Want di gesament⁶ 7vert, hi vert sekerlike, ende di allene vert, hi vert onse-⁷ 8kerlike. Ende dar af sprict Ysaias: ‘Gi sult ut || varen met⁺⁸⁸ 9vrouden ende sult in comen met vreden ende sult ontfangen⁹ 10werden met loue ende met sange.’ - Dat hi sprict: ‘Gi 11sult vt varen met vrouden,’ dar ane suldi mercken dat wi 12met sameningen sulen varen; want dar vele lide tesamene¹² 13varen, die uaren met urouden. Ende dat hi sprict dat wi 14in sulen comen met vreden, dar bi merckewi die menege;¹⁴ 15want di met groter sameningen vert, hin ontsit nit. Alse¹⁵ 16wi aldus in comen, so werdewi ontfangen met loue ende 17met sange, ende dar ombe sulwi gerne in der gemenden¹⁷ 18varen: so ergeet ons wale.

19Also lest mi van enen here, hiet Barach, di woude en 20een orlovge varen ende sprac te sinre vrowen, die hit Del-²⁰ 21bora, ende seide: ‘Jc en var nit dun vars met mi!’ Ende²¹ 22die vrowe voer met heme ende si verwonnen hare viende. -23Entrowen, dar ane mercwi, di met sameningen vert, hi 24verwint sine viende. - Ende || due der here sine viende⁺ 25verwan, due sprac die urowe: ‘Jc ben die Gode wal²⁵²⁵ 26singet!’ Op dat wort sprict Beda: ‘Di mensce singt Gode²⁶ 27wale di nit heisch en es van sunden ende di ene geregte²⁷ 28tunge heft ende di nit dempech en es in der borst.’ Nu²⁸ 29verstawi die sunde ane die heischeit. Want gelic dat 30heischeit din mensce hindert dat hi nit wale en singet,³⁰ 31also hinderen sunden din mensce, dat hi Gode nit wale

+ f. 44b.

2 sul wi. Na sul rat. van 2 letters (cop.).

6 vlg. gesament vert S.-G.: besamenot uert; Z.: besaminet wirt.

7 vlg. en̄ - onsekerlike. Ontbr. in Z., maar niet in S.-G.

+ f. 44c.

8 ysa.

8 vlgg. Jez. 55, 12.

9 in comen. S.-G. 42d: hin komin. Dgl. Z. s. 114.

12 vele. 2e e bijgevoegd (rec.?).

14 in .. com̄. S.-G. en Z.: hin .. komen. Dgl. r. 16. - Dar bi - menege. Z.: daz virnemen wir abir an die menigi. Dgl. S.-G.

15 met - v't. S.-G.: besamenot uert. Dgl. Z.

17 gemen|den. gemen- uit: geme- (cop.). S-G.: menegi. Dgl. Z.

20 vlg. delbora. Evenzoo S.-G. en Z.

21 Richt. 4, 8.

+ f. 44d.

25 v'wan. S.-G.: hatte v̈bir wndin. Dgl. Z.

25 vlg. Richt. 5, 3.

26 m̄., 30, 31. M̄.

27 di - sundē. S.-G. 43a: der enhain haiseri het uon sündon. Dgl. Z. - geregte. S.-G.: gerihtic. Dgl. Z.

28 di - borst. S.-G.: der enhain tempfi het inder bruste. Dgl. Z.

30 heischeit. 1 e hei uit andere letters (cop.). S.-G.: diu haisiri.

[p. 271]

1en singt. Die oec ene ongeregte tunge heft die gerne quaet⁺¹ 2sprict ende agtersprake, ende verkeert sins euenkerstens 3werc ende trege es Gode te louene, di mensce singt euele^{3, 6, 8, 21, 25} 4vore Gode. Die oec dempech es in der borst, di singt oec⁴ 5ouele. Bi der dempecheit verstawi din nijt, ende 6welc mensce sin euenkersten benijt sins walvarens ende sins⁶ 7gelucs, di es dempech in der borst ende singt oec ouele⁷ 8vor Gode. Ende dar ombe sprict hi dat di mensce wale 9singt ende sutelike vor Gode ende datten Got gerne || hort⁺ 10ende neiget sin ore te sinen sange di eene clare conscientie 11heft ende engene heischeit en heft van sunden ende ene 12geregte tunge heft die van nimanne quaet en sprict ende¹² 13bereet es Gode te louene, di enen lutteren geest heft ende 14engene dempecheit en heft van nide ende al dat minnet 15dat hi ane imanne guts siet. Ende alse die gude Vrouw 16 Delbora sprac: ‘Jc ben die Gode wal singt,’ aldus sulwi 17ons vlischen dat wi Gode wale singen, dat wi nit heisch¹⁷ 18en sin van sunden ende ene regte tunge hebben die van 19nimanne quaet en spreke ende altoes bereet sie Gode te 20louene, ende eene clare borst hebben van nyde ende al 21dat minnen dat wi guts sien ane enen igeliken mensce: so 22sengewi wale vor Gode.

23Wi sulen ons oec vlitegen dat wi in der gemeinden 24varen, gelic alse Delbora voer duese al hare viende verwan.²⁴ 25Also verwint di mensce al sine viende di in der || gemein-⁺ 26den vert; want die sig gerne sonderen van den anderen, 27din mescomet decke. Ende dar ombe (lest mi van) Heren²⁷²⁷ 28Jacobs dogter, wantse sig sonderde van haren gesinne, so²⁸ 29gesagse der coninc ende minnetse ende vertrecketse ende²⁹ 30nam hare har kuscheit. Entrowen, also geschit nog gerne 31dengenen die sig gerne sonderen van der gemeinden: die 32besiet der euel geest ende merct hare sonderlicheit, ende

+ f. 44d.

1 ongeregte. S.-G.: ungeriht. Dgl. Z. - die. S.-G.: diu; Z.: div.

3, 6, 8, 21, 25 M̄.

4 vlg. oec ouele. Z.: ovch übil; S.-G.: ouch got übil.

6 wal varens. s bovenaan bijgeschreven (cop.).

7 vlg. en̄ - gode. Dgl. S.-G.; maar got (d. sg.) i. pl. van: vor gote. Z. heeft: vor gotte, maar wijkt overigens sterker af dan S.-G.

+ f. 45a.

12 die. S.-G.: diu; Z.: div.

17 ons vlischē. S.-G. 43b: üns vlizen. Dgl. Z.

24 duese. Uit: due si (cop.).

+ f. 45b.

27 vlgg. Gen. 34, 1 vlg.

27 lest mi van. Deze woorden ontbreken in H., maar de zin en de hd. tekst vereischen ze.

28 wantse. Uit want si (cop.).

29 en̄ v'trecketse. Z. s. 115: vnd zuhte si (d.i.: en schaakte haar); ontbr. S.-G.

[p. 272]

1beuelt heme dan so wale dat hise mint. Ende so begint⁺¹¹ 2hit hen te geliuene ende reet hen vaste sonderlic wesen² 3ende datse sig altoes van der gemeinden scheiden. Ende^{3, 6} 4alse hise so vaste drin bringt dasse nimanne en willen⁴ 5volgen ende willen altoes har gutduncken vor sig vffenen, 6so bedwinct hise dan met sinen quaden listen datse heme⁶ 7volgen, ende brencse dan in heimelike sonden, dar hise⁷ 8mede bedrigt. Entrowen, dar ombe en sulwi ons nit son 9deren, mer wi || sulentere ons af huden, want si sin vel⁺ 10onseker. Der euel geest es so quader lest dat hi decke¹⁰ 11met guden bilden den mensce verleit dare danne (heme)^{11, 27} 12niman gehelpen en can. Ende dar ombe sulwi in der¹² 13gemeinden varen: so varwi sekerlike.

14Wi en sulen enweder vore nog agter varen: wi sulen 15altoes varen in der gemeinden. Nu willen sulke lide vore¹⁵ 16varen ende willen eer vligen eerse geuideren. Dat sin degene¹⁶ 17die sig sonderliker saken ane nemen, ende willen luttel¹⁷ 18eten ende drenken ende noch men slapen, ende en willen¹⁸ 19nemmer enwarmen op haren bedde ende nemen also vele 20venien ende disciplinen dasse al doef werden ende en²⁰ 21weten nit watse duen. Entrowen, alse wanen vligen, so²¹ 22vallense, ende werden decke die egterste die di vorste²² 23wanen sin. Dar af sprict di Prophete dat die alresekerlics²³²³ 24varen die in der gemeinden varen.

25Onse Here en wou||de nit allene te himelrike varen: hi⁺ 26voer met enre groter scaren, beide van engelen ende van 27menscen; ende dar bi gaf hi ons te verstane dat wi oec 28met sameningen dar sulen varen: so varwi vrolike. Also

+ f. 45b.

1 beuelt. Verkeerd; het moest zijn: beuallen. Z.: gevallent

1 vlg. begint - geliuene. S.-G.: beginnit er inenz zeliebinne. Dgl. Z.

2 vlg. reet - wesen. En̄. S.-G.: raisit siu vf daz sundir dinc. Dgl. Z.

3, 6 datse. Uit: dat si (cop.).

4 drin. r. ingevoegd (cop.); eerst: d' in. - bringt. S.-G. 43c en Z.: bringit. Wij zouden zeggen: heeft gebracht.

6 bedwinct (d.i.: cogit). S.-G.: betriugit (d.i.: seducit). Dgl. Z. Misschien had de tekst dien de vertaler volgde: betwīgit.

7 heimelike. S.-G. en Z. anders: etliche. De verbetering in *sumelike zou aangewezen zijn als dit woord in de Serm. voorkwam.

+ f. 45c.

10 onseker. S.-G.: vngewaerliche. Dgl. Z.

11, 27 M̄. - danne|. Z.: dannan. - heme. Ontbr. in 't hs.; Z.: ime.

12 d'. Bovenaan bijgevoegd (cop.).

15 sulke. S.-G.: etliche. Dgl. Z.

16 eerse. Uit: eer si (cop.). - geuideren. S.-G.: geuederen. Dgl. Z.

17 sig - nemen. In sonderlik' de apostrofe boven de rat. van één letter (e? cop.). S.-G.: sich sundirre dinge uznemint. uon der samenunge. Dgl. Z.

18 en. Daarboven een n-streep uitgekrast.

20 dasse. e uit i (cop.). Dgl. alse r. 21.

21 watse. Uit: wat si (cop.).

22 vallen se. Laatste e uit i (cop.).

23 wanen. ne op ratuur? S.-G.: went (volunt). Dgl. Z.

23 vlg. Ps. 55, 15.

+ f. 45d.

[p. 273]

1sprict S. Johannes in Apocalipsi dat heme worden ge-⁺¹¹ 2toent twelf scaren van den twelf gesleten, ende igeliker² 3scaren waren twelf dusent; ende sag due ene scare die was 4so groet dasse niman geachten en conste. Dat betekent dat⁴ 5wi oec metter gemeinden te himelrike varen sulen: so varwi⁵ 6vrolike ende werden ontfangen met sange.

7Also sprict der prophete Abacuc: ‘Der Verwinnere wert⁷⁷ 8mi vorende op mine hochde met sange.’ Der Verwinnere 9es onse Here Ihesus Cristus: di heft alle sine viende ver-⁹ 10wonnen ende wilt ons vuren op onse hogde met sange. Onse 11hogde dats himelrike: dar wilt hi ons vuren met loue ende 12met sange. Ende dar af scriuet Origenes || twee ende twinteg⁺¹² 13stede dar der silen sonderlike eere wert geboden, ende wie 14die himelsce engele ende heilege marteleren ende alle hi-¹⁴ 15melsce heer die sile gruten ende ontfase met groter vrouden. 16Ende comen die heilege twelf apostele ende ontfaen die 17sile ende grutese ende geuen hare al hare vroude ende 18haren loen, dasse sig dar mede erurowe gelic hen seluer.¹⁸ 19Dar na grutense die martelere ende geuen der silen al den¹⁹ 20loen dinse verdint hebben met hare martelen. Dar na gru-²⁰ 21tense die bigtere ende die heilege predicare ende geuen 22der silen al den loen dinse met bigtene ende met predikene^{22, 27} 23ende met leringen ende met vastene ende met wakene ende 24met gehorsamheide ende met meneger arbeit hebben verdint, 25dat sig die sile ane din lone erurouwe gelic hen seluer. Dar 26na grutense die heilege megede ende geuen hare al den loen 27dinse verdint hebben met hare kuscheit ende met haren²⁷ 29reinen || blude te sto(r)tene dor den wille ons Heren ende⁺

+ f. 45d.

1 jo.

1 vlgg. Openb. 7, 4 vlgg.

2 gesleten. S.-G. 43d: geschlehtin. Dgl. Z. s. 115f.

4 geachten. S.-G.: geahton. Dgl. Z. s. 116. Vulg.: dinumerare (Openb. 7, 9).

5 metter gemeinden. S.-G.: mit menegi. und inder schar. Dgl. Z.

7 vlg. Habak. 3, 19.

7 vlg. w't mi vorende. S.-G.: sol mich vuerin. Dgl. Z.

9 vlg. verwonnē. o uit i (cop.).

+ f. 46a.

12 Origenes. hs.: hi. Misschien stond in 't origineel van H. de een of andere af korting van den eigennaam. S.-G. en Z.: origenes. Onmogelijk is echter niet (de hd. tekst doet ons dat aan de hand) dat men moet lezen: ende dar af scriuet Origenes ‘wie die sile te himelrike ontfangen wert’, ende dar af scriuet hi enz.

14 heilege. Daarna n geschrapt (cop.).

18 dasse. e uit i (cop.). - dar mede. Z.: dar an. Ontbr. S.-G. 44a.

19 martelerē, maar de n-streep is uitgekrast.

20 dinse. se op rat. (van si? cop.).

22, 27 din se. e uit i (cop.).

27 vlg. en̄ - stotene. S.-G. 44a: unde daz siv ir rainiz bluot uz guzzin. Dgl. Z. In de constructie der vertaling heeft attractie plaats: haren reinē blude is datief, af hankelijk van met, terwijl er logisch moest staan de accusatief hare reine blut, af hangende van te sto(r)tene.

+ f. 46b.

[p. 274]

1in sinre minnen. Dar na grutse sutelike ende werdelike die⁺ 2sute Maria ende geft der silen die sonderlike ere ende die² 3werdegheit diese heft vore alle menscen, dasse hare son-^{3, 93, 17, 173} 4derlike dar ane erurouwe. Ende, kortelike gesproken, aldus 5wert igelike sile te himelrike ontfangen van allen himel-6schen here, ende grutense die engele igelic sonderlike ende⁶ 7igelic heilege ende geuen hare har ere ende har vroude 8ende haren loen, ende gift oec die sile igeliken heilegen⁸ 9ende igeliker silen haren loen ende hare vroude diese heft 10verdint.

11Ende als decke alse ene sile te himelrike compt, so wert¹¹ 12dar ene nuwe vroude. Ende dar af sprict Job: ‘Min glorie^{1212, 20, 22, 25} 13ende min vroude ende min ere wert dagelics ermeret.’ Want 14alse menege selege sile te himelrike compt, alse menege nuwe 15vroude wert dar, ende van igeliker silen wert alt himelsche 16heer erurout. Ende dar ombe sprict S. Augustin: || ‘Al der⁺¹⁶ 17menscen loen die te himelrike comen, di es al eens men-18scen sonderlike ende eens igeliken menscen loen sonderlike¹⁸ 19es alre menscen gemeinlike. Entrouwen, dar af wert wale 20hare glorie ende har vroude ernuwet, want alse menge²⁰ 21sile [als] (ende alse decke alse enge sile) te himelrike compt, 22alse decke wert har glorie ende har vroude ernuwet ende 23gemeret. Want din loen din die sile verdint heft, din 24brengetse met hare ende des lons es dar dan meer dan²⁴ 25eer ende dar af meret sig dan hare glorie. Wantse sin alle²⁵ 26so minnentlike tesamenen geuuget ende in enen wille alse 27innentlike ende also liflike versament dat sig ene igelike sile 28an der andere silen vroude ende an hare werdecheit erblit

+ f. 46b.

2 geft. e uit i (cop.).

3, 9 die se. Laatste e uit i (cop.).

3, 17, 17 vlg., 18, 19 M̄.

3 Dasse. e uit i (cop.).

6 vlg. en̄ - heilege. S.-G. 44b: unde hainliche. vnde ieliche sele sundirliche. Z.: vnd iegelich heilige vnd iegelich sele sünderlich. De lezing van Z. is de oorspronkelijke; vgl. r. 8 vlg.

8 igeliken. S.-G.: ielichim engil. ielichim. Dgl. Z.

11 ene. Deze juiste lezing heeft ook Z. (ein); S.-G. daarentegen: diu.

12 vlg. Job 29, 20.

12, 20, 22, 25 glorie. hs.: gl'e. S.-G.: gl'a, d.i. gloria.

+ f. 46c.

16 aug'.

18 eens - sonderlike. Dgl. Z. s. 117; ontbr. in S.-G.

20 vlg. als bovenaan bijgevoegd (cop.). Waarschijnlijk ontbrak als in 't origineel van H. en laschte de afschrijver het in, omdat de zin verknoeid was doordat hij de woorden ende - sile (S.-G.: unde alse dike so dehain sele.; dgl. Z.) had overgeslagen.

24 brengetse. Uit: brenget si (cop.). Dgl. Wantse r. 25.

25 meret sig. S.-G.: wit sich; Z.: nivwit sich tegelich.

[p. 275]

1regte alse ane di hars selfs, ende die niderste sile die in⁺¹ 2himelrike es, die heft alse grote vroude ane des ouersten 3menscen loen alse ofse din loen ane hare seluer hadde.³ 4Ende dar ombe sulwi ons vlischen dat wi ons gemeinlike 5in der sa||meningen hauden ende dat wi met gemeinden⁺ 6te himelrike comen: so werdewi met loue ende met sange 7ontfangen.

8Dat derde wort dar ane verstawi dat dat eten groet es; 9ende dar ombe bedorfwi wale dat wi hongereg dar comen, 10op dat wi sere eten. Dar af sprict onse Here in der Ewange-11lien: ‘Seleg sinse din hungert ende dorst na din regte: si¹¹¹¹ 12sulen gesadet werden.’ Hi sprict oec in din Prophete: 13‘Dilata os tuum etc.: make dinen mont wit: je wilne¹³¹³ 14vullen,’ Dit en sprict hi nit van din monde des liggamen: 15hi spriket van der selen monde: din wilt hi wit maken,¹⁵ 16want hi dunct onsen Here tenge, ende es dog van 17naturen so wit dat hi al dat verslunde dat ie wart. Al 18waren oec vifteg dusenteg werelde, hi verslunse al sonder¹⁸ 19arbeit.

20Dese mont es der silen begerde. Wi sulwi desen mont 21widen? - Dat sulwi met reinre begerden, dat wi alle 22te||genclic denc varen laten ende nit en begeren dan Gots⁺²² 23ende sinre genaden, ende sulen al onse begerde ane Gode 24allene keren. Alse Dauid sprict: ‘Sicut terra sine aqua²⁴ 25etc.: Here, mine sile es verscrunden ende verdorret alse die²⁵ 26erde die lange sonder water es.’ Entrowen, hi macde sinen 27mont wit op dat hi der himelscer spisen mogte vele eten. 28Ende dar ombe sulwi heme na volgen ende sulen al onse 29begerde an Gode keren op dat wi der himelscer spisen mogen 30vele eten. Onse Here bedarf wale dat dit eten grot sie dar 31so meneg engel ende so meneg heilege ende so menge dusenteg 33silen af gespist werden, ende igelic enen also widen mont

+ f. 46c.

1 alse anel. Daartusschen bovenaan bijgevoegd: dede (d.i. faceret; rec.). S.-G.: als an; dgl. Z. - hars selfs. Daarvóór de op ratuur (rec.?). Z.: ir selbir vroude; S.-G. 44c: ir uroide. - niderste. ni uit in; der op ratuur (cop.). S.-G.: nideroste; dgl. Z.

3 M̄ - ofse. Uit: of si (cop).

+ f. 46d.

11 vlg. Mtt. 5, 6.

11 din - regte. S-G.: die hungeric sint. Dgl. Z.

13 vlg. Ps. 81, 11.

13 tuum. hs.: t.

15 spriket (d. i: dicit id). Voluit. - wilt hi. Z: svn wir, beter in overeenstemming met: Dilata os tuum.

18 vlg. sond' arbeit. S.-G.: an arbait. Ontbr. Z.

+ f. 47a.

22 varen laten. S.-G. 44d: varn lazen. Dgl. Z.

24 vlgg. Ps. 143, 6.

25 v'scrunden en̄ v'dorret. S.-G.: uirdorret vnde uirschrundin. Dgl. Z.

[p. 276]

1heft van naturen ende onse Here nog wider wilt maken. Alse⁺¹ 2Job sprict: ‘Hi wilt di leiden van din encste monde in die²²² 3witste breide.’ Nu mercket wie groet dit eten es, dar so meneg³ 4dusent iaer geten hebben so men||ge dusenteg engele ende⁺ 5so menege sile ende onse Vrouwe, dis allene so vel geten⁵ 6heft, ende nog dagelics alle eten, ende dis etens nog alse⁶ 7vele es alse duse begonde(n) tetene. Ende dar ombe sprict⁷ 8der Prophete: ‘Quam magna multitudo etc.: wi groet⁸ 9ende wie menegfuldeg es dine sutecheit, die du verborgen⁹ 10hefs dengenen die di vorgten!’ Hi hadde inwert geroken¹⁰ 11ende hadde een luttel gesmaect der godeliker spisen.¹¹ 12Entrouwen, sent dit eten so groet es, so en doruewi nit 13twiuelen wi en vinden oec tetene alse wi te himelrike comen. 14Want alse alle die silen te himelrike comen dire emmermeer 15sulen comen, ende onse Here igeliker silen hare begerde 16eruult also dasse nit meer en mag, so es nogtan der spisen¹⁶ 17alse vele alse dure meest was; ende etense altoes sonder 18ende, ende es dog alse groet ende alse oueruludeg alse¹⁸ 19duese erst begůnden tetene. Ende eten altoes sutelike ende¹⁹ 20met ewe||liker rasten. Dar af sprict Job: ‘De raste dir⁺²⁰ 21tafelen sal sin met volre feesten.’ Dar ane verstawi dat 22wi die spise met rasten sulen nutten. Ende dat hi sprict: 23‘Si sulen sin in volre feesten,’ dar ane verstawi dat die²³

+ f. 47a.

1 en̄ - maken. We missen een voorwerp bij maken; lees: here heme? here staat aan t eind van een regel. 't Grammatisch verband met 't voorafgaande is al zeer los. S.-G.: vnde der ielichiz ainen also witen munt het uon nature. vnde dennoch vil witer wil in v̈nsir herre machon. Dgl. Z. s. 118.

2 vlg. Job 36, 16.

2 le|iden. S.-G.: ledigon. Dgl. Z.

2 vlg. die witste breide. S.-G.: die braitstun witi. Dgl. Z.

3 vlgg. Nu mercket - alle eten. Zoowel S.-G. als Z. wijken hier in zinswending sterk van H. af; onderling verschillen zij weinig.

+ f. 47b.

5 velgeten. l uit r (cop.).

6 vlg. dis etens nog alse vele es. Men zou verwachten: es dis etens nog alse vele (zoo S.-G. en Z.).

7 du se. e uit i (cop.). - hs.: begonde. Dit zou alleen op onse vrouwe slaan, wat toch moeilijk gaat. S-G.: begondon. Dgl. Z.

8 vlgg. Ps. 31, 20.

9 dine sutecheit. S.-G. 45a: diu vili .. dinir suezekait. Dgl. Z.

10 hefs. fs op rat. van twee letters. - hs.: hi hadde inwert geroten. 't Ww. ruten, leven maken, snorren enz., is hier misplaatst. S.-G.: er hat daz hobit hin in gebottin, Z.: er hatte daz hobit hin gebottin. 't Eerste zal wel de goede lezing zijn en beteekent: hij had zijn hoofd naar binnen gestoken. Ik zie geen kans onzen tekst daarmeê woordelijk overeen te brengen, maar sla voor geroken te lezen, wat een dergelijken zin oplevert.

11 gesmaect. S.-G.: versuochit. Dgl. Z.

16 dasse. e uit i (cop.). - es. Op ratuur.

18 en̄ es - ou'uludeg. Dgl. S.-G. en Z.

19 due se. e uit i (cop.?).

+ f. 47c.

20 vlg. Job 36, 16. S.-G.: Div ruowe dinis tischiz sol sin inuollir vaizti. Zie Inl., blz. 7.

23 si sulen. S.-G. en Z.: si sol. - in volre feesten. S.-G.: invollir vaizti. Dgl. Z.

[p. 277]

1gerigten te himelrike also menegfuldeg sin dasse niman⁺ 2geachten en can. Want alse vele alse met hare begerden²² 3begripen mogen vrouden ende sutecheide, dat hebbense³ 4alle dusentfaut.

5Dat virde wort, dat dit eten G[r]o[e]t(s) es, dar bi verstawi⁵ 6dat hi sig seluer te lone wilt geuen der silen ende wiltce⁶ 7met sins selfs gutden dorvliten. Dar af sprict Job: ‘Si sulen 8sig neigen op den ouersten ende sulen tevliten met⁸ 9vrouden van selecheide ende van sutecheide.’ Dar bi ver-10stawi dasse al hare vroude an Gode keren ende suken ende 11neigen sig te sinre gutden, ende vinden ane heme alse 12ommate sutecheit dasse regte tevliten van vrouden ende¹² 13van selec||heide; ende onse Here dorvlit die silen also dasse⁺¹³ 14in Gode swemmen. Ende dar af sprict S. Bern.: ‘De ene¹⁴¹⁴ 15brosme legt in win ogte in honeg, so dorvlitse dat honeg 16dasse regte vol wert ende swemmet dat honeg ouer die¹⁶ 17brosme. Geliker wis,’ sprict hi, ‘dorvlit Got die sile, dasse 18regte vol es der gotliker sutecheit ende sweuet dog in allen-¹⁸ 19taluen ouer, also dasse regte in Gode sweuet.’ Also geuen¹⁹ 20oec die mestere een gelickenisse: dar een borne in enen²⁰ 21velse ontsprinct, di en mag sig nit onthauden hin vlite al²¹ 22ouer; also vlit Got ouer die sile, ende es sins dog so vol²² 23dat sins nit mer in hare en mag.

24Ende dar af sprict Ysaias: ‘Videbimus, amabimus:²⁴²⁴ 25wi werden sinde ende minnende ende tevliten dan van 26sutecheide ende werden dan wonderende ende wert gebreit 27onse herte.’ Nu merct dit wort. Ten ersten sinse Gode,²⁷

+ f. 47c.

2 geachten. S.-G.: gar gebruchin. Dgl. Z. De vertaler schijnt iets anders te hebben gelezen. Maar wat?

2 (2e) alse. e uit i (cop.). Dgl. dasse r. 10, 13, 16, 17, 19; Dasse r. 12.

3 vrouden en̄ sutecheide. S.-G-.: vroide. wⁱnne. suozekait. Dgl. Z.

5 groet. S.-G. 45b en Z.: gottis. Lees: Gots.

6 wiltce. c uit t (cop.).

8 vlg. met - sutecheide. S.-G.: uon wⁱnne. uon uroide. unde uon suezekait. Dgl. Z.

12 vlg. van - selecheide. S.-G.: uon wⁱnnen. uon uroiden. Z.: von wunnen vnd von vrovden.

+ f. 47d.

13 dor vlit die silen. Z.: dur fliuzzit die selen. S.-G.: der vliuzit indie selan.

14 swemmē. S.-G: swebent. Dgl. Z.

14 vlg. ene brosme. S.-G.: ain brosemun. Dgl. Z. s. 119.

16 hs.: smēmet. of sinēmet. S.-G.: sweifit. Dgl. Z.

18 vlg. sweuet ... ou'. S.-G.: swiefit ... übir; Z.: swemit ... vber.

19 sweuet. S-G. en Z.: swebit.

20 vlg. in enen velse. S.-G.: inainem velse. Dgl. Z.

21 vlg. hin - ouer. S.-G.: er inswaime alv̈bir. Dgl. Z.

22 vlit. S.-G.: swaimit. Dgl. Z.

24 ysa. - Videbim' amabimus. S.-G.: Uidimus |45c| amabimus afflu. m. Dgl. Z.

24 vlgg. Jez. 60, 5.

27 sinse. e uit i (cop.).

[p. 278]

1dar na minnen sine - want dis en mogense nit ouer sin,⁺¹ 2alse ane Gode || so vele sconheide ende sutecheide sien,⁺² 3sin mutentene minnen - dar na tevlitense van der ouer-³ 4uludeger sutecheit die ute Gode vliet in die sile; ende 5werden sig dan wonderende der wonderliker gutheit die⁵ 6ane Gode es; ende van dir gutheit wert gebreit har herte, 7dasse alle creaturen minnen in Gode ende Gode in die 8creaturen. Ende wert die sile also gebreidet dasse mint alle⁸ 9denc in Gode ende Gode in allen dingen. Ende onse Here 10vlit al ombe hare, also dasse met Gode al ombevangen es.

11Dit geue ons Got ende ewelike met heme te bliuene.¹¹ 12Amen.

+ f. 47d.

1 mogense. 2e e uit i (cop.). Dgl. Dasse r. 7, 27; dasse; r. 8, 10. - ouer sin. S.-G.: v̈bir werdin. Dgl. Z.

+ f. 48a

2 Alse. Daarna twee letters (si?) uitgekrast (cop.).

3 te vlitense. Laatste haal der n en se op rat. (van si? cop).

5 wonderliker. 2e r uit n (cop.).

8 mint. t op rat. (van net; cop.).

11 vlg. Dit geue - Am̄. Ontbr. S.-G. en Z. XI (hs.: X). S.-G. en Z. 18; A. 51.