Libertinage. Jaargang 6

[p. 452]

Loden Vogel
Fragment

Ik kan bij voorbaat weten hoe het gaan zal als ik ze dit instuur: het wordt in principe graag aangenomen, want er is nooit voldoende leesbare copie. Na het aannemen in beginsel komen de specifieke aanmerkingen en die betreffen altijd de plaatsen die me het geslaagdst voorkwamen. Over enkele maanden gaan er wat vellen papier de prullemand in, waar de correcties de text van hebben verdrongen. Deze passage geheel bedoeld om geschrapt te worden.

Hoewel ik het vaak geprobeerd heb, kan ik niet anders schrijven dan dagboeken. Als er maar een datum staat volgt de rest vanzelf. Van liegen word ik wee. Ik kan geen ‘hij’ schrijven als er ‘ik’ moet staan. De angst om te liegen gaat veel verder. Ik kan niet dagdromen of er moet een brug naar de realiteit blijven staan: het moet altijd in principe mogelijk zijn, dat ik de bewuste fantasie verwerkelijk, anders durf ik hem niet te fantaseren. Het kan best pathologisch zijn, en het vermogen van vele, pardon denkfout alle, romanciers om geheel onware verhalen te schrijven kan wel heel gezond zijn - toch zitten er onder, die beslist beter kunnen ophouden dan ik. Uit het feit dat er maar zo weinig egotistische geschriften verschijnen hoeft niet te volgen, dat het schrijven er van zoveel makkelijker is.

Ik zou niet durven en niet willen romanschrijven. Het enige wat ik zou willen kunnen is een spanning opbouwen. Misschien valt dat ergens samen met het kunnen creëren van figuren ‘waar je omheen kunt lopen’, op de keper beschouwd heeft wellicht zo'n figuur alleen de nieuwsgierigheid, die hij wekt, met een echte persoon gemeen. (Of de angst die hij aanjaagt.)

Ik schreef vanaf 15 jaar oud dagboeken; daarvan is 1/4% gedrukt, omdat het in een (weliswaar zeer bevoorrechte afdeling van) Bergen Belsen was geschreven. De rest is natuurlijk veel beter, dat wil zeggen wordt veel beter als ik hier en daar iets schrap. Maar het is dermate ongeschikt voor publicatie, dat bovenstaande publieke toespeling daarop al onder de rubriek ‘chantage’ valt. Ik geniet ergens in Nederland, in een grote stad, de status van getrouwd man en heb al mijn kennissen nog; dat maakt het volkomen onmogelijk anders dan in griekse letters, en voor eigen gebruik, te schrijven.

Wel wordt het op den duur vervelend een genre meesterlijk te

[p. 453]

beoefenen en daar, bij alle ijdelheid, nooit enige lof voor te oogsten.

Ik ken vele artisten, die me als een ‘kunst-vloo’ beschouwen want ik ben niet creatief. Zij echter staan meesterlijk op de tenen, leggen de visuele werkelijkheid, door een eigen-tijdse bril gezien, op doeken vast die de eeuwigheid ingaan, of weten in hun dialogen tussen niet bestaande figuren een athmosfeer op te bouwen die nog nooit eerder zó treffend ongezegd was gebleven. Tussen al die lieden, waarvan er enkele ook uiterlijk bijna even mooi zijn als van binnen, loop ik rond zonder enig prestige want men kent de schatten niet die ik voor mij houd. (Treffend ongezegd gebleven komt me opeens voor, plagiaat te zijn maar ik weet niet van wie. Dit bewijst, dat ik me al onzeker ga voelen zodra de minste gedachte aan publiciteit opkomt.)

Vandaag reed ik op een motorfiets naar het postkantoor om een boekje aan vrienden in Frankrijk te sturen: het was toevallig het boekje waarop ik hierboven zinspeelde. Er zijn er 300 van de duizend nog over, en iemand had voor het eerst na jaren, om een presentexemplaar gevraagd.

Bij de hoek van de ......straat en de ......straat zag ik een bromfiets van links komen. Ik toeterde, en gaf gas; meende nog voor hem langs te kunnen. Maar de vlegel gaf ook gas. Ik kon hem niet ont-rijden. Hij ramde mijn achterwiel, en ik werd gedwongen het trottoir op te rijden; kwam ten val, zag de motor verkreukeld liggen.

Mijn vijand kwam aangehinkt, met een motorfietsje aan de hand. Voor mij was het ogenblik nog niet voorbij, waarop we allebei even het masker hadden opgezet om elkaar in blinde haat naar het leven te staan, en ik schold hem uit, maar hij was alweer terug in de werkelijkheid. Hij had al jaren de hartewens, op een motor te gaan rijden maar steeds had zijn vrouw een kind gekregen als de mogelijkheid voor de aankoop nabij scheen. Maar kort geleden had hij een buitenkansje gehad, en een goedkoop tweedehands maar heel bruikbaar, vooroorlogs motortje gekocht. Vrijdag zou hij rij-examen doen. Hoewel het regende, en zijn vrouw het hem ontried, moest hij vanmiddag even de weg op, naar hij voorgaf om de remmen te proberen. Toen hij mij op een rood, fonkelend apparaat in zijn vaarwater zag greep hij echter niet naar zijn remmen maar trachtte, zeker van zijn almacht, mij te vernietigen. Tegen mij loog hij, dat de remmen van zijn motor geweigerd hadden. Alsof ik hem niet had horen gas bijgeven! Hij smeekte mij, geen agent te roepen omdat hij geen rijbewijs had en een grote boete zou krijgen: hij zou mijn

[p. 454]

schade wel betalen. Razend van woede en pijn, bleef ik op mijn stuk staan en hield een wagen aan die langs reed, maar de zwarte pet die ik gezien had was van een taxichauffeur en niet van een agent, en toen kwam een klein meisje uit de kring van kinderen, die om ons heen stonden, op de man af en vroeg, of Pappie tegen iets op was gereden. In de rol van Pappie kon ik hem niet meer met een goed geweten in de grond boren, en ik ging op zijn verzoek in. Uit dit alles moet men niet afleiden, dat ik aan het ongeval niets doen kon want ik had behoren in te houden. De geringschatting die ik de houterig zittende figuur van links toedroeg had mijn waarneming vervalst: ik had zijn motortje voor een bromfiets aangezien en dáárdoor ook zijn snelheid onderschat, en wij haatten elkaar al fel vóor de aanrijding! Omdat ik meer geoefend ben in introspectie dan de meesten weet ik, dat ik de enkele keren, dat ik tegen iets opreed, altijd blind was van razernij, en daar de meesten veel meer ongevallen hebben dan ik, zal het wel altijd alleen maar aan ‘verdringingen’ liggen, dat men zich achteraf op bijkomstigheden beroept. (‘Ik zag te laat... ‘ik slipte... etc.) Vermoedelijk zijn bij beter toezien 99% van de verkeersongelukken ‘crimes passionnels’.

Vandaag weer wat in Karen Horney zitten bladeren, waarvan ik drie hollandse vertalingen heb om voor Libertinage te bespreken, nu al drie jaar lang. Het geduld van de uitgevers was enorm. Maar ik kon er niet toe komen. Bij nader inzien ligt dat niet aan mij maar aan Horney. De analytische bezigheid, die bestaat uit aanhoren wat patiënten zeggen, met zo nu en dan een commentaar, brengt een soort passieve instelling teweeg die maakt dat deze mensen ook op schrift niet al te actief meer zijn, het materiaal niet meer ordenen en ook de eigen gedachten opschrijven in de volgorde waarin ze opkomen. Horney is een vrouw die de rol die Freud aan de sexualiteit toekent overdreven vindt. Vele neurotici hebben normale sexuele relaties, vindt ze. De terugkeer van kinderlijke reacties op voorbije situaties, die het gedrag van de volwassen neuroticus kenmerken, lijkt haar niet het meest voorkomende of belangrijkste van de neurose. Zij werpt echter naar mij voorkomt het kind (i.c. de infantiele sexualiteit) weg met het badwater, en naar duidelijk wordt uit de talrijke denkfouten, die men kan aanstrepen op de pagina's, die aan dit onderwerp gewijd zijn, doet ze dat op affectieve gronden. Ik bedoel dit: wat er staat volgt niet uit wat er staat - bij een intelligent mens altijd een teken, dat de geuite meningen niet op verstandelijke gronden berusten doch aan een gemoedsbehoefte

[p. 455]

tegemoet komen. Omdat ik slechts weinig gevallen ken van wetenschappelijke geschriften op hoog niveau maar zó vol met tastbare contresens, kan ik het rustig aan elke nuchtere lezer overlaten, ze op te sporen want het wemelt er van!

Wat de rol betreft, die Freud aan de sexualiteit toekent en die overdreven zou zijn, daarvan vind ik juist het omgekeerde. Freud is de geraffineerdste van alle victoriaanse struisvogels, voorzover hij de oorzaak van alle sexuele moeilijkheden naar de vroegste jeugd verschuift. Hoe groot de moeilijkheden zijn die de ‘gewone’, de volwassen sexualiteit in deze maatschappij teweeg brengt durfde zich Freud niet te realiseren. Kinsey deelt mee, en aangezien het een biologisch feit is moet het ook hier gelden, dat de intensiteit van het geslachtsleven bij de man op 15-jarige leeftijd maximaal is en van dan af steeds daalt. De volwassen mannen van 40 à 50, die niet meer zoveel moeilijkheden ermee hebben, zijn dus eigenlijk afgeleefd. Zoals Amerika het indianenvraagstuk ‘te boven’ is, met de enkele overlevende indianen in reservaten, waar ze onderwerp zijn van vriendelijke belangstelling, zo is de gemiddelde volwassene de sexuele moeilijkheden te boven. Ik bevroed, dat men veel meer ‘verdringt’ uit de puberteit, dan uit de vroegste jeugd. Het is trouwens, ook zonder verdringing, onmogelijk zich een vitaal gevoel te herinneren als het voorbij is! Men neemt de kleuter au serieux, maar de puber niet.

Probeerde een boekje te kopen, met een aanlokkelijk amerikaans omslagje maar het bleek slecht af te lopen. Dan kan ik het niet lezen, en ik heb het dan ook niet gekocht.

Wie zo reageert is minstens tijdelijk niet pluis. Inplaats van zoals vroeger de redenen daarvan in een dagboek uiteen te zetten, wil ik nu proberen een soort tussen-genre te vinden, dat wèl tot het publiek gericht is. Het moet mogelijk zijn, de stemming te benutten om onderwerpen op te woelen, die juist die subjectieve behandeling behoeven, waar ik in mijn bui zin in heb. Maar welk publiek? Bij wie wil ik speciaal een goede beurt maken door me in hun groepstaal uit te drukken? Vroeger bewonderde ik enkele lieden die ouder waren. Nu vormen ze een soort clan en geven een tijdschrift uit dat ik duur en vervelend vind. Het zal niet moeilijk zijn in hun jargon te schrijven. Er moet hier en daar een ‘dunkt me’ tussen, een ‘toch wel’, een ‘nauwelijks’. Dat kan toch wel nauwelijks een bezwaar zijn, dunkt me.

[p. 456]

Het Zandvoort van onze jeugd, dat niet meer bestaat, kon plotseling worden opgeroepen door een open vlakte, midden in de stad, door scherven van bloempotten, door een stuk hemel, vanuit de meest onvrije plaats gezien, met de suggestie dat de zee vlak in de buurt was. Ik weet nog hoe een barak in Bergen Belsen me aan een strandtentje deed denken, door het hout, de creosoot-lucht, het zand en de blauwe hemel buiten. (Later riepen de fraaiste zonsondergangen, wanneer er tevens electrische draden te zien waren, juist het kamp op.)

Toen ik weer in Zandvoort was, kort geleden, in de herfst, bevond ik het onmachtig om wat dan ook op te roepen. Ik heb nergens meer heimwee naar. Er zijn geen heerlijke oorden meer die ik per sé terug zou willen zien, of achter de gewone dingen vermoeden, er is nergens een onafgemaakt stuk jeugd, dat ik nog wil laten voortduren.

(Tenslotte was het toen óok zo: wij waren wel naar alles nieuwsgierig, zoals mijn zoon het nu is, maar de stralenkrans kwam er pas later om.)

Ik zag dit dinsdag in en ook, dat de ruimte, de luchten en de vergezichten waarin wij voortaan leven zullen en de mode die zal heersen en de melodieën die klinken zullen, van nu af door ons zelf zullen worden gemaakt.