Libertinage. Jaargang 5

[p. 388]

Europa zonder Protocol

Wie buiten de gesteriliseerde geschiedenisboeken om nog eens iets tracht op te diepen over gebeurtenissen die als ‘epochemachend’ gelden, moet het wel opvallen onder welke onnozele, lachwekkende, soms op hele en halve toevalligheden berustende, omstandigheden vele feiten zich voordoen, die achteraf als van historisch belang worden bestempeld. De histoire intime van iedere revolutie levert een koddig beeld op van vergissingen en blunders, van aarzelen en doorzetten volgens het kip-zonder-kop-recept, hetgeen trouwens bij nauwe aanraking met elke contemporaine omwenteling de niet-overdonderde toeschouwer ook moet opvallen. Alleen de heroïsering achteraf ‘pour besoin de la cause’ brengt van die vastberaden mannen op het papier of op het doek, die met ten hemel geslagen ogen en gebalde vuist juist die woorden spraken of die gebaren maakten, waar een om zijn lot verlegen volk ongeduldig op stond te wachten.

Met deze ervaring op de achtergrond heb ik enig vertrouwen gekregen in het eerste experiment van supranationale Europese samenwerking, de Kolen- en Staalgemeenschap, die onlangs startte in het voor gemoedelijke blijspelen zo uitermate geschikte Luxemburg. Ik houd van het niets dat als een schim op me afkomt, zou ik met een variant op Van Deyssel willen zeggen en juist dat vage, aan niets herinnerende en aan niets aanknopende van die installatie der Hoge Autoriteit, deed me meer dan welke andere plechtigheden ook, die door protocollair ceremonieel samengekleefd, met uniformen, staatsiekledij of toga's tot een poppenkast omgetoverd en van volks- en aanverwante liederen doordaverd plegen te worden.

Negen mannen in hun, wel nette maar dagelijkse, colbertje achter een groene tafel in de raadzaal van het Luxemburgse Gemeentehuis, dat aan een schouwburg herinnert van een niet uit de tradities te wrikken provinciale hoofdstad. Achter de tafel een vriendelijke bloemetjesversiering, zoals op partij-congressen en huldigingsfeesten meestal wordt aangebracht. Daartussen de vlaggen van de zes Schuman-landen, in een symbolische waaier gedrapeerd en wonderwel bijeenpassend met de kleuren, die in totaal - hoe weinig verscheiden is Europa toch - maar zeven bedragen. Voor de rest allemansstoelen, zoals iedere vaderlandse Nut voor het Algemeen-zaal ze kent. Op en achter die stoelen ook weer colbertmannen, van wie sommigen door een ambtenarenernst, velen door de onvermijdelijke reportersboekjes, fototoestellen en filmcamera's hun beroep verraden.

In dit décor, dat alles miste wat een gangbaar gebruik als indrukwekkend aandient en dat me deed herinneren aan de feestavonden van onze H.B.S. in de getransformeerde gymnastiekzaal, werd dan het vertreksein van de uit zes wagons bestaande Europese kolen- en staaltrein gegeven. Het meest symptomatische hierbij was misschien wel dat de machinist tegelijk als stationschef optrad.

Er was geen précédent en er was geen protocol. Zeker, er waren ministers (van Luxemburg) en er waren diplomaten (geaccrediteerd in Luxemburg), maar ze hadden hier letterlijk niets te zeggen. Er was alleen die machinist, die via het naakte woord de kranen kon openzetten van iets dat

[p. 389]

misschien het vastgeroeste Europa op gang brengt zoals het in geen eeuwen is gebeurd, zij het ook alweer anders dan menigeen denkt of hoopt. Juist de naaktheid van het openingswoord van de 64-jarige Jean Monnet, de voorzitter van de Hoge Autoriteit, had op die gedenkwaardige 10e Augustus zoveel touchants, dat mijn beroepsmatig verstrakte gevoelssnaren, zo onaangedaan als ze gewoonlijk bij toespraken van politici blijven, me ditmaal waarschuwden: let op, er gaat iets gebeuren.

De kleine man met het kogelronde, half-kale hoofd, zo onmiskenbaar de beschaafde Franse middenstander-met-pientere-ogen, de man zonder geposeerde stem of gebaren maar met ergens de ‘pep’ die er in zijn geboorteplaats Cognac vast en zeker valt op te snuiven, begon met de meest nuchtere aankondiging: ‘Ik verklaar de eerste zitting van de Hoge Autoriteit van de Europese Kolen- en Staalgemeenschap voor geopend.’ Verder volgde een zakelijk exposé over structuur en werkwijze van de K.S.G., zo gespeend van de gebruikelijke diplomatieke en politieke bla-bla, dat deze meest simpele van alle installatie- of andere plechtigheden die ik ook meemaakte, voor mij indrukwekkend werd door alles wat eraan ontbrak. Een veelzeggend en misschien ook wel akelig voorbeeld van een 20e-eeuwse inzegening volgens de Culte de la Raison.

Europa-zonder-dienstregeling ging op stoom in de mist. Natuurlijk, er is voor de nieuwe gemeenschap een lijvig Verdrag en er is een even lijvige bundel vol Overgangsbepalingen. De Hoge Autoriteit kreeg van de zes landen voorgeschreven wat ze wel en wat ze niet mag doen. Maar alles is zo lang als het breed is en of er van al dit fraaie papierwerk iets komt, hangt dan toch in hoge mate af van de mannen die het experiment moeten uitvoeren.

‘Wij zullen ons ambt uitoefenen in volledige onafhankelijkheid, in het algemeen belang van de Gemeenschap’, verklaarde Monnet uit naam van de negen ‘ministers’ der Kolen- en Staalregering. De lichte, steeds maar keisteentjes wegschietende stem van de man, die de gedecideerdheid en het complexloze nuchtere verstand van een nog niet murw geslagen Europese ‘middleclass’ belichaamt, sprak hiermee iets uit waar menig staatsman, die hem op zijn hoge zetel hielp zetten, de draagwijdte nog niet van beseft.

Het is voorbarig juichtonen te laten horen, want het hele complex van de op gang komende Europese integratie houdt evenveel kansen op mislukking als op succes in. Voorlopig vormen bij deze start de persoonlijkheid van enkele min of meer toevallig aangewezen lieden als ook enige goedgeplaatste woorden de enige basis voor het aan het nieuwe apparaat toe te kennen crediet. Maar wat me trof in de operettesfeer van Luxemburg - als ‘siège précaire’ van de Hoge Autoriteit al even toevallig uit de ministershoed gekomen vanwege het vele geharrewar over de definitieve vestigingsplaats - was het verschijnsel dat zich achter de blote feiten afspeelt.

Monnet heeft die geproclameerde onafhankelijkheid immers al onmiddellijk gedemonstreerd. Ogenschijnlijk was de kort op de installatie der Hoge Autoriteit volgende ruzie met het secretariaat van de Raad van Europa over de administratieve voorbereiding van de eerste zitting der Kolen- en Staalassemblée, een nogal belachelijk incident. Voor Monnet was het een waarschuwend poneren in het kleine van iets waar straks in

[p. 390]

het grote om moet worden gevochten. De K.S.G. is supranationaal en vertegenwoordigt een stuk souvereiniteit. Leer van nu af aan, onwennige regeringen en politici, dat er thans in Europa dingen zijn waar ik en mijn mannen over beslissen, was zijn les. Die les kreeg een maand later het Comité van Ministers, dat zich nog maar moeilijk deel van een supranationaal lichaam kon voelen, opnieuw min of meer verhuld te slikken. En er zal in de toekomst door Monnet, in wiens hoofd ik enig graniet meen te bespeuren, nog wel het een en ander meer op dit gebied worden gespeld. Het merkwaardige is hoe hierbij vanwege een uit de politieke sfeer gedistilleerde ervaring, n.l. dat voor een goede functionnering van een uitvoerend orgaan hem een stabiele basis moet worden verzekerd, de Hoge Autoriteit tegenover een maar met zwakke contrôlebevoegdheden toegeruste Assemblée van wapens is voorzien, die de gebruikelijke politieke en parlementaire functie uithollen.

De in Luxemburg gevestigde diplomaat van een klein land, die tegenover mij zijn verontwaardiging uitsprak over het feit dat na een maand nog steeds ‘het protocol’ niet was geregeld, evenmin als ‘de préséance’, en dat het toch niet aanging dat ‘die lui’ van de Hoge Autoriteit protocollaire voorrang boven gezanten en ministers zouden hebben, voelde beslist iets morrelen aan zijn uit de traditie geklonken wapenrusting. En ik moest denken aan James Burnham en zijn ‘managerial revolution’. Ervan afgezien of diens al te geschematiseerde analyse en diens naar het pikante toegespitste conclusies geheel juist zijn, is zijn visie op een verschuiving van de localisatie der souvereiniteit iets wat men in concreto zich in Luxemburg ziet voltrekken. Of behoort die Hoge Autoriteit - in hoofdzaak bestaande uit ‘experts’, de technici, en zeker niet uit vooraanstaande politici - niet tot ‘the bureaux’, die zich tot souvereine lichamen van een ‘managerial society’ gaan ontwikkelen?

Een treffende uitspraak van Burnham zou achter de schrijftafel van Monnet kunnen worden geschilderd (bij bezoek van ministers en parlementsleden door een gordijn aan het oog te onttrekken): ‘If a state is running steelplants this is a more influential activity than punishing murderers; and the institution directing the steelplants has more social weight than that which makes laws about murderers.’ Burnham mag in zijn beschouwing dan wel supranationale organen naar analogie van nationale hebben geprojecteerd en zijn materiaal zo 19e-eeuws in een deterministisch harnas hebben geperst, maar juist daar waar bijna uit het niets en zonder de door de traditie gestempelde blauwdrukken een apparaat wordt opgebouwd, is de greep naar de macht van de managers des te gemakkelijker.

Ook de functie van het Kolen- en Staalparlement past in Burnham's omschrijving. Niemand zal kunnen beweren dat de heren die daarvoor zijn aangewezen, dit aan hun deskundigheid in kolen- en staalzaken hebben te danken. Dit is hoogstens het geval met het Consultatieve Comité, maar wat is eenvoudiger en begrijpelijker dan dat dit, alleen maar adviserende, lichaam van belanghebbenden met de Hoge Autoriteit onmiddellijk één gezamenlijke ruime hoed oppast. De Assemblée met haar geringe bevoegdheden daarentegen lijkt nu al op de parlementen à la Burnham, die uit respect voor de traditie nog wel met representatieve souvereine rechten

[p. 391]

zijn bekleed en zich nog met de grote lijnen der algemene politiek kunnen bezighouden, maar die als het op besluiten aankomt het tegen de ‘bureaux’ afleggen.

Zo'n bureau mag dan op het eerste gezicht een onschuldige verzameling deskundigen lijken, zoals er al zoveel comité's van experts zijn en zoals in sommige kringen eveneens de Hoge Autoriteit als de beheersraad van een soort kartel wordt beschouwd. Maar ook daarvoor waarschuwt Burnham al. De instituten, die in een overgangstijd de souvereiniteit naar zich toetrekken, hebben gewoonlijk al in de oude maatschappij bestaan, zij het dan niet als souverein instituut. Wie geen scherpe ogen heeft kan zich gemakkelijk vergissen.

Of dit een verheugende of gevaarlijke ontwikkeling is, laat ik in het midden. Maar Monnet horend en waarnemend, zie ik toch in hem een Burnhamse ‘manager-in-government’. Voor de rest zijn er trouwens meer nuchtere feiten die dit aspect van de ‘revolutie’ illustreren. De hoge en onafhankelijke positie van de leden der Hoge Autoriteit wordt onderstreept door aanzienlijke salarissen. Of ze het prettig vinden of niet, maar expert Spierenburg - tot voor kort hun ondergeschikte - is een duurdere man dan Drees en consorten. Het gewicht en de invloed van de supranationale kaste zal binnenkort nog wel aan meer symptomen zijn waar te nemen en niet voor niets staat menig jongmens met oog voor de toekomst al te dringen om ‘du côté de Monnet’ zijn weg te vinden. In het Europa zonder protocol is een plaats voor de vlugge mannen in colbert, de mannen zonder pluimsteek en gouden kraag, die menig aan het précédent gespijkerd politicus verbijsterd uit het oog zal verliezen. Nogmaals, let op Monnet.

September '52

J.H.W. Veenstra