Libertinage. Jaargang 3

[p. 463]

H. van Galen Last
Program voor Feministen

In deze dagen wordt het reizen ons zo moeilijk gemaakt dat het iemand, die nu al twee jaar dagelijks tussen Den Haag en Amsterdam op en neer reist, zwaar valt om afscheid te nemen van dit nomadenleven. En toch, ik weet uit eigen ervaring dat deze reizigers, die anders dan de voyageurs van Baudelaire, ‘partent pour retourner’, alleen maar universeel worden beklaagd. Nu is er niets bevorderlijker voor de objectiviteit dan over een bepaald onderwerp steeds maar weer dezelfde mening te horen. A..., die je beklaagt over je lot, antwoord je met een complete opsomming van alle narigheden en gevaren aan dagelijkse treinreizen verbonden; maar als je vijf minuten later B... tegenkomt, die hetzelfde meewarige gezicht zet, heb je er genoeg van voor ongeluksvogel te worden aangezien, en je geeft hoog op van alle ontdekkingen die de geregelde reiziger tussen Den Haag en Amsterdam kan doen en die nu eenmaal verborgen blijven voor de stumperds die hoogstens tweemaal per jaar de trein naar Amsterdam of Den Haag nemen en dat dan een straf vinden. En serieus, hoeveel is er dat de stadsvogels missen: weet men in de stad dat Holland er iedere dag zó anders uitziet en dat men nu alleen nog maar dank zij de Nederlandse Spoorwegen de lente kan zien komen en het najaar? Wat weet men daar van de melancholie van een vertrek op een wintermorgen als de nacht langzaam wijkt voor een zacht purper? Wat weet men van het gevoel van veiligheid en intimiteit dat het rijden door een herfststorm geeft, als de regendruppels de ramen oversteken als vissen in een aquarium? Wat weet men van de nostalgie die ons bekruipt wanneer wij vanuit een coupé-raam een hoog Oceaan-schip zien liggen op het IJ bij een vallende zomerzon of een snel naderende rookpluim op een heldere lentemorgen in de wijde bocht bij Lisse - die van de Etoile du Nord? Wat weet men van de jagersinstincten die door het reizen worden losgemaakt - ik ken een keurige, slanke heer, die elke dag tegenover me zit in een onberispelijk grijs pak en wiens ogen beginnen te tintelen en wiens neusgaten als die van een hond beginnen te snuiven boven zijn Eden-snor als hij een vluchtende haas of een vreedzame fazant ontdekt? Wat weet men van de merkwaardige sensatie om, als het buiten donker is, wakker te worden en te voelen dat de trein in de verkeerde richting rijdt, ofschoon men weet dat hij het natuurlijk niet doet?

Werkelijk, men moet niet licht denken over al deze genoegens, die voor ons van zeer vergankelijke aard zullen blijken: heeft enige tijd geleden de een of andere minister niet voorspeld dat Nederland binnen 50 jaar, of was het binnen 25, één groot villadorp zou zijn? Zoiets als Voorburg of Heemstede! Het is voor mij de meest lugubere voorspelling geweest die ooit een staatsman deed en ik heb mij wel eens afgevraagd of deze opgewekte verklaring eigenlijk niet een duivelse list was om mensen van onze slag, die zo slecht meekunnen met de industrialisatie, toch naar zulke verbanningsoorden als Canada, Australië of Nieuw-Zeeland te krijgen. Een indruk die nog versterkt werd sinds ik het besluit nam om mijn nomaden-

[p. 464]

leven op te geven en een permanente wigwam op te slaan - van plezierige dingen kan men nu eenmaal beter te vroeg dan te laat afstand doen. Daarom liet ik mij ergens als een ‘zeer urgent’ geval bij een huisvestings-bureau inschrijven, en sindsdien krijg ik wel eens een uitnodiging om eens te gaan kijken. Welnu, na eerst bij een 87-jarige te zijn geweest die onmiddellijk met een overvloed van juridische argumenten aantoonde dat het huisvestingsbureau ver buiten zijn boekje was gegaan door ons bij haar op visite te noden, konden wij een splinternieuwe flat gaan bekijken aan een splinternieuwe straat van een splinternieuwe wijk. Op zichzelf waren deze straat en deze wijk niets bijzonders - niet ànders dan zoveel nieuwe wijken in Hollandse steden. Maar dat was het hem juist! Ik kan, ook alweer dank zij mijn ervaring bij de Nederlandse Spoorwegen, zeggen dat ik weet hoe intens lelijk en afschuwelijk armetierig en laag-bij-de gronds onze steden zijn. Men ziet dat het duidelijkst als men Den Haag nadert vanuit Amsterdam: eerst, ter hoogte van Marlot, verrukkelijk groene weiden onder hoge luchten, overgaande in de ijsbaan en nog wat verder op in voetbalvelden en tègen dit groen en ònder die hoge luchten ziet men vanaf de spoorwegdijk Den Haag als een schurftige korst, waarvan men weet dat hij steeds meer groen zal bedekken. Wat een belachelijk lage huisjes en wat een zielig kleine straatjes, wat een stijlloosheid, wat een gebrek aan grootsheid, wat een engheid, wat een gepruts en wat een gemier - en daarin wónen wij! Er is veel gezanikt over Le Corbusier, maar als men Den Haag zo ziet liggen vanuit een coupé-raam, vraagt men zich toch af hoe het mogelijk is dat niet iedereen het met hem eens is op één van zijn voornaamste stellingen: dat de steden, met de omvang die zij nu hebben gekregen, de hemel in moeten in plaats van op hun buik voort te kruipen over weiden en bossen. Vroeger was een stad klein en gemakkelijk te voet te doorkruisen; het was een eenheid, en wie Den Haag bekijkt vanaf de Maliebaan met zijn gezicht naar de Koninginnegracht - men denke zich natuurlijk even dat afschuwelijke Ministerie van Onderwijs weg - ziet geen schurft, maar stijl! Dezelfde stijl waardoor Den Haag eens Fromentin verrukte. Vandaag echter breit men straten en wijken aan elkaar tot een afschuwelijke, grijze lap - neen, er zit niets anders op: de tegenwoordige wereld moet de lucht in! Vanuit een couperaam ziet men het zo duidelijk: hoe anders alles zou zijn wanneer in plaats van al dat naargeestig gewriemel een paar hoge, geweldige blokken tègen de hemel stonden - niet onder; en bóven het groen. De wolkenkrabbers van Amerika staan in elkaars schaduw; deze blokken zouden elkaar tenminste zon en licht gunnen.

En laat men mij nu niet komen aandragen met wijsneuzige opmerkingen dat zoiets in Holland niet zou gaan. - Men snapt in Nederland niets van het bouwen van hoge huizen! zeiden ze minister In 't Veld in Zweden zonder pardon.

Maar nu het binnenste van zo'n splinternieuw flatje: 4 kamers, een keuken en een douchehok. Maar wat voor kamers! Ik vraag mij af of degenen die tot het bouwen van zulke monstruositeiten opdracht hebben gegeven nog wel een andere conceptie hebben van een huis dan alleen die van een plaats, waar men voor de regen schuilt? Nederlandse gezinnen - vraag de paters wat dat zeggen wil - wil men voortaan laten leven

[p. 465]

in drie holletjes waarvan het grootste nauwelijks 5 × 3 m is, om van het kleinste maar te zwijgen. Naar deze woningbouwpolitiek te oordelen, moet worden vastgesteld dat onze regeerders niets ongedaan laten om de tegenwoordige cultuurcrisis te bestendigen, die immers wordt gekenmerkt door het gevoel van vereenzaming dat de mensen beheerst? Hoe wil men in zo'n ruimte ooit gasten ontvangen? Men zou er binnen een kwartier de rook kunnen snijden en aangezien vijf stoelen het uiterste maximum is dat zo'n hol kan bevatten, kan ieder binnenlopen van meer dan drie vrienden aanleiding zijn tot een hoogst ongewenste promiscuïteit. Boeken? Waar moet men ze bergen zodra men er meer dan twee dozijn heeft? Muziek? Men zou er alleen een piano kunnen hebben als men verder bereid zou zijn alle maaltijden op bed te nuttigen. En dat kinderen bij regenweer niet onmiddellijk onder de wol gaan, maar wel eens fortificaties aanleggen en treinen laten daveren over de vloer, is blijkbaar onbekend tegenwoordig. Als ik van het andere geslacht was, zou ik beslist weigeren de man te huwen die mij zo'n woning aanbood: ik zou er voor bedanken een benauwd en sikkeneurig nageslacht groot te brengen in zulke insecten-doosjes.

Het lijkt mij dat onze feministen hier een prachtig arbeidsterrein hebben: wil de vrouw in Nederland geen door en door neurotisch wezen worden met het voortdurende gevoel dat alles alleen maar verplaatst kan worden, nooit opgeruimd; met de voortdurende angst voor kopjes-brekende kinderen of voor bezoek van die gewichtige relatie van haar man, omdat die zulke grote sigaren rookt, waarvan de lucht dagenlang met geen mattenklopper de deur uit te krijgen is; alleen maar bezeten door het verlangen om uit te gaan - dan moet men optreden en hiertegen ageren, met alle kracht waarover feministen beschikken... liever dan van die intellectuele stukjes te schrijven over Simone de Beauvoir.