Libertinage. Jaargang 2

[p. 65]

A. Roland Holst
Borrelpraat

Toen de zwaar dampende boeren en burgers allang naar huis waren, en ik, alleen gebleven met den bij zijn tapkast half ingedommelden waard, achter mijn zevende glas, luisterend naar den stormachtigen avondval, nog trachtte te denken aan de problemen der (al of niet) moderne kunst, kwam, aan mijn tafeltje in die nogal duistere dorpskroeg, Godzelf tegenover mij zitten. Tenminste, met een ‘mag Ik even? Ik ben Godzelf’, had Hij zich voorgesteld toen Hij die stoel nam. Woorden en naam waren hoorbaar geworden uit een zoowel zacht als machtig gebrom, waarin zij dan weer teloor gingen; ook hoofd en romp doemden als een machtig gewolkte in de tabakswalm.

Achteraf verwondert het mij, dat deze ontmoeting mij toen zoo weinig verwonderde. Was het omdat, in mijn jongensjaren, onze nooitvergeten huisdokter, een zachtmoedig en ontgoocheld man, dr Godthelp heette? Hem alleen vertrouwde ik gedachten en vermoedens toe, die mij toen opwonden of verontrustten, en nooit had hij mij teleurgesteld met de speelsche ernst van zijn bescheid. Zijn stemval herinner ik mij als zacht en donker. Dat - en wellicht ook die zevende borrel - mag het dan geweest zijn, waarom ik, toen Godzelf mij daar vroeg, wat mij dwars zat, zonder een zweem van schroom van leer trok.

Ik zei dan zoo ongeveer, dat ik niet afgedankt wenschte te worden al was ik dan al 60 (‘het mocht wat!’ bromde Hij), en hoe het er bij mij niet in wou, dat ‘de voornaamste taak van de kunst de activeering zou zijn van de scheppingsdrang’, want dat ik de kunst nog altijd zag als een gevolg van die drang; dat ook ik altijd nog hunkerde naar ‘de primairste bron van het leven’, echter niet om er ‘een nieuwe vrijheid’ door te krijgen, maar een oeroude gebondenheid; dat ik de vereenzelviging van vitaliteit en vrijheid nogal mal vond in een tijdperk, waarin nagenoeg alle met die fameuze vitaliteit behepten het toelegden op de ónvrijheid van hun medemenschen; dat het mij een raadsel was, waarom de marxistische en zoozeer begrijpelijke veraf-

[p. 66]

schuwers van de bourgeoisie zoo hardnekkig vast bleven houden aan ‘het schilderij’, dat in het eeuwenlang verloop der beeldende kunst nu juist de meest kenmerkende (en schoone) bijdrage was geweest dier inderdaad bedenkelijke bourgeoisie; maar dat het er vooral en bij God (‘kalm aan wat’, bromde Godzelf) bij mij niet in wou of kon, dat ‘de activiteit van het onderbewustzijn’, waaruit de volkskunst dan zou moeten ontstaan, bevorderd kon worden door welbewuste ‘discussies, waarin ideeën verder ontwikkeld worden’, en hoe het mij trof als zonderling, dat, waar zoo menig inboorling zijn oorspronkelijke waardigheid prompt prijsgeeft voor het bezit van een grammophoon en een hooge hoed, zoo menig voorlijk kunstenaar er, bewust en wel, alles (zijn oorspronkelijkheid incluis) op zet om een totembeeld te benaderen (‘dat vind Ik nu juist zoo aardig’, hoorde ik, verbaasd dat Godzelf zoo goedlachs bleek, want de kleine kroeg scheen zacht te schudden); hoe - kortom - het on- of onderbewuste Paradijs der Eerstelingen herwonnen zou kunnen worden door een manifesteerende actie van welk bewustzijn ook, want dat de omgekeerde wereld mij nog wel mogelijk en desnoods wenschelijk leek, maar het omgekeerde leven toch bepaald niet (‘Mij zou dat ook niet lukken.... maar ja?’, zoo gonsde het goedaardig uit de rookwalm tegenover mij), en hoe het mij bovenal verbaasde, dat dit alles zich opdrong in een proza, waarin het energisch onpersoonlijke van den Stalinist of den nationaal-socialist overheerscht met de intonatie, die geen onderscheid meer toelaat tusschen collectiviteit en gemeenschap.

Ik zweeg, buiten adem, en snakte naar mijn achtste borrel. Maar zeven is nu eenmaal het heilige getal, en voor ik den waard had kunnen activeeren, begon er, daar vlak tegenover mij, weer dat machtig en zacht gebrom aan te gaan; ik wachtte, en waarlijk, er werden woorden verstaanbaar: ‘geloof Mij, Mijn zoon, je bent nog niet oud genoeg om die jongens te begrijpen. Maar Ik zeg je, het zijn beste en aardige jongens, en - al hebben ze lak aan jou - Ik mag ze graag, en daar gaat 't dan toch maar om. Mijn Hemel vinden zij oude onzin, maar dat Paradijs kunnen zij maar niet vergeten, daarom gooien zij alles overhoop.... waarom ook niet, zoo nu en dan? Ik weet het niet meer, en voorloopig houd Ik er Mij maar buiten.’

Door het gegons, waarin dit teloorging, moet ik zijn ingedommeld, want toen ik weer opkeek, zat ik alleen.

Ik wou afrekenen, en vroeg den waard, wie er bij mij had gezeten. Maar hij wist van niets: ‘Bij u gezeten? maar, meneer, er is niemand meer binnengekomen’ - Ik betaalde mijn zeven borrels dan maar, en ging naar buiten.

[p. 67]

Het dorp was donker en leeg in den bolderenden wind; alle menschen waren, blijkbaar, binnenshuis - een goed voorbeeld, dat ik, langzaam, volgde: a sadder and a wiser man.¹⁾

1) Dit verslag van een mijner (ál te zeldzame) ontmoetingen met Godzelf schreef ik bij wijze van (een mij gevraagde) reactie op het manifest, dat de jonge ontembare schilder Constant Nieuwenhuys publiceerde in het eerste nummer van ‘Reflex’, het orgaan van enkele, zich nog revolutionnair gedragende, jonge kunstenaars en schrijvers. Het moet bepaald erg naar voor hen zijn, dat de hedendaagsche buorgeois zoo zelden meer epateerbaar blijkt, doch zich door hun werk òf een diep en dom zwijgen op laat leggen, òf er gezond en onbedaarlijk van in de lach schiet. Zij verdienen dit niet, maar zij dragen het met een moed, waarvan de ouderwetsheid welbeschouwd ook aan hun werk niet geheel vreemd is, en zij poneeren zich - eigenlijk nogal bescheiden - als ‘De Experimenteele Groep’.
Wat ik in dit verslag tussen aanhalingsteekens plaatste, zijn woorden uit dat Manifest.
‘Borrelpraat’ verscheen in het tweede nummer van ‘Reflex’, en ik ben daar trotsch op. Tegelijk voel ik mij in hun midden toch ook min of meer als een oude geïntimideerde Leeuw in een Kuil van ziedende Daniëls, en ik ben de redactie van ‘Reflex’ dan ook zeer erkentelijk voor de toestemming mijn stukje ook onder te brengen in ‘Libertinage’, een ambiance waar ik mij eigenlijk meer op mijn gemak voel.
Met dat al hoop, ik, dat in de lezers van dit bedaarder tijdschrift daardoor voor de faits et gestes dier mij oprecht sympathieke Daniëls een belangstelling zal ontwaken, die mijn bevriende Libertijnen wellicht (dat weet Godzelf alleen) niet ‘sadder’ zal maken, doch op verkwikkende wijze, mogelijk wat ‘madder’.