Leringhe van orinen

[fol. 22ra]

[Leringhe van orinen]

DEse leringe van orinen bescrijft ons meester gielijs van salerne. ende nam sine materie uut ysaacs boeke. ende hi deilt desen boec in .2. deel. In den iersten dele leert hi vonnesse geven vander varwen vander orinen. In den andren dele leert hi vanden contenten. dat es van alle dien dingen diemen in der orinen ziet dat nochtan orine niet en es. Ende oec seit hi van den contrarien die dorine ontvarwen of meer varwen nader substancien van den lichame ende naden beleide des lichamen. dat es te verstane van etene van drinkene. van pinen van rusten. van hitten van couden also gi hier na horen selt daer mense noemen sal ¶ Ende wet dat de orine wert gegenereert in die lendenen. al eist dat die substancie ende die varwe ierst ontfaet an die levere. Nochtan toent si meest dat si comt uten lendenen want daer wert si volmaect. Ende wet gelikerwijs dat wey comt van den case. also comt die orine vanden bloede ende vanden humoren dat seit theophilus ende ysaac dat se de nature maect binnen den mensce ¶ Die cracht der leveren es altoes in beroeringen ende wallet ende maect materie van fleumen ende sentse ter longenen entie materie van coleren sentse ter gallen ende melancolie ter melten. Maer die bloedege materie wert gesuvert ane der leveren. Entie waterachtege substancie wert metten bloede gesent toten lendenen. ende daer scedet hem dat water vanden bloede ende comt bi aderkinen gesweet overmits die porien tote in die blase ¶ Wet wie dat wel orine jugieren sal. hi moet weten van wat dingen die mensce es gemaect. want hi es gemaect van .4. elementen ende van .4. humoren. Van den elemente des waters es de mensce wac. vander lucht cout. Vanden viere heet. vander erden droge. Die rode varwe comt van hitten. die witte van couden die dunheit van droochten entie dicheit van wacheiden. ¶ Vanden humore des bloets es die orine dicke ende root. ja dicke van wacheiden ende root van hitten. Vander coleren sal dorine siin gelu. dunne ende claer. ja gelu van hitten. dunne ende claer van droochten. Vander fleumen es die orine bleec ende dicke. ja bleec ende ontvaruwet van coutheiden. ende dicke van wacheiden.

[fol. 22rb]

Vander melancolien es dorine bleec ende dunne. ja bleec van coutheiden ende dunne van droochten. ¶ Nu seldi merken van den contrarien die dorine ontvarwen ende van toevalle die dorine meer varwen. Ende of die mensce ziec es of gesont of no weder. dats alse de mensce gesont es. ende nochtan ziec es in enech van sinen leden ¶ Men moet oec vragen of de orine si eens mans of eens wijfs. Want der manne orine soude met rechte siin dunne ende dat comt van droochten. Ende der wiven orine soude met rechte siin dicke. ende dat comt van wacheiden. Want die wive siin alle bi nature wac ende cout ¶ Pine arbeit ende toren ontverwet die orine want het verwarmt den lichame. ende also wert dorine root van verwen. Eeten ende drinken verwandelt die orine beide genaturde dingen ende ongenaturde dingen. Sorge ende gramscap verwandelt die orine ende maecse bleec ende dunne ¶ Honger [dorst B2] anxt vrese ende vele vasten ontvarwt die orine ende maecse root. Wandelinge ende vele gaen ontvarwt die orine na dien datmen wandelt luttel of vele. Baden ontvarwt oec die orine. na dien datmen badet in zouten watere of in verscen of in gesulferden watere. Spise ontvarwt oec dorine na dien dat de spise es heet of cout. want hete spise maect dorine root. ende coude spise maecse bleec. Dranc verwandelt die orine nadien dat die mensce drinct luttel of vele. of heten of couden dranc. of blont of wit dranc ¶ Spise of dranc te vele genut versmoort die nature. ende dan wert de orine bleec. Gelikerwijs datmen sien mach in der lampten die wel bernt alsi olien gnoech heeft want dan geeft si hitte ende claerheit maer alse der olien te vele es optie wieke. so versmoort dan die hitte entie claerheit. Ende hier bi comet dat vele lieden sterven eer tijt overmits overaet ende overdranc. Ende goede spise ende goede dranc te maten genut so wast goet bloet. Ende van goeden bloede comt scone orine ende wel geverwet. Ende van grover

[fol. 22va]

spisen so wast quaet bloet ende van quaden bloede comt vule lelike orine ende bleec ende ontvarwt. Zalve wandelt die orine. na dien dat die zalve es heet of cout ¶ Te luttel te drinkene of te vele verwandelt die orine. Want alse die mensce vele drinct so wert sire orinen vele ende bleec. Ende van luttel te drinkene so comt luttel orinen entie root.

DIe orinen wel wille jugieren hi moet merken .4. dinggen. dat ierste es die varwe vander orinen. Dander es die substancie. dats weder si dunne of dicke si. Tarde es wat in orine vlotet of gesit. Tfierde es weder der orinen es luttel of vele. Of te maten luttel. of te maten dunne ¶ Nu willic u leren dese .4. poente wat si bedieden. ende ten iersten die varwe salmen besien weder si root es of bleec. Es dorine root. so salmen den zieken ordelen dat hi es verhit. Es dorine bleec so salmen jugieren den zieken dat hi es vercout. Sonder allene in frenesien. want dan es de nature al op getrocken in thooft. ende dan es dorine der bi bleec ¶ Dander poent es weder die orine dicke of dunne es. Es dorine dicke ende claer. jugiere dan altoes den zieken dat hi heeft te droge borst. of dat hi heeft epilacien an die levere of an die melte ende siins es vrese vanden watere. Ende eist dattie orine wel dicke es. bediet dat quade humoren in hem purgieren ende afgaen metter orinen. Of si bediet dat die zieke es bekeert vander sucht. of dattie orine verkeert es vander lucht Ende dan en sal men se niet jugieren vor si verwarmt es over tfier ende si weder comen si te haer selven. ¶ Dat .3. poent es dat men merken moet in dorine wat daer in vlietet of gesit. want so wat in orinen gesit. dat heet men ypostasis ¶ Dat .4. poent es datmen merken moet weder der orinen es luttel of vele. Want es der orinen vele .b. int ende der sucht dat die zieke es bekeert want die nature purgiert haer metter

[fol. 22vb]

orinen. Ende vele orinen int beginsel vander ziecheit .b. dat dlijf ende dat vleesch smelt of dat smere. ende dicken comter af die doot ¶ Luttel orinen in suchten .b. dat grote onnatuurlike hitte verteert die natuurlike verscheit. so dat daer dicken af comt die doot. Luttel orinen sonder sucht .b. den steen. ende lancevel ende coude pisse ende andere ziecheiden die ic hier na seggen sal te met dat die steden gevallen. Nu hebbic u dese .4. poente getoent in groten. Ende hierna salic van elken poente sonderlinge seggen alle die ziecheiden die si betekenen. ¶ Maer gi sult weten dat men gene orine ontfaen en sal dan die gemaect es na middernacht. ende dat sal men doen in enen suveren orinael wel derna gestopt. Ende besiense na dat die zonne opgaet. Ende dit gelas moet siin claer ende ront ende gelijc ere blasen. Ende men moet dorine dicken besien. Want bi dicken te besiene dorine werden wi meest geleert. Ende men moet dorine besien in .1. stat die te claer nes no te donker no te rayachtech. Ende men salse op heffen in die lucht entie ene hant achter dorine houden. dat men te bat moge kennen die contenten. Ende oec of die contenten boven hangen of in die middewert of beneden opten boden. Ende tsnachts salmen dorine maken. ende smorgens besien ¶ Ende alse orine stappans es gemaect sal mense laten staen een luttel. ende daerna besien. ende echter .1. luttel ende dan besien. ende also derde werven ende .4de. werven. Want men maect dicken dunne orine die tehant dicke wert. ende some dicke die tehant dunne wert. Ende bi wilen dunne ende blivet dunne. ende bi wilen dicke orine ende blijft dicke ¶ Men zal oec besien ende weten des menscen oudre. want dorine es anders gedaen van kindren dan van ouden lieden of van jongen lieden. In kindren es dorine dicke overmits haer wacheit. Ende in den jongelinc claer ende gelu. Ende in den ouden bleec ende claer. nota.

MEn vint gescreven van der orinen van .4. conincriken die siin in den mensce. Dierste conincrike es in den herssenen der dierliker leden. die siin in .3. cellekinen der herssenen. Ende dit conincrike duert vanden halse opwert. Dander conincrike es der geesteliker leden alse longere. herte. borst. entie pipen van den halse daer di geest inne op ende neder gaet. Dat .3. conincrike es der voesterende leden. alse die mage. levere. milte. galle. ende

[fol. 23ra]

die darmen. ende gaet al toten lendenen. Dat .4. conincrike siin die lendenen die nieren die blase. die gegaden. die baermoeder entie conte ¶ Dese .4. conincriken des lichamen geliken den .4. conincriken der orinen ende die mach men in dorine sien. Dierste es die rinc boven der orinen diemen heet cirkel. daer merct men in die ziecheit der beslotender leden alse die herssenen ende dat ten hoofde behort. Dander conincrike es luchtachtech ende houdet hem boven bi den cirkele. daer bi merct die ziecheit der geesteliker leden. alse der herten. der longeren enter borst. Ende als men coornen vindet boven opten ringe liggende .b. al ziecheit der borst ende der herten. Dat .3. conincrike heet men perforatie. daer bi merct die ziecheit der magen. der leveren enter milten. Ende vint men eenrande nevel besiden der orinen hangende .b. ziecheit der voesternde leden alse levere ende mage. Dat .4. conincrike van der orinen heet men ypostasis. dat siin die heffenen beneden liggende opten bodem des orinaels. alse graveele. zant. gruus ende stene als ic noch wel seggen sal in den andren particulen

HEt siin vele varwen van orinen diemen hierna mach merken. ende dese siin van vele manieren. some dunne. some te maten dicke. Maer bleec heet men alle die orinen die van geluwer verwen nederwert bleec siin al toter waterachteger orinen. Mer si siin alle root vander roder opwert ¶ Van den verwen .b. some die doot. alse die swerte die groene entie geleverde verwe als lood. Dandere varwen bedieden rouheit of onverduwelycheit. alse die witte. die wit glittende als een wit horen van enen osse. entie weyachtege varwe. Dander verwen .b. beginsel van verduwingen alse die te maten bleke orine ende te maten gelu es. Dandere .b. volcomene verduwinge alse gelu orinen rode orine ende noch bat rode orinen.

MEester gielys van saleerne seit dat .20. varwen siin van orinen. ende van elker varwen geeft hi een gelike. Daer es witte orine alse water dat wel claer es ende dese heet albus color. Daer es glittende orine alse .1. wit horen van enen osse ende heet glaucus color. Die .3. varwe heet men melcachtege verwe als wey. ende heet in latine lacteus color. Die vierde varwe heet karopos. ende es gedaen

[fol. 23rb]

alse die vlechten van enen kemel. Die .5. verwe heet men subpallidus color. ende es gedaen als vleesch sop dat half gesoden es. Die .6. verwe heetmen pallidus color. ende es gedaen als vleesch sop dat volsoden es. Die .7. verwe heetmen subcitrinus color. ende es gedaen als .1. gelu appel. Die .8. heet men citrinus color. ende es gedaen als .1. meer gelu appel. Die .9. verwe heetmen subruffus color ende es gedaen alse gout dat min dan vos root es. Die .10. verwe heetmen ruffus color ende es gedaen als puur gout. Die .11. verwe heetmen subrubeus. ende es gedaen als soffraen van westen. Die .12. verwe heetmen rubeus. ende es gedaen alse soffraen van oosten ende es meer root. Die .13. heetmen subrubicundus color. ende es gedaen als ene min bernde vlamme. Die .14. heetmen rubicundus. ende es gedaen alse ene invierege bernde vlamme. Die .15. heetmen ynops. ende es gedaen alse purper of alse swert wijn of alse ene levere verwe gedaen. Die .16. heetmen kyanos. ende es gedaen als verrot bloet. Die .17. heet men viridis color. ende es gedaen alse groene coolbladere. of alse tsap daer af. Die .18. verwe heetmen lividus color. ende es gedaen als lood. Die .19. verwe heetmen niger color. ende es min swert ende es gedaen alse inct. Die .20. verwe heetmen meer swart ende es gedaen alse een wel swert horen: [Ende men sal hierna verclaeren van elker varwen sonderlinge. B2].

WItte orine alse claer water bediet ziecheit ane der milten. ende dan scinen in dorine rayen. dese orine bediet oec datmen dwitte water laedt. Ende .b. oec overaet ende overdranc. ende dan es der orinen vele. Ende .b. ziecheit in de lendenen ende in de blase. Ende .b. oec frenesie in der sucht. Ende .b. oec een ongemac datmen heet dyabetes. dats alse die lendenen (lees nieren) te zere siin verhit so dat si dorine trect vanden lendenen eer si wert gevarwt. ende dese maken vele orinen te male ende dicken willen si orine maken ¶ Witte orine ende dicke .b. die artetike. ende dan es dorine vol van cleinen

[fol. 23va]

gestubbe ¶ Witte orine ende clare .b. melancolie. want die melancoline siin cout ende droge bi naturen. Ende .b. oec tgrote ongemac. Mer dan es dorine boven donkerachtech. alse met ere wolken. Si mach oec wel .b. donkerheit van ogen. Ende .b. oec ongetempertheit der leveren in coutheiden. ende dan moet dorine van rechte claer ende wit siin alse borne. want sine can dorine niet gevarwen van coutheiden ¶ Witte orine ende claer in ouden lieden .b. dat si zere siin vercout ende gecranct an den lichame. Mer in kindren .b. si dat si nodinge in de leden verloren hebben van goeden bloede. Dus gedane orine .b. oec swindelinge in den hoofde van groven winde die vander melancolien comt. Ende mach oec .b. dat de mensce ziec begint te werdene omtrent den hals entie asselen. Dus gedane orine wit ende claer .b. oec den .4den. dach rede die comt van gerechter melancolien. Mer in der onrechter quarteynen es dorine root. of te maten root. Witte orine ende claer in den genen die den dageliken rede hebben .b. dat de rede wech gaet ende sceet ¶ Dus gedane orine in wiven .b. menegerande ongemac. alse in der baermoeder ende dat hem gebreken haer stonden. Ende .b. oec spenen. Ende .b. oec in der sucht die doot. Alle dese ziecheiden .b. witte orine ende clare ¶ Witte orine ende dicke .b. thooft ziec in den necke. Es die orine boven geronselt .b. thooft al temale ziec ¶ Orine droeve alse der beesten orine .b. grote ziecheit int hooft also dat de zieke sal comen in groter noot. en si hem geboet. Mer wilt men die lieden berechten met cortten worden so machmen seggen dat die mensce vercout es ende sonder verduwinge. dat es dat hi qualike mach verteren sijn spise.

WItte orine glittende als .1. wit horen van enen osse .b. vele ziecheiden. want si betekent alle die ziecheiden die de witte orine alse water betekent. Mer dese .b. sonderlinge onverterlicheit van fleumen. Ende .b. oec dat de mensce dwitte water laedt. of den steen. of crancheit van hoofde. Ende in die wiven

[fol. 23vb]

dat si kint dragen ende datsi ziec siin in die lendenen.

WItte orine of blont melcachtech alse wey ende dunne int beginsel vander sucht .b. die doot met andren quaden tekenen diemen an den zieken siet. Mer siin die tekene goet so en maecht niet deren. Dus gedane orine int ende vander sucht .b. dat die zieke sal verledecht werden vander doot. Mer in andren reden .b. dus gedane orine rouheit der materien ende lange ziecheit. Dus gedane orine .b. dat die zieke dwitte water laedt ¶ Orine alse wey gevarwt .b. den hoofdswere ende .b. oec overtullege fleume. Witte orine in suchten .b. frenesye. Orine wit ende boven blaeu .b. tgrote evel. Witte orine ende dicke als melc int beginsel van ere sucht .b. die doot eist dat quade tekene an den zieken siin. ¶ Dit siin goede tekenen in suchten. wel rusten. wel slapen. wel sin ende vroetscap hebben. ende cracht die leden wel te roerene. den adem wel te poente te haelne. genadelike voetsel te nemene ende dat met begerten. Entie contrarien van desen siin quaet ende sorchlijc in suchten ¶ Ende wet dat dorine niet waerachtech en es alse die vorseide tekene niet en antwerden der orinen. Want lelike orine ende goede tekenen alse wel rusten. wel eten ende andre tekene vorseit. so nes dorine niet vreselijc. Witte orine ende dicke als melc int ende van ere sucht .b. genesen. Want de nature purgiert hare met der orinen.

VAluwe orine .b. dat die humoren in den mensce vercouden ende verkeren. Orine boven valu .b. alle dese ziecheiden. alse suchten met rede te gadere dat groet evel. dat rode water. suchten met bloede entie quackernat. coude pisse. vrouwen ziecheit. lichten lichame. artetike. tysike. quade borst. reume. Ende sulc stont die doot ¶ Dits van some den ziecheiden sonderlinge. Alse orine es valu boven ende luttel te gadere gemaect

[fol. 24ra]

ende onder gedaen alse olie in ene sucht .b. die doot. Valu orine ende luttel te gadere ende dicwile gemaect .b. die coude pisse. Valu orine boven met vele granen .b. reume ende quade borst ende artetike. Valu orine boven ende luttel te gadere gemaect met langen resolucien in vlotende .b. lichten lichame. of menisoen.

BLeke orine ende luttel vet ende .1. luttel gelu ende dicke .b. den dageliken rede vander natuurliker fleumen ¶ Orine bleec ende dunne in der substancien .b. die verbernde colere entie natuurlike melancolie metten rede : Bleeke orine in der verwen ende dunne of te maten dunne .b. de dageliken rede van fleuma acetosa ¶ Alse na witte of na value orine comt bleke orine .b. dat de nature begint te comene in ene trage sucht ¶ Bleeke orine dunne ende claer .b. enen swere toecomende ane die rechter zide in dien datter mede siin die vorseide tekenen. ¶ Bleeke orine scumende ende vet ende aschachtech gedaen ende luttel te gadre gemaect .b. tysike. Entie lichten lichame heeft met tysiken gemanc .b. die doot ¶ Bleke orine ende vet ende .1. luttel gelu ende dunne .b. verbernde colere ¶ Ende eist dat de zieke ierst maect witte orine als .1. wit horen ende daerna bleke orine. overmits dat die orine bleec es. so wert dorine van den zieken vermaect. ende sine nature comt te haer selven in den dageliken rede.

GElu orine ende dunne .b. enen jongen mensce fleumaet. of si mach bedieden den dageliken rede. Dusgedane orine .b. gesontheit in den coleriin. ¶ Gelu orine of te maten gelu ende te maten dunne met rayen .b. dat de mensce ziec es ane der milten ¶ Gelu orine ende dunne .b. int beginsel vander sucht rouheit der materien ende lange ziecheit ¶ Gelu orine ende claer .b. ongesontheit. ende cranke borst. Ende eist. dat boven optie orine cornen liggen .b. oec ziecheit in die milte. Ende siet men rayen daer in .b. dat de levere verdroocht es ende so maect hi vele orinen dan ¶ Gelu orine ende dunne

[fol. 24rb]

in enen jongelinc .b. tiercheine. Eist dat si lange also gelu es ende also dunne geduert .b. dat de levere of die milte bestopt es. Eist die milte so sciint dorine scakede. Eist die levere so es der orinen vele. Gelu orine ende dunne met vele granen bediet die droge borst.

GUlden orine .b. gesontheit ende wel getempert in alle die leden. Ende .b. in enen gesonden mensce vaerdecheit des lichamen. eist dat dorine scone es ende puur. Ende .b. oec getempertheit der humoren. ¶ Mer in kindren ende in ouden lieden so .b. rode orine ende dunne die eenpaerlike tertiane. Ende in jongen lieden die simple tertiane. Mer si .b. in ouden lieden die fleumaet siin dobble tertiane ende durende langen tijt. Ende .b. oec dat de levere es verhit. Dus gedane orine .b. oec die ongerechte quarteine. ende sonderlinge in den herfste. ja die van verbernden bloede comt of van verbernder coleren. Mer die gerechte quarteine comt van melancolien ¶ Rode orine in der varwen ende dicke over al ende boven donker of gelevert .b. dageliken rede die comt van natuurliker fleumen ¶ Rode orine ende dicke over al in substancien ende in varwen entie boven verrot sciint als men die hant der iegen hout sonder resolucie ende gruus .b. eenreande sucht Dit mach men oec mer\ken daer bi. dat de zieke eenpaerlijc te bedde leget sonder groet eten. Mer wandelt hi ende maect dus gedane orine. so .b. si den dageliken rede ¶ Rode orine ende dicke ende boven verrot ende dit aldus lange tijt gedurende .b. in dien zieken eenrande water datmen heet alcites: ¶ Rode orine te maten die verrot es vander middewert tote boven. met cornen boven den cirkele .b. dat die zieke sweren heeft beneden den navele ende onder die ocselen ¶ Rode orine vet ende dicke ende .1. luttel boven verrot met vele resolucien binnen. dats te verstane gruusachtech ende dit lange gedurende .b. den rede die men heet ethike. Ende desen mach men oec kennen bi dat si grote hitte hebben int hole vanden voeten ende in

[fol. 24va]

palmen vander hant. ende ro... ¶ Rode orine ende dicke .b. die sucht die comt van te vele bloeds in die adren. Mer es dorine root ende dicke ende boven gelevert .b. die sucht die comt van verrotten bloede in die adren. ¶ Rode orine ende dunne .b. dat rode water. Rode orine boven gelevert of verrot .b. den zieken vercout. of ziecheit an die longere ¶ Rode orine ende dicke van hem die in de sucht liggen. ende daerna begint dunnen. bleken ende claren .b. dat si siin bekeert ¶ Rode orine ende luttel ende dicke .b. die doot in die gene die dwater laden. of die ptisijc siin. of die tgroet ongemac hebben ane die longere. of in die juchtecheit of in die bloet sucht. In dese ziecheiden vorseit .b. rode orine luttel ende dicke die doot.

ORine die root es soffraens gelijc ende claer ende dunne overal mer boven .1. luttel meer dickere dan beneden .b. dobble tertiane. Ende si .b. oec eenrande sucht. Ende .b. oec dat die zieke de levere heeft verhit ende ontempert. ja eist in den zomer Mer eist in den winter of herfst so .b. si die ongerechte quarteine. Ende dusgedane orine in de gene die colerijn siin .b. tertiane. Ende in den fleumaet ende in den melancolijn .b. si twee vuldech rede ¶ Men moet oec den mensce besien of hi vet es of mager ende oec dlant daer hi in wandelt oft es heet. of cout. ¶ Rode orine ende in der substancien te maten dicke ende droeve .b. eenpaerlike tertiane ¶ Rode orine ende boven verrot .b. die sucht die eenpaerlike te bedde liggen. ¶ Mer es dorine claer ende root ende scemerende .b. die grote sucht vander verbernder colera met dusgedanen tekenen. Den zieken dunct dat hem .1. nagel es geslagen dore siin vorhooft. hi heeft oec groten dorst. dien hi met genen dranke en mach verslaen. hi mach oec qualike slapen of rusten. Ende hem es die tonge altoes droge ende swert ¶ Rode orine alse bloet ende boven groene. .b. dat die zieke heeft enen swere ane sine rebben. Mer es die orine bruun root alse roden wiin in den dageliken rede .b. die doot. Mer sonder rede en eist gene vrese ¶ Dusgedane

[fol. 24vb]

orine in wiven .b. dat haer saken selen comen. Ende in den man .b. si dat hi te vele heeft gesprongen. of dat hi te vele heeft gespeelt met wiven ¶ Rode orine ende dunne in een kint .b. die sucht ¶ Rode orine ende dunne lange gedurende .b. die levere verhit. of die quarteine. Rode orine .b. oec cotidiane van andre manieren alse van suter fleumen ¶ Rode orine ende dicke ende boven valu int begin van ere(n) sucht .b. die sucht met cortse. Ende als men lange ziec heeft geweist. so .b. si dat rode water.

ORine root gelijc ere vlammen viers ende heet rubicundus ende es noch meer root. Dusgedane orine .b. dobblen tertiane entie levere verhit. Rubicundus orine dicke bediet ene sucht van bloede.

ORine root ende gedaen alse verrot bloet of swert wiin es utermaten quaet in der sucht. want si .b. die doot. Ende sonder sucht .b. si die levere entie nieren zere verhit. Mer es dese orine boven gelu of met geluen scumen so .b. si die geelsucht ¶ Dusgedane orine in gesonden lieden .b. dat hem .1. adre binnen es tebroken. Ende dusgedane orine in wiven .b. dat menstrua in hen vloyen. of ziecheit in die lendenen.

GRoene orine alse zop van colen .b. die sucht of die doot. ende dan moet der orinen luttel wesen ¶ Mer vele groenre orinen ende qualike riekende .b. dat den zieken es gebroken enech swere binnen an der leveren. ¶ Groene orine opten dach van eens zieken bekeringe. ende sweret den zieken dan siin hooft .b. dat hi bekeren sal. Groene orine .b. grote crampe ¶ Vele orinen in allen menscen .b. vasten lichame. ende bloet sucht.

LIvidus color. dats loodachtech varwe alse of si ware verrot of gelevert. dese orine es bi wilen som gelevert. ende sulke es overal gelevert ¶ Die orine die boven es

[fol. 25ra]

gelevert .b. eenrande sterke sucht die comt van vortten bloede. essi beneden dicke ende root. Ende mach oec .b. dat vallende evel. Ende oec dat den mensce .1. ribbe binnen es te broken. Ende si .b. datmen dat water ladet. Ende dat de mensce met pinen sine orine maect. Ende andre ziecheit die verbaren moet. Ende .b. oec dat menisoen. Ende ziecheit binnen an die ribben ende ane die longere. Ende .b. oec dat die mensce pusijc es ende dat die natuurlike hitte vut es gegaen in den mensce ¶ Mer die orine luttele gelevert .b. die doot. Ende .b. oec den mensce ziec omtrent die herte entie borst ¶ Dit mach al .b. so wat orinen die boven gelevert es. dat es alse of si ware verrot. Ende si .b. die reume int hooft. eist dat die mensce anders gesont es. so wat varwen dat si beneden hebben op dat si boven es gelevert. Ende .b. oec ziecheit in die baermoeder. mer es dorine over al gelevert .b. verrotheit der humoren. [¶ Ende alle dese ziecheiden. die ic u hier genoemt hebbe .b. gelue orine of verrotte verwe van orinen. B2]

SWarte varwe in orinen .b. in den genen. die quarteine heeft. dat die rede van hem gaet ende ende nemt. Swarte orine ende luttel .b. die doot ¶ Swerte orine alse lood .b. verbernde coutheid. ja wassi te voren gelevert alse lood ¶ Swerte orine .b. oec dat dbloet in den mensce es verbernt. ja was dorine te voren groene ¶ Swarte orine luttel ende stinkende .b. sweren ende ziecheit in die blase ende oec in die nieren ¶ Swerte orine beneden in den orinale van den wiven .b. vele bloeds in der baermoeder. ende dat si gepurgiert wille siin ¶ Swerte orine ende vet ende luttel entie stinct .b. die doot in den genen die in de sucht leget ¶ Orine die ene swerte wolkine boven heeft in ene sucht. ende sweert den zieken dan siin hooft .b. dat hi sal bekeren. met bloeden ten nese. ja heeft hi andre goede tekene daermet. so bekeert hi ten live wert. Maer heeft hi quade tekene. so bekeert hi ter doot ¶ Goede tekene in suchten alse wel rusten et cetera. vindi voren in die wit orine melcachtech alse wey.

[fol. 25rb]

OMme dat die orine in der varwen menegerande es. ende die meestern dicken bedrogen werden overmits dat dorine niet en toent dat ondersceet der ziecheit. daer omme leert ons ypocras vanden contenten dats van al dien dingen diemen in der orinen sien mach. dat nochtan orine niet en es. Want dese contenten maken die meesters vroet te sprekene die waerheit van der orinen. entie gerechte vonnessen daer af geven. Ende hi noemse in corten worden alle die dingen diemen in dorine merken mach entie waerachtech. ¶ Ende ierst leert hi vanden ringe dats vanden cirkele. van ampullen. van cornen. van wolken of van nevele. van scumen. van bloede. van vetheiden. van humoren. van ettere. van zande. of van gravelen. van haren. van scellen. van crinoydes. van asscen. van sparma. van gestubbe. van ypostasis ¶ Elc wort dat ic nu hebbe genoemt salic sonderlinge ontbinden. ende seggen u wat si bedieden. ende ierst spreken vanden cirkele diemen siet boven der orinen.

EEst dat die cirkel dicke es ende waterachtech .b. dat die mensce ziec es achter in den hoofde dats in den achtersten cellekine der herssenen. vander perssen der couder fleumen [want achter int hoeft scuult die fleumen. B2] ¶ Mer es die rinc dicke ende root alse root purpur .b. dat hi ziec es int vorhooft dat comt van overtullegen bloede [want voren int voorhoeft so scuult dat bloet. B2] Ende dan behoeft hem te latene die hooft adre ¶ Mer es die rinc claer ende root ende dunne .b. dat hi ziec es an die rechter zide des hoofts. van enen humore dat colera heet dat regneert in de rechter zide. ¶ Maer es die rinc bleec ende dunne .b. dat die mensce ziec es in die slinker zide des hoofts. van enen humore dat melancolie heet. die in die slinke zide der herssenen regneert. Dusgedane zieke hebben vrese ende mogen qualike slapen ¶ Die rinc boven der orinen gevarwt alse lood .b. dat vallende evel. ende grote pine in die herssenen. Ende .b. bedroefenisse der .5. sinne ¶ Die groene rinc .b. verberntheit der humoren in der sucht. Ende men mach oec ontsien datter frenesye af comen mach. Ende groene cirkel in frenesyen .b. de doot ¶ Die gelu

[fol. 25va]

rinc .b. crancke herssenen ende ydele ende crancke memorie. Alse in den rinc cornekine liggen .b. evel in thooft. ¶ Die ommerinc boven dicke .b. den hooftswere: heeft dorine enen groten rinc ende overal luttel scumet .b. thooft ziec entie borst cranc. Es die rinc te male geronselt .b. thooft al temale ziec.

AMpullen dat siin scumen diemen boven den ringe siet swemmen of cleven an den cirkel. Van desen scumen siin .2. manieren. Deen scume wast als men dorine met groten storttene giet int orinael. ende dese tegaet van hem selven ende van desen ampullen of scumen en sprect die meester niet. ende bi haer en nemt men genen merc ¶ Maer andre scumen siin die altoos cleven anden cirkel entie niet en vergaen. ende die tay siin. dese ampullen .b. verrotheit der materien ende lange ziecheit. Ende .b. oec dattie mensce bestopt es omtrent die blase. so dat hi mit pinen siin water maect. Ende .b. oec ziecheit of coutheit der lendenen ende dat die materie der ziecheit root etter es. Ende lange te liggene in de ziecheit daer de mensce in begrepen es. Ende .b. oec ziecheit des hoofts van groter ventositeit ¶ Ampullen dan in orine die lange geduren .b. trage ziecheit. ende lancevel ende quade herssenen.

DIe cornen of die granen boven den ringe vlietende .b. altoes die reume. of gebrec int hooft van cranken ende van morwen herssenen. Maer dit es donder\sceet tusscen den ampullen enten cornen. Die ampullen siin tay ende hangen tegadere. entie cornen liggen gesceden harentare opten ringe. Mer alse die cornen bliven in den ommerinc .b. dat evel int hooft. Ende alse die cornen siin in die middelt der orinen .b. die reume gesonken ter borst. ¶ Alse die reume gelidet vanden hoofde nederwert ten leden. so .b. vele ziecheiden. Ende dese reume es ereande vloet van snotte die uten hoofde comt. ende sonderlinge uten herssenen. ende sinket ende drupt nederwert. ja toten lendenen toe bi wilen. ende meret den mensce sine ziecheit daer hi alder cranxt es ¶ Eist dat die reume vliet ten nesegaten

[fol. 25vb]

.b. den snoter ten nese. ende so heet ment in latine coriza. Ende vliet die materie van binnen ten ogen. so werden die ogen donker ende bedruct. ende dan heet ment optalma in latine. Ende comt dus gedane reume ten oren. so maket grote ruschinge ende tutinge ende pine in die oren. ende somwile maket oec den mensce doef. Ende comet ter kelen. so doet den huuf drenten ende swillen in die kele. Ende comet in den mont ende toter tongen gevloten. so maket puustkine binnen den monde ende sweren. ende bi wilen comter af die tantswere ende verrot tantvleesch. Ende comet in der pipen die toter longenen gaen. so maket den mense ziec ander longenen ende werdet hoeste ende ptisijc ende ander borst evel. ende men hetet asme ende disme. Ende comet toten darmen gevloten so werdet dat buucevel of menisoen ende bloetsucht ende dat van hem gaet dats meest met scumen geminct. Ende comet ter magen. so heft hare die mage ende en laet den mensce siin spise niet verduwen ¶ In alle dese ziecheiden es die rinc boven met cornen beset omtrent dien cant. Ende houden hem die cornen of die granen beneden .b. dat die reume neder gevallen es ten bodeme. ende .b. ongetemperde levere bi hitten.

WOlkine of nevel boven onder den ringe. ende hangen daeromme boven omdat si licht siin. Bi wilen es die wolke groet bi wilen cleine. dusgedane wolken of nevel .b. altoes ongetempertheit ende ziecheit der geesteliker leden. alse es die herte. die longere entie borst. Ende dit wolken wert gemaect als die nature op crudet die materie van der ziecheit. Ende om dat dan die materie licht [es]. ende dat si geen leven in haer en heeft. so wert dit leven boven donker lucht. Ende wert dorine root beneden .b. dat die levere es verhit. ende dan siin die wolkinen gelu ¶ Ende wet dat men met cortten worden seggen mach van deser orinen. dese mensce es ziec omtrent die herte entie borst. ende omtrent die longene.

SCumen die men boven der orinen siet cleven anden ringe sonder ampullen om dat si grof siin ende hol werden si geheten ampullen. Ende cornen dat siin cleine scumen die liggen gesceden opten rinc vander orinen bi wilen. mer cleinlijc ende subtyl ¶ Maer het siin andre manieren van scumen daer wi nu af spreken willen. Ende dese es bi wilen wit bleec. bi wilen gelu. bi wilen groene. bi

[fol. 26ra]

wilen swert ¶ Eenpaerlike vele scumen ende bleke .b. groten wint binnen ¶ Es die scume gelu .b. die rechte geelsucht van der leveren verdroochtheide ende van groter wallingen van hitten. ende dan es dorine root. Es die scume groene .b. die groene sucht. Es die scume swert. .b. die swerte sucht. want die geelsucht es van .3. manieren ¶ Scumen wit ende subtile .b. den hooftswere.

BLoet siet men somtijt vlieten in orinen. ende .b. .3. manieren van ziecheiden ¶ Deen es ziecheit vander leveren ende dan eist claer ende puur ende root. ende dan gevoelt die mensce grote ziecheit an die rechter side. ¶ Dander es ziecheit in die lendenen ende dan es dit bloet oec puur ende comt vander nieren. ende dan gevoelt men pine in die lendinen ¶ Terde es ziecheit in der blasen ende dan es dbloet donker ende clonterachtech. ende riect qualike. ende sinct te hant te bodeme. hier moet men dorine dicken vore den nese houden omme te proeven die waerheit. Ende dan gevoelt men grote zeerheit in der blasen. Ende als de zieke siin orine maect so gevoelt hi voren an siin led steecten of an sine lendenen ¶ Of het gevalt dat den zieken .1. adre es tebroken die men heet kilis vena. entie comt vanden nedersten rugbene. Ende als dese adre brect van springene of van swaren laste te dragene. so comet dbloet uut gescoten met der orinen ende dit bloet es claer. entie zieke gevoelt grote pine beneden in der nederster rebben in der ziden ¶ Ypocras seit die gene die bloet pissen sonder grote pine ende sonder ziecheit .b. dat desen enech aderkijn es te broken in die lendenen.

Es die orine vet ende gedaen als olie ende bi wilen vele ende bi wilen luttel .b. dattie zieke cranct ende dat hem dlijf af gaet. ja heeft hi den rede. Maer dusgedane orine sonder rede .b. ziecheit beneden der navele. Ende nadien dat dorine vele vet es. so es die mensce zere ziec ¶ Ende dese vette orine .b. eenrande rede die men heet ethike. Es dusgedane orine sonder rede .b. dat de mensce niet so zere en cranct ¶ Vetheit in orinen als olie in de sucht .b. dat den mensce al dlijf smelt ende verteert. ende te lesten die doot Ende sonder sucht .b. si

[fol. 26rb]

dat tsmere smelt vanden lendenen.

HUmoren diemen siet swemmen in orine ende siin rou. dese humoren purgieren hem metter orinen alse de mensce sine orine mact. Hier in mach men merken .3. dingen. want als men dorine omme roert in den orinael ende daerna .1. luttel laet staen. so bliven die humoren hangende boven in die orine: of ter middewert. of beneden opten bodem ¶ Bliven dusgedane humoren boven hangende .b. ziecheit der borst. der herten. der longenen. of dier geesteliker leden boven. of corten adem. of die artetike. dats eenrande jecht. Ja eist dat die resolucien cleine werden alse gestubbe ende si hem over al stroyen in die orine .b. oec dat die humoren rou siin. Ende dit moet men nerenstelike merken als men dorine omme roert metter hant ¶ Ende bliven die humoren of dat gestubbe in die middewert hangende. so bediet si ziecheit der magen van vervultheiden. of van overtullegen verrotten humoren. Ende hi heeft heffinge des buucs ende rommelinge in de darmen ¶ Ende bliven die humoren of dat gestubbe int nederste hangende. dat es sinken si nederwert te bodeme .b. dat die mensce ziec es beneden den navele ende ziecheit in die lendinen [of in die knieen. P.] of ziecheit in die blase ende dat men met pinen orine maect. Dese humoren die sinken te bodeme mogen .b. al dese ziecheiden of een van desen ziecheiden ¶ Ende eist dat die resolucien diemen in den bodem siet vet siin of gelijc olien .b. dat de mensce binnen heeft verrotte humoren. Ende stinken die humoren dat heet men etter. Want alsmen humoren siet swemmen in dorine die root siin. so mach men merken .3. dingen alse humoren. vetheit. ypostasis.

ETter siet men dicwille in orinen sweven ende .b. dat die blase sweren ende ziecheit binnen heeft. Of ziecheit of sweren in die nieren. ende dan gevoelt men pine in die lendenen. Ende in beide dese ziecheiden stinct dorine. of riect zere starc. Bi wilen .b. ziecheit in der leveren ende dan gevoelt men pine in der siden. Ende aldus mach men wete waer dat hi ziec es.

ZAnt of cleine steenkine of gravelen diemen vint in der

[fol. 26va]

orinen liggende opten bodem als dorine .1. luttel gestaen heeft. dese siin tweerande. som root som wit. ¶ Sijn si root ende weec .b. dat si comen uten lendenen. want die lendenen siin root binnen ende moru. ende nemen haer warwe ende forme na der dinc daer si af comen. ende dan heeft men pine in die lendenen ¶ Siin die gravelen wit. so comen si uter blasen daer wassen die witte gravelen entie witte stenen. ende .b. dat men den steen laedt of savel in der blasen ¶ Mer dat swarte savel es alder quaest. want het wast vander melancolien. Die witte wassen vander fleumen. ende die rode comen vanden bloede vander nieren ¶ Ghi sult dat weten dat die wiven altoes laden in den lendenen ende nemmer in der blasen ¶ Ghi sult oec merken so wanneer de mensce ierst maect vele gravelen ende daer na in lanc so min .b. dat hem die steen mindert ende af gaet. Maer maect hi steenkine of savel in lanc so meer alle dage ende daerna op houdet .b. dat die steen es geconfirmeert.

HAren die cleine siin ende lanc alse ander haer. sietmen dicken in orinen sweven. ende siin eenrande resolucien diemen met orinen maect die comen van den vlesce binnen alse van beneden den navele. Ende bi wilen uten lendenen van drogen humoren. ende dese haren mach men lichtelike breken metten vingere ende siin vette hare. Ende .b. ziecheit in de lendenen sonder rede. mer met rede of met suchten .b. dat hem cracht ende lijf af gaet. Want dicken hebben si dus gedane haren die den rede hebben in haer orinen of die in die sucht liggen.

SCellen of clien die breet siin ende siin gedaen alse stuckelkine van der huut vander tarwen. Dese .b. dat den zieken siin lijf af gaet. eist dat hi den rede heeft die men heet ethike. of die sucht. ende daer af comt die doot. ¶ Ende dese scellen of dit gruus sonder rede .b. ziechiet in die blase of quade lendenen. want die blase es binnen rudech. ende dan stinct dorine ¶ Dese resolucien comen vanden leden binnen ende purgieren hem metter orine. ende .b. dat si comen van al den leden of vander blasen allene ¶ Ypocras seit Die scellen pissen ende

[fol. 26vb]

qualike rieken die hebben sweren in der blasen ¶ Semelen siin eenrande resolucien ende siin gelijc zemelen van tarwen. ende comen van den leden gesceden overmits die hitte. ende siin wit om dat die leden wit siin daer si af comen. Ende .b. oec dat hem al dlijf af gaet of ziecheit in der blasen.

CRynoides dat siin stuckelkine ende siin meerder dan scellen. of dan semelen. Of het siin eenrande grote resolucien. dat siin sceidingen. want si van den leden sceeden. ende maken den mensce zere cranc ende hem ontgaet haer cracht. Ende .b. die meerder rede van ethiken. Ende dese crinoydes en comen niet vander blasen ¶ Dusgedane crinoydes die root of swart siin in der sucht .b. zere quaet ¶ Ypocras seit in den utersten particlen. so wat zieken dat den rede heeft ende crinoydes maket in sijn orine .b. lange ziecheit ¶ Ende wet dat die crinoydes siin langer ende breder dan semelen van tarwen. ende .b. .1. maniere van tysiken.

ASscen of gestubbe in orinen .b. flederciin in mannen ende in wiven ¶ Ende hanct dat gestubbe nederwert opten bodem des orinaels .b. dat fledercijn beneden es in die leden. Ende blivet hangende in die middewert .b. dat de mensce heeft in die middewert dat fledercijn. Maer bliven si boven hangende .b. over al die leden des lichamen ¶ Maer dusgedane gestubbe wit in der wiven orine .b. oec dat si kint dragen. Mer eist dat si niet kint en dragen. ende men nochtan dusgedane gestubbe siet in den orinael so .b. fledercijn of si heeft ene lange quale ¶ Ende wet alse resolucien liggen beneden op den bodem van den glase in der wiven orinen. ende dan te samen houdet .b. dien wiven kint dragen. Ende eist tgestubbe ront ende root .b. dat si enen sone draget. Ende siin si wit .b. ene dochter ¶ Mer draget si kint so wassen haer borsten ende si en hevet niet menstrua. ende si es van menegerande varwe int ansichte ende begert menegerande dinc tetene ende haer walget dicken. Ende en hevet si dese tekene niet. so hevet si ene lange quale ¶ Alse een siet siin anscijn in der wiven orine alse in enen spiegel .b. oec dat

[fol. 27ra]

si kint draget. [Ende dits oec .1. recht teken dat si kint heeft ontfaen. alse man ende wijf te gadere liggen ende si beide droge bliven. B2] ¶ Ende wet eist dat men dusgedane beelde siet van buten in der orinen in der sucht .b. die doot. ende in andren reden lange ziecheit ¶ Hier bi werden die meestern dicken bedrogen in der orinen metten gestubbe: ¶ Asscen in orine die sinken .b. die nederste leden ziec. alse testiculi. matrex. vulva. ¶ Gestubbe alse zant in orinen .b. die spenen in den fundamente. Ende .b. oec heffinge der milten. dat men heet den coeke vander quarteynen.

SParma of zaet dat van mannen of van wiven gaet. als ment vlieten in der orinen of sweven siet .b. begerte van wiven. of dat hem die cullen vol siin van sperma. of dat hi binnen der nacht met wiven geweist heeft. of dat hem slapende gesciet es in drome. of dat men te vele met wiven geweist heeft.

YPostasis. dat es al dat in orine gesit alsi lange steet ende dit ypostasis comt uut al den leden. ende so der min es. so het beter es. Ende eist wit. so eist goet. ende eist roder so eist arger. ende eist swert so eist alder quaetst ¶ Ypostasis min dan root es arger dan root. nochtan es hi naerder den witten gevarwt. mer hi es waterachtech ende bloetachtech ende rou ¶ Blau ypostasis .b. quaet. want hi .b. dodinge der naturen ¶ Groene ypostasis of swert es alder quaetst. want hi .b. verberringe entie doot. ¶ Ypostasis ende rouwe humoren ende etter siin gelijc in der orinen. Maer als men dorine roert. scedet dan in vetten stucken. so .b. etter. Ende dan riect dorine qualike. Ende scedet in cleinen stubbekinen. dan eist rouwe humoren. Maer scedet in cleinen stucken sonder roke alse heffenen. so .b. ypostasis ¶ Rouwe humoren boven in dorine .b. bedructe borst ende dyafragma alse asme ende disme ¶ Rouwe humoren in de middelt vander orinen .b. quade mage ende crimminge in den buuc ¶ Rouwe humoren in den gront .b. quade lendenen of tenasmon voesterende leden ¶ Ypostasis es selden in orine van gesonden lieden. Goet ypostasis moet hebben .4. dingen. hi moet wesen wit ende effene. ende in den gront ende gestadech ¶ Goet ypostasis na die ziecheit .b. dat de nature starc wert ¶ Alse ypostasis wert gesceden ende een

[fol. 27rb]

deel hanget hoge .b. dat die verduwelijcheit es gequetst bi te vele blasingen ¶ Root ypostasis in ene sucht .b. dat si sal wesen lanc. mer hi sal genesen. want hi es vriendelijc der naturen ¶ Alse ypostasis es verstoten boven in dorine. so hetet nevel ende dat .b. onverduwelijcheit in die levere ende opblasinge ¶ Alse ypostasis leget in den gront so hetet sedimen. Swart sedimen in den gront es arger dan nevel ¶ Root ypostasis in den dageliken rede .b. lange ziecheit.

HIer moge di horen hoe ypostasis wert gegenereert van alden leden ¶ Ypostasis es eenrande overtullecheit van .3. leden. Dierste es van der magen. Dandre vander leveren. Tarde van al den leden ¶ In die mage comt al dat men eet ende drinct ende daer versiedet ende die mage verduwet. Alse dan die spise ende die dranc te hope wel verduwet es. so trect si an hare haer genouchte ende dat harer naturen gelijct. ende dander crudet si van hare nederwert in enen darm die hare alder naest leget. Ende dese darm es also wijt alse die nederste porte vander magen ende es lanc .12. vingere. Ende na dien dat de mensce groet es of cleine. so es die darm cort ende lanc. Ende dese darm leget op gerecht anden rugge. ende trect sine behoefte an hem vander spisen. ende dandere sendet hi in enen andren darm die hem alder naest leget ~nde hetet jeiunum. ende dan luuct hi alsoet te voren was ¶ Ende alse de spise comt in desen darm. so ontrect hem die levere al die wacheit ende tsap vander spisen. gelikerwijs dat de mage natheit trect an hare. so trect die levere tsop ende verduwet ende versiedet ende maecter af bloet. ende sendet bi den aderkinen tote alle dien leden ende en behout nemmeer dan haer behoefte. Uut desen bloede trect elc led dat hem becomt ende genoucht ende dat sire naturen gelijct. [ende sire substancien. P.] ¶ Ende die galle trect an hare dat alder heetste ende dat alder rootste ende voedet haer selven daer mede. Ende metter vetheit van dien dat si trect an hare ende dat haer overtullech blijft. daer af maect si colere ¶ Die milte trect an hare die droocheit. ende van den overtullegen dat hare over blijft. so

[fol. 27va]

maect si melancolie ¶ Die longere trect an hare die scume ende maecter af fleume ¶ Die herte trect an haer dat alder heetste dat harer naturen becomt ende maecter af hitte. want die herte es fundament vander natuurliker hitten. Ende dat der herten overblijft dat sent si tote al den leden om met te conforteerne. ¶ Ende dat alle den leden overtullech blijft dat pinen si hem uut te crudene ten ogen ende dan werden die ogen lopende. Of si stekent uut ten oren. ende dan maket ore swere. Of ten nese ende dan maket snotte. Of ten monde ende raexement ende men spuwet ute. Ende dat noch overtullech blijft. dat stect nature uut ten poros vander huut. Want de mensce es al vol sweet gaetkine die niemen en mach gesien [ende die heeten pori in latine. B2] Ende dan moet men die overtullecheit uut sweten of uut roken. want die rooc gaet uten gaetkinen dire de mensce vol es over al siin huut. Ende van dien roeke wasset haer gelikerwijs dat men sien mach ane enen groenen boom. die natuurlike hitte die hi binnen heeft crudet die overtullecheit ute ende maect scorsse. haer. ende bladre ¶ Echter dat der leveren over blijft sent si tallen leden. ende daer af so trect oec ane hem elc led sine behoefte. ende maect ant vleesch vleesch. ende ane die bene been. ende in die adren adren. Gelikerwijs dat die dau entie regen maken in den houte hout. ende doen wassen ende bloyen. ende dat bloysel vallen ende vrucht wassen. Ende rode vrucht makense rooet. ende gelue vrucht gelu. Ende maken oec zoete dingen zoete ende sure dingen suur. ¶ Ende siin die drie geestelike leden becommert. ende si niet vut en mogen spuwen uten monde. no oec vut sweten no vut roken. no met andren dingen so keren die humoren weder al den selven wech die si quamen ter leveren wert. ende dan sendet die levere ter blasen ende maecter af orine. Ende hier af comt die ypostasis. ende dit siin die overtullege humoren die men siet liggen in den bodem vander orinen. of van den glase. in die orine die zieke liede maken ¶ Ende wet dat de gesonde lieden die overtullecheit gelosen metter orinen ende met swetene ende met rokene. Ende onderwilen gesciet dat dovertullecheit blivet

[fol. 27vb]

tusscen vel ende vleesch ¶ Meester ypocras. ende meester platearius. ende meester ysaac seggen datmen moet kennen alle die ongemake van den mensce bi der orinen te besiene ende bi den pulse te tastene. ¶ Explicit hic liber. sit scriptor a crimine liber. Amen.

HEt siin .4. ande principale humoren in den mensce natuurlike. ende dat siin dese. sanguis. colera. fleuma. ende melancolia. Sanguis es heet ende versch. die hitte maect dorine root. entie verscheit maecse dicke. Die sangwijn es bi naturen milde ende minnende gerne. ende si siin blide ende lachen gerne ende si siin vleeschachtech. coene ende goedertieren ¶ Die colerijn es heet ende droge. die hitte maect dorine root entie droocheit gelu. of claer. Die colerijn siin quaet listech ende van scarpen sinne. ende belgen hem gerne ende si siin coene ende mager. ende si siin van roder varwen of van geluwer ¶ Die fleumaet es cout ende versch. die coutheit maect dorine bleec entie verscheit maecse dicke. Die fleumate slapen gerne ende si siin trage van haren leden. ende hebben vele bol vleeschs. ende siin van blonder varwen. ende siin van swaren ende tragen sinne ende raexemen gerne vele.

¶ Die melancoliin es cout ende droge. die coutheit maect dorine bleec alse water. ende die droocheit maecse claer Die melancoline siin nidech ende blode. ende si siin gierech ende droeve van naturen. ende si siin mager ende vrec Ende en mogen niet wel geven vanden haren sine hopen dobbel weder tontfane.

NOch willic u leren ander varwen van orinen ¶ Orine die hare clare tonet daert te maten licht es. ende weder dicke wert jegen die zonne .b. quade lendenen ¶ Orine claer daer mist ende nevel in valt .b. in corten dagen die doot. Orine claer ende benevelt .b. die doot. Orine claer met enen donkeren ringe .b. toecomende ziecheit ende verdroochtheit. ¶ Orine wit ende bleec .b. wit water. Orine wit. ende na den etene claer .b. gesontheit. Orine wit ende claer ende .1. luttel droeve .b. vercoutheit in den lichame. Orine wit .b. lange ziecheit. Orine smorgens wit ende na den etene root .b. gesont ¶ Orine bleec ende onder droeve .b. vercoutheit van alder materien. ende quade mage. ende den hooftswere ¶ Bleke orine ende dunne die

[fol. 28ra]

ene vette bleyne heeft int glas vlietende in midden der orinen van wiven .b. die witte vloet. ende so die bleine merder es so si zieker siin. ende so sijt meer hebben. Orine die bleec blijft .b. wit water. Orine van naturen bleec .b. quaet hooft ende melancolie.

¶ Rode orine ende onder dicke met enen brunen ringe .b. quade levere. ende valt int rode water. Orine root ende claer .b. bernde rede. Orine root ende dicke overal met enen donkeren ringe .b. grote ziecheit in al die leden. ende sciere die doot. en si dat hi zere swete over al siin lijf. Orine root behout si hare varwe. dats vrese. Orine root ende dicke met enen waterachtegen swerten ringe .b. quade levere. Orine root ende dicke met enen donkeren ringe .b. lange quale of die doot ¶ Orine root .b. hete ziecheit. Orine gulden root beneden. met enen waterachtegen ringe .b. kint dragen. Orine root ende dunne met enen waterachtegen ringe .b. kint dragen. Orine gulden root met roden stremen .b. natuurlike ziecheit. Orine root ende donker met geluen scumen .b. die geelsucht ende bant om therte ¶ Swartte orine met geluen scumen .b. in .3. dagen die doot. Orine swert ende dicke in die middewert met scumen .b. quaet. Orine pec swert ende boven gelu .b. de doot in .3. dagen. Orine smorgens swert .b. quaet ¶ Orine scier in den vate ende onder dicke met enen witte ringe .b. graveel. Orine grijs ende onder dicke met enen witten ringe .b. maniere van den gravele of van den confite ¶ Orine groene met scumen .b. steecten ende sweet overal. Orine groene .b. quaet. ¶ Orine die op ende neder slaet gelijc den smoute .b. dat die mensce es gepijnt van herten ¶ Orine gehouden in die palme ende werpse bellen .b. veyge ende te stervene van dire ziecheit. Orine in effen maten .b. goet. ¶ Orine te maten dicke .b. die longere verteert ¶ Orine groene .b. stekende ziecheit. Orine met enen donkeren roden ringe .b. bant om therte ende walginge ende quaet hooft ¶ Der mageden orine sal siin licht ende claer. ¶ Des mans orine sal siin droeve als hi met wiven heeft

[fol. 28rb]

geweist ende van sinen zade sal liggen in den gront van der orinen ¶ Alse dwijf met kinde es bevaen sal haer orine siin .1. groot deel claer ende in den gront gedaen alse heffenen ¶ Alse dwijf ziec es van menstrua. so sal dorine siin bloetvarwech ¶ Es der wiven orine droeve alse der beesten .b. ziecheit in haar nederste leden.

DIe mensce es gesont als sine orine es smorgens wit tote achter etene ¶ Orine gefigureert alsi es vermodelt alse dorine van enen ezel .b. ziecheit van hoofde cortelike comende ¶ Orine gefigureert ten sevenden dage .b. dat de mensce es bekeert. Es si ten .4. dage wit ende ten andren dage root .b. genesen ¶ Orine wit ende vet alse die gene die es van naturen versch .b. vierden dach rede nakende ¶ Orine die bloetachtech es .b. die blase gequetst van eneger vortheiden dire binnen es ¶ Orine cleine vleeschachtech vet als of si ware ru .b. ziecheit der lendenen ¶ Orine qualike riekende .b. die blase gequetst. Orine bloetachtech ende mirachtech met cleinen stickelkinen bloets .b. groet evel binnen den lichame ende sonderlinge in de blase. Orine die valt bi druppelen ende daer boven swemmen alse ampullekine .b. lange ziecheit ¶ Orine boven vlietende .1. cleine rincskijn angesocht .b. lange ziecheit ¶ Orine van wiven die blict int orinael claer als zelver ende dwijf dicken spuwet. ende haer niet en lust tetene .b. kint dragen ¶ Orine van wiven wit ende swert ende stinkende .b. groet vernoy in de lendenen ende in de mage vol van ziecheiden van evele ende van couden ¶ Orine van wiven die boven scumet van bloede. ende claer es als water .b. vernoy van hoofde. ende lust van slapene ende van etene. ende .b. dat geswelle vander magen hebben verloren. Orine van wiven. die verwe heeft als scuerlinge van ysere ende heeft si den .4den. dach rede .b. doot in .3. dage. Orine van wiven gevarwt swert als lood ende draget si kint. .b. te vulen haer matrice ende si stinct in den orinael. Orine van wiven die geswollen es. entie hoeste hevet ende dmenisoen. es dorine gevarwt alse vlas .b. dat dwijf niet en mach genesen. Ende hier met si ons nu genouch van orinen. Deo gratias per Johannem de Altre.

[fol. 51vb]

HItte ende coude ontverwet die orine ¶ Eest dat de mensce heeft hitte binnen. so wert die orine root overmits die hitte. Maer heeft hi te maten heet. so wert die orine scone gelu ende claer ¶ Ende heeft die mensce cout. so wert die orine bleec ende ontvarwet. of wit. ¶ [Ende hieromme. P.] Rode orine ende dicke ende .1. luttel vet .b. overtullecheit van bloede ¶ Rode orine ende claer .b. overtullege colera ¶ Witte orine ende dicke ende .1. luttel vet .b. overtullecheit van fleumen. Witte orine ende dunne .b. overtullecheit van melancolyen. ¶ Die overtullecheit van bloede en mach men niewer mede so wel purgieren alse met latene ter adren. Maer dandere .3. humoren moet men purgieren met medicinen die daer toe behoren ¶ Ende siin die humoren wit die opten bodem liggen ende geheel dat siin goede tekenen van gesonden. Ende rode ypostasis in den dageliken rede .b. lange ziecheit. Ende hiermet si ons nu genouch van orinen

DIe orine heeft van naturen dat si droget ende suvert. Ende daer omme essi goet jegen crauwen. ende iegen rudecheit. ende die puusten daer met gedwegen ¶ Orine geziet dore .1. cleet. ende in die ogen gedaen. suvert die vlecken van den ogen ¶ Orine gedronken es goet den genen die enen swere hebben ane die ribben binnen. Ende si doet oec walgen.