De Leiegouw. Jaargang 17

[p. 243]

Arthur Vermeulen, Emanuel Hiel en Hendrik van Rooy

Het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC) in Antwerpen bewaart enkele dokumenten van en betreffende de Kortrijkse komponist Arthur Vermeulen, die een niet onaardige aanvulling en ten dele precizering vormen bij het interessante artikel van J. Maddens, Arthur Vermeulen. Komponist, beiaardier en organist (1871-1938), verschenen in 1974 (jg. XVI, p. 77-93) in dit tijdschrift.

Wie de bijdrage van Maddens gelezen heeft, zal opgemerkt hebben dat niet minder dan twaalf van Vermeulens toch niet zo talrijke liederen gekomponeerd zijn op teksten van Em. Hiel. Vermeulen, geboren in 1871, heeft Hiel, gestorven in 1899, nooit persoonlijk gekend. De eerste relaties met de erven dateren van 1911; op 3 juni van dat jaar schrijft Vermeulen aan Hiels dochter Maria Hendrika, echtgenote Paul Davreux, de volgende brief⁽¹⁾:

(1) AMVC, V 4615/B nr. 49.117/76.

Kortrijk den 3 Juni 1911.

Mevrouw Davreux-Hiel

Ik heb een lied gemaakt op het schoon, zoet gedicht ‘Zou ik mijn land niet minnen’ getrokken uit de Liederen voor kleine en groote kinderen, van Emmanuel Hiel. Mijne vrienden begeeren dat ik dit lied uitgeve en ik kom U eerbiediglijk de toelating vragen om hetzelve te mogen laten uitgeven.

Ik ben uw adres verschuldigd aan M.L. DeGeyne⁽²⁾, die mij belast U zijne beste groeten aan te bieden en die verhoopt dat gij mij de noodige toelating zult willen geven.

Gij weet wel dat ik daar niets zal uit trekken, maar het lied bevalt overal bijzonder wel. Indien gij zoo goed wilt zijn mij een gunstig antwoord te geven, ik zal u het

(2) De bejaarde Kortrijkse stadsarchitekt Leopold de Geyne (1836-1916), die van 1862 tot 1871 in Brussel had verbleven (vgl. F. de Potter, Geschiedenis der stad Kortrijk, IV, 1876, p. 397-398) en allicht in die tijd de familie Hiel had leren kennen. (De bibliografische verwijzing dank ik aan N. Maddens, RA Kortrijk.)

[p. 244]

lied zenden zoodra het verschijnt en ik hoop dat gij ook zult vinden dat ik des dichters gevoelens goed heb weêrgegeven.

Gelief te aanvaarden, Mevrouw, de verzekering mijner hoogachting

Arthur Vermeulen

Oudevestingstraat 10

Kortrijk.

De toestemming van mevrouw Davreux moet vlug gekomen zijn, want vóór 10 september van hetzelfde jaar heeft zij al bij Vermeulen navraag gedaan naar de beloofde eksemplaren. Op die dag schrijft Vermeulen haar de volgende brief⁽³⁾:

(3) AMVC, V 4615/B nr. 49.117/74.

Kortrijk, 10 Sept. 1911.

Mevrouw,

Het lied ‘Zou ik mijn land niet minnen’ is nog niet verschenen. 't Is de eenige reden waarom ik U nog geene exemplaren heb gestuurd. Het lied heeft veel bijval en ik hoop dat gij het ook zult goedvinden. Ik heb er sedert dien nog eenige gemaakt,

[p. 245]

onder andere ‘Ik wandelde treurig’⁽⁴⁾ welke ik later ook zou willen uitgeven; maar ik zal U eerst de exemplaren zenden van het eerste, en U dan eene nieuwe toelating vragen. Die gedichtjes vind ik in een klein boekske⁽⁵⁾ waar er op het eerste blad geschreven staat door uwen geëerden vader: Mijnen vriende R. Dedeyn Van Harte E. Hiel. Ik heb dat boekske alsook nog een ander waar dezelfde autographe opstaat, gevonden bij verkoopers van oude boeken te Brussel! Ik was ook goed in kennis met Peter Benoit. Deze heeft mij veel van E. Hiel gesproken. Ik woonde alsdan te Harelbeke waar Peter Benoit zijne verlofdagen overbracht.

Ik hoop dus wel u allicht de exemplaren te mogen opsturen en bied u, Mevrouw, mijnen oprechten dank en mijne eerbiedige groeten.

Arthur Vermeulen

M. DeGeyne is zeer gelukkig dat gij mij de gevraagde toelating gegeven hebt.

(4) Door J. Maddens blijkbaar niet teruggevonden; ook niet vermeld in de lijst van Toondichters die op gedichten van Emanuel Hiel muziek gezet hebben in de door Laura Hiel (met anderen, onder wie haar zuster Maria-Hendrika) uitgegeven Volledige Werken van dichter Emanuel Hiel, II (Kinderliederen, 1933), sub Vermeulen, p. 262. Te noteren valt dat Vermeulens korrespondente Maria-Hendrika in 1930 overleden was. De lijst in de Volledige Werken bevat met betrekking tot Vermeulen slechts vier titels: ‘Zou ik mijn land niet minnen’, ‘Ik hoor des windjes zacht geruisch’, ‘'s Avonds in de mane’ en ‘Danslied’.

(5) Het ene van de hier genoemde ‘boekskes’ is allicht het in de vorige brief vermelde ‘Liederen voor kleine en groote kinderen’ (recte: Liederen voor groote en kleine kinderen, Antwerpen, L. dela Montagne & Amsterdam, J. Noordendorp, 1879; in de tweede uitgave: Liederen en gezangen voor groote en kleine kinderen, I, Brussel, J. Lebègue & Co, [1893]), waarin de tekst van de volgende acht, door Vermeulen getoonzette liederen voorkomt (ik noem ze in de volgorde waarin ze door J. Maddens worden opgesomd; tussen haakjes het nummer van de gedichten in de eerste en in de tweede uitgave): ‘Onze Taal’ (LXVIII resp. LXXVI), ‘Zou ik mijn land niet minnen?’ (XXXVIII resp. XLI), ‘Danslied’ (CXVIII resp. CXXVI), ‘'s Avonds in de mane’ (LXXXVII resp. XCV), ‘Ik hoor des windjes zacht geruisch’ (XXXIV resp. XXXVII), ‘Zingen’ (XLV resp. LII), ‘Van het beekje’ (CV resp. CXIII), ‘Ik ging door groene weiden’ (XLI resp. XLVIII). - Een ‘boekske’ waarin de overige liederen (het alleen in deze brief genoemde ‘Ik wandelde treurig’ én de door J. Maddens aangehaalde ‘Het bloemeken der liefde’, ‘Des avonds zingt het windje’, ‘Annemieken’ en ‘Mijn hart is in Vlaanderen’) voorkomen, heb ik niet kunnen vinden. In de Volledige Werken staat ‘Des avonds zingt het windje’ in deel II op p. 170-171, ‘Mijn [hert is in] Vlaanderen’ in deel I op p. 21-22. Met de titel ‘Annemieken’ of ‘Anne-Mieken’ zijn er ten minste drie gedichten (nl. in Liederen en gezangen voor groote en kleine kinderen, II, Gent, A. Siffer, 1896, nr. LXIII, en in de Volledige Werken, I, p. 159 en p. 389-390). ‘Ik wandelde treurig’ en ‘Het bloemeken der liefde’ heb ik nergens kunnen terugvinden.

[p. 246]

Het lied blijkt met nieuwjaar nog steeds niet verschenen te zijn. Er is een visitekaartje⁽⁶⁾ van Arthur Vermeulen (Huissier-Audiencier près le Tribunal de 1^re Instance, Rue des Vieux Remparts, 14, Courtrai) bewaard, helaas ongedateerd, waarin hij ‘insgelijks zijne eerbiedigste wenschen aan Mevrouw Davreux (biedt). Het lied is nog niet verschenen, maar hij zal intusschentijd eene kopij zenden. Zoodra het verschijnt zal hij aanstonds eenige exemplaren zenden.’

Het is mogelijk dat dit kaartje niet van de jaarwisseling 1911/'12, maar van de jaarwisseling 1912/'13 dateert; immers, pas in mei 1913 - dus nagenoeg twee jaar na de eerste korrespondentie - ontvangt Vermeulen eindelijk de eerste eksemplaren van het lied. Dat zijn brief van 23 mei 1913⁽⁷⁾ wel degelijk nog steeds op dezelfde publikatie slaat, blijkt uit het feit dat de zorgzame mevrouw Davreux geen brieven uit de tussentijd heeft bewaard en ook daaruit, dat Vermeulen op 1 augustus 1913 (cfr. infra) spreekt van zijn ‘onlangs’ uitgegeven lied ‘Zou ik mijn land niet minnen’.

Op 23 mei 1913 kan hij dus eindelijk aan mevrouw Davreux het goede nieuws melden:

(6) AMVC, V 4615/B nr. 49.117/73.

(7) AMVC, V 4615/B nr. 49.117/75.

Kortrijk 23 Mei 1913.

Mevrouw,

Eindelijk is het lied van dezen morgen verschenen. Ik haast mij U de exemplaren op te sturen. Het lied heeft hier veel succès.

Ik heb ook een lied gemaakt voor onze Vlaamsche Wacht op gedicht van uwen geeerden vader ‘Onze taal’. Wij hebben het zondag gezongen met begeleiding van orkest. Ik zal U misschien later vragen hetzelve te mogen uitgeven.

Aanvaard, Mevrouw, met mijnen vurigsten dank, de verzekering mijner hoogachting

Arthur Vermeulen.

Op deze brief heeft mevrouw Davreux-Hiel nog de volgende notitie gemaakt:

25^sten Mei 1913 woord van bedanking geantwoord toelating voor de uitgave van ‘Onze taal’ 6 exemplaren aangevraagd.

Behalve van Hiel zijn er twee liederen van de Antwerpse onderwijzer en liederdichter Hendrik van Rooy (1883-1958) door Vermeulen gekom-

[p. 247]

poneerd, nl. ‘Aan de Vlaamsche Vrouwen’ (1 juni 1913) en ‘Hoe menigmaal O Klokkentaal’ (10 dec. 1913)⁽⁸⁾. Ook deze relatie kwam via het boek, niet van persoon tot persoon, tot stand, getuige deze brief van Vermeulen aan Van Rooy⁽⁹⁾:

(8) Bij het tweede lied spelt J. Maddens (loc. cit., p. 83), blijkbaar naar het manuskript, ‘Vanroy’.

(9) AMVC, V 4615/B nr. 8.746/16.

1 Aug. '31

Mijnheer H. Van Rooy,

Ik heb in het liederboekje van het Nederlands-Verbond⁽¹⁰⁾ uw schoon gedicht gevonden ‘Aan de Vlaamsche vrouwen’ en heb niet kunnen laten van er muziek op te maken. Het lied wierd hier gezongen door een kunstzangeres in de Vlaamsche Wacht op 11 Juli en genoot eenen bijzonderen grooten bijval. Ik zend u een exemplaar en ik hoop dat het u zal aangenaam zijn.

Ik zend u ook een lied ‘Viens enfant’⁽¹¹⁾ en kom u vragen of het niet zou mogelijk zijn van daar lieve vlaamsche woorden op te maken? Ik geloof dat gij den man zijt daarvoor; 2 strofkens [sic] ware genoeg. Ik zou dat lied willen uitgeven met vlaamsche woorden.

Ik zou willen weten of gij de Vlaamsche Vrouwen goedvindt. Het is zeker dat het den geestdrift van het volk verwekt. Ik ken het muziek van Schrey⁽¹²⁾ niet, zeg me eens rechtzinnig of gij het zijne nog beter vindt.

Gelief ook te vinden een lied ‘Zou ik mijn land niet minnen’ welke ik onlangs uitgegeven heb. Het is ook goed voor het volk.

Hopende een gunstig antwoord te bekomen nopens het lied ‘Viens enfant’ bied ik u mijne oprechtste groeten

Arthur Vermeulen

Oudevestingstraat 10

Kortrijk.

(10) Niet teruggevonden.

(11) Op tekst van de Benoit-vertaler Victor Wilder (1835-1892). Vgl. J. Maddens, loc. cit., p. 82.

(12) Julius J.B. Schrey (1870-1936). Schreys lied werd opgenomen op plaat (Deutsche Grammophon AG, cat. 292.097), gezongen door de KVO-bariton J. Jos van Kuyck (in bezit van AMVC, K 9943/O/1). Als naam van de komponist vermeldt de plaat A. [sic] Schrey, als naam van de zanger J. Jos van Kuyk [sic].

[p. 248]

Aan De Vlaamsche Wacht, waarvan in deze brief sprake, had Vermeulen zijn lied ‘Zou ik mijn land niet minnen’ opgedragen, maar eveneens een vroegere kompositie op een Hiel-tekst, ‘Onze Taal’ (1910), die J. Maddens in manuskript terugvond⁽¹³⁾. Aan de Liederavonden voor het Volk, waarvan Vermeulen van 1903 tot 1914 dirigent was⁽¹⁴⁾, droeg hij zijn ‘Danslied’ en ‘'s Avonds in de Mane’ (beide van Hiel) op. Aan de Orpheuskring - de derde ‘Vlaamse’ werkkring van Vermeulen in Kortrijk - droeg hij ‘De Grijze Zanger’ (op tekst van Theodoor Sevens) op, in 1914 uitgegeven door Voor Taal en Volk in Mechelen (waarbij het misschien aardig is te vermelden, dat de Kortrijkse depothoudster van dit fonds, mevrouw Callens, O.-L.-Vrouwestraat 28, de weduwe was van de gewezen stadsbeiaardier, die Vermeulen in 1911 had opgevolgd).

‘Aan Mevr. Davreux-Hiel met mijn besten dank’, ten slotte, droeg Vermeulen een handschrift van ‘Ik hoor des windjes zacht geruisch’ op, dat thans eveneens in het AMVC wordt bewaard⁽¹⁵⁾. Het lied werd nadien, zoals ook ‘Zou ik mijn land niet minnen’, gedrukt en uitgegeven door het Tooneelfonds Palmer Putman te Wenduine, wat de relatie uitlegt met het door Maddens in bijlage⁽¹⁶⁾ afgedrukte, uitvoerige ‘In Memoriam Arthur Vermeulen’ door Palmers zoon Willem, verschenen⁽¹⁷⁾ in De Standaard van 29 januari 1938⁽¹⁸⁾.

Antwerpen.        Ludo Simons.

(13) Het AMVC bezit een kalkografische afdruk, met de tekst: ‘Aan de Vlaamsche Wacht opgedragen’ (AMVC, V 4615/D). Vgl. Vermeulen aan mevrouw Davreux, 23 mei 1913 (supra).

(14) J. Maddens, loc. cit., p. 78.

(15) AMVC, V 4615/H.

(16) Loc. cit., Bijlage III, p. 90-93.

(17) Vgl. loc. cit., p. 90, noot 15.

(18) Knipsel in AMVC, V 4615/K.