De Leiegouw. Jaargang 12

[p. 206]

Boekbespreking.

L.L. De Bo - J. Samyn, Westvlaamsch Idioticon, Gent, Alfons Siffer, 1892. Anastatische herdruk, met een inleiding door V. Arickx, Handzame, Familia et Patria, 1970, 1500 fr.

In augustus 1870 verscheen in Brugge de eerste aflevering van het ‘Westvlaamsch Idioticon bewerkt door L.-L. De Bo, priester’. De twaalfde aflevering met titelblad en inleiding verscheen in februari 1873. De Bo (^o Beveren-Leie 27 september 1826, † Poperinge 25 augustus 1885) had hiermee niet alleen zijn levenswerk voltooid, hij had met zijn idioticon ook het monument van het Zuidnederlandse taalpartikularisme afgewerkt. We mogen het idioticon nl. niet los zien van de partikularistische beweging in het Zuid-Nederland van de 19de eeuw. Omstreeks 1800 al had Jakob Goethals-Vercruysse zowat 143 Kortrijkse dialektwoorden opgetekend (zie De Leiegouw III (1961), 31-57) en in 1844 had F.A. Snellaert een lijst Kortrijkse woorden gepubliceerd in zijn Bydragen tot de kennis van den tongval en het taeleigen van Kortryk (Belgisch Museum VIII, 156-201). In 1892 verscheen een tweede, herwerkte uitgave van De Bo zijn idioticon, bewerkt door Jozef Samyn (^o Tielt, 11 januari 1854, † Westouter, 9 augustus 1909), toen leraar aan het kollege van Menen. Deze tweede uitgave was een verbeterde uitgave, hoewel er geen nieuwe woorden in opgenomen werden. Wel werd de bruikbaarheid van het woordenboek verhoogd: een alfabetische lijst ‘Taalverschijnsels’ ging nu het woordenboek vooraf, achteraan werd een glossarium van de Franse woorden uit het Idioticon opgenomen, de aantekeningen van De Bo in zijn persoonlijk eksemplaar en het bijvoegsel van de eerste uitgave werden in het woordenboek verwerkt en het hele verwijzingssysteem werd grondig aangevuld en verbeterd. In 1934 werd aangekondigd dat A. Viaene een derde uitgave van het Wvl. Idioticon zou verzorgen, wat in die moeilijke krisisjaren een onmogelijke taak bleek. In 1970, honderd jaar na de eerste aflevering van de eerste uitgave, verscheen nu de facsimile-uitgave van het Westvlaams Idioticon, als een jubileumuitgave a.h.w. en een herdenking van de Westvlaamse taalminnaar, deken Leonard De Bo.

Men kan zich afvragen of het wel zin heeft een honderd of tachtig jaar oud idioticon ongewijzigd opnieuw te drukken. Dit is een gegronde vraag, en het gaat daarbij helemaal niet om de bibliofiele waarde van het boek. Boeken kunnen door hun ouderdom eerbiedwaardig worden, maar ze zijn in de eerste plaats door de inhoud interessant. Niemand zal nog betwisten, dat De Bo zijn Idioticon belangrijke gebreken vertoont, die nl. hun oorsprong hebben in de bedoelingen van de auteur. De Bo had immers veeleer een taalpolitieke dan een wetenschappelijke bedoeling. Dit blijkt zonneklaar uit de inleiding (VIII-IX): ‘Maar indien onze goede en dialectische woorden en wendingen burgerrecht in de schrijftaal verdienen, waarom dan en staan zij in de Woordenboeken niet? Omdat ze de woordenboekschrijvers er niet in gesteld hebben; en dit is eene groote leemte. ... Het ware dan te wenschen dat men in de nieuwe Woordenboeken al de beste gewestelijke termen en uitdrukkingen inlaschte...’ De Bo ging van het verkeerde standpunt uit, dat een woord via het woordenboek

[p. 207]

ingang kon vinden in de algemene omgangstaal, terwijl het in werkelijkheid net andersom gebeurt. Het was er hem niet zozeer om te doen een wetenschappelijke beschrijving van de dialektwoordenschat te geven, als wel burgerrecht te verkrijgen voor de Westvlaamse woorden. Daarom moesten die dialektwoorden a.h.w. ‘salonfähig’ worden en kregen ze een Nederlandse spelling. Daardoor wordt een belangrijk aspekt van de woorden verdoezeld, want wie geen Westvlaams kent, kan die woorden eenvoudig niet korrekt lezen.

Om voor het Westvlaams z.g. oude adelbrieven voor te kunnen leggen, heeft De Bo ook heel wat woorden ontleend aan Van Maerlant, Kiliaan, pater Jan David, N. Despars enz. Daardoor heeft hij het beeld van het Westvlaams in de 19de eeuw vervalst en zijn er heel wat woorden waarvan we niet de minste zekerheid hebben, dat ze in de tweede helft van de 19de eeuw in West-Vlaanderen werkelijk nog in gebruik waren. Ik noem als voorbeeld avetronk, dat Kiliaan al als ‘vetus fland.’ bestempelde. Bovendien doet De Bo het voorkomen alsof die hele woordenschat algemeen Westvlaams is. Van geen enkel woord, zelfs van geen enkele variant vermeldt hij de plaats of de streek waar ze voorkomen. Daardoor is zijn dialektwoordenboek voor de dialektgeografie onbruikbaar. In die zin was Gezelle veel wetenschappelijker ingesteld; telkens vermeldde hij in zijn Loquela de gemeente waar hij het woord of de uitdrukking opgetekend had, b.v. ‘geh. Kortrijk’. Daardoor weten we dan, dat het woord werkelijk nog bestond, en ook waar het gebruikt werd.

Om deze redenen zou het wellicht interessanter zijn, mocht een modern dialektoloog een nieuw en wetenschappelijk woordenboek van de Westvlaamse dialekten maken. Maar dit is een levenswerk waarvan we niet weten of het ooit iemand ten uitvoer zal brengen. Daarom vind ik het initiatief van de uitgeverij ‘Familia et Patria’ zeer gelukkig, want dit grote werk, dat tot nog toe alleen in het bezit was van biblioteken of kapitaalkrachtige bibliofielen, is nu ook in het bereik van elke belangstellende.

In deze herdruk is een inleiding opgenomen van V. Arickx, met een korte ontwikkelingsgeschiedenis van het idioticon, de bio-bibliografie van De Bo en Samyn en een beknopte bibliografie over De Bo en zijn idioticon.

F. Debrabandere.

A. De Cuyper, Journal de Campagne 1914-1917. Oorlogsdagboek van een hulpdokter bij het Belgisch leger, Brugge (Genootschap voor Geschiedenis ‘Soc. d'Emulation), 1968.

In de jongste tijd zijn verscheidene boeken verschenen in verband met de 1ste wereldoorlog, die om hun persoonlijk karakter een bijzondere aandacht verdienen. Een ervan is ‘Journal de Campagne 1914-1917. Oorlogsdagboek van een hulpdokter bij het Belgisch leger’. Het werd geschreven door Joseph De Cuyper en uitgegeven door zijn broer-priester André De Cuyper. Prof. Dr. Heymans, nobelprijswinnaar, zorgde voor een inleiding.

[p. 208]

Joseph De Cuyper werd in 1891 in Brugge geboren, waar zijn vader direkteur was van de Rijksmiddelbare School. Hij was een knap leerling en na zijn humaniora aan het ateneum van zijn geboortestad studeerde hij in de geneeskunde aan de rijksuniversiteit te Gent. Op 1 augustus 1914, daags na de algemene mobilizatie, stelde hij zich ter beschikking van het leger. De gehele oorlog verbleef hij aan het front. Hij sneuvelde tijdens het bevrijdingsoffensief op 30 september 1918 te Zarren-Linde in West-Vlaanderen. Van 29 juli 1914 tot 18 oktober 1917 heeft Joseph De Cuyper bijna dag na dag opgetekend wat er rond hem gebeurde en wat hij erbij dacht. Die tekst beslaat in het boek 200 bladzijden, voorafgegaan door een uitvoerig voorwoord van zijn broer en gevolgd door talrijke, dikwijls zeer merkwaardige noten en een register van de vermelde plaats- en persoonsnamen. Het grootste deel van het dagboek is in het Frans geschreven, wat niet hoeft te verwonderen, als men aan de toenmalige taaltoestanden in ons land denkt. Bij De Cuyper was dat alles behalve een teken van fransgezindheid; dat blijkt duidelijk genoeg waar hij het heeft over de achterstelling van de Vlaamse soldaten aan het front en de ongelukkige houding die daarbij door sommige bladen en officieren werd aangenomen.

Het dagboek leest als een boeiend verhaal, wat in de eerste plaats te danken is aan de onopgesmukte stijl en aan de menselijke eerlijkheid van de schrijver. Het is van belang voor de geschiedenis van de eerste wereldoorlog, zoals hij gezien en beleefd werd onderaan, bij degenen die hem voerden met de wapens in de hand en er ook de eerste slachtoffers van waren. Niet minder merkwaardig is het boek als getuigenis over de mentaliteit die in ons leger heerste. Over het algemeen bestond er een bewonderenswaardige kameraadschap, maar op een bepaalde plaats wordt er ook verteld over een luitenant die gewapend met een karwats de soldaten voor zich opjoeg. Door de dagboekaantekeningen heen, kan men ook het ontstaan en de uitgroei van de Vlaamse Frontbeweging volgen en meteen de ontwikkeling meemaken die de schrijver heeft geleid tot de ruimdenkende wijsheid die hem eigen werd. Wij moeten de uitgevers van dit dagboek dankbaar zijn.

A. Demedts.