Leiding. Jaargang 1

[p. 88]

Aanteekeningen

Het Leidsche stadhuis.

Over het Leidsche Stadhuis is dus eindelijk een voorloopige beslissing genomen, een minder bevredigende dan behoord had, een bevredigender dan gevreesd was. Wij erkennen het recht van het verleden op bescherming van al, waardoor het in ons midden levend gebleven is, tegen onnoodige beschadiging en vernietiging. Wij erkennen ook het onvoorwaardelijk recht van het heden tot iedere noodzakelijke vernietiging der overblijfsels van het verleden, zijn recht, dan noodwendig, op onbelemmerde uitvoering van zijn eigen vormvermogen, als het leven zelf die overblijfsels gedood heeft. Wat beteekent, in elk van zijn mogelijkheden, wederopbouw? Ook de nauwkeurigste copy kan het oude Stadhuis niet vervangen. Zij zou namaak zijn: voor onze verhouding tot zulk een copy een innerlijke factor van onoverschatbare beteekenis. Opgezette leeuwen vindt men in de museums. Maar in geen geval zou de toren, alleen de gevel zou herbouwd worden, en volgens de beste deskundigen zijn de resten van de oude zoo goed als, indien niet geheel, onbruikbaar. Zoo zou het Leidsche Artis niet alleen haar opgezette, zij zou haar nagemaakte opgezette leeuw krijgen! Achter die oude gevel zou echter een modern stadhuis gebouw worden. In de tijd van Simson openbaarde de natuur haar macht, door in de vaneengescheurde muil van een verslagen leeuw een nijver bijenvolk te drijven. Het leven overzwermde de dood. Ook in de nagemaakte opgezette leeuw van Leiden kunnen wij ons zulke zwermen desnoods wel denken, maar de dood zou het masker blijven, waarachter het leven, dat zijn eigen gelaat niet toonen mocht, zijn verholen bedrijf doet. Een geschonden masker ten overvloede, want de stomme onzichtbaarheid van de eertijds zingende toren zal het door herbouwing van de gevel beoogde resultaat onder iedere omstandigheid verijdelen.

Een tijdlang liet het zich aanzien, of de partij van de herbouw het winnen zou. De opdracht aan bouwmeester Dudok om twee plannen te ontwerpen, een met, en een zonder de oude gevel, is in zooverre bevredigend, dat zij die overwinning althans tijdelijk voorkomen heeft. Maar deze opdracht zelf is een vraagstuk. Een architect is een kunstenaar, maar ook een vakman. Volgens Dudok kunnen deze twee functies zeer wel gescheiden worden. De kunstenaar in hem zal het ontwerp

[p. 89]

zonder, de vakman het ontwerp met de oude gevel maken. Wij dachten, dat ook de bouwkunst geen werkelijk nieuwe vormen schept, dan uit innerlijke noodzaak, en dat zulk een innerlijke noodzaak zich in de eerste plaats door een niet anders kunnen, in de tweede plaats door een, uit artistieke eerlijkheid, niet anders willen uit. Hoe kan iemand, in wie de nieuwe vormdrift leeft, een modern stadhuis ontwerpen, en tegelijk het eenige levens- en kunstbeginsel, waaruit dat kan voortkomen, als technisch vakman, door een gebouw van dubbele onoprechtheid te ontwerpen, verloochenen? Wat de opdrachtgevers betreft, is het onze hoop, dat hun dubbele opdracht aan de heer Dudok voornamelijk taktiek was: schijnconcessie aan de achterlijke sentimenteelen van verward en wankel kunstbesef, - onontkoombaar misschien, wou de gewenschte winst, een nieuw en modern stadhuis, binnengehaald worden. Wat de bouwmeester betreft: meent deze, na ernstige gewetensdoorgronding, dat hij werkelijk in staat is, beide ontwerpen met de zelfde liefde, dat is met gelijke kans van slagen te maken, dan zou dit ongetwijfeld tegen de ernst en de soliedheid van zijn kunstenaarschap pleiten. Wij mogen dus hopen, dat ook voor hem het ontwerp met de oude gevel slechts een noodzaak van taktiek is, - de zinledige mis, waardoor hij zich zijn macht over dat begeerd Parijs, een modern stadhuis, te beter hoopt te kunnen verzekeren. Daar is iets tegen te zeggen, maar er zijn slechtere vorsten geweest dan Hendrik de Vierde.

‘Zonder kleinmoedigheid’.

In het Voorloopig Verslag over de begrooting van Buitenlandsche Zaken stond het volgende te lezen: ‘Sommigen achtten de houding van de Regeering ten opzichte van de Vlaamsche Beweging wel wat al te voorzichtig. In verband hiermede werd herinnerd aan het verbod voor ambtenaren om deel te nemen aan het in Amsterdam gehouden congres van Nederlandsche studentenkringen, en voorts aan het feit, dat de Nederlandsche regeering geen enkelen stap heeft gedaan om den Nederlandschen onderdaan prof. Geyl te beschermen tegen de door hem in België ondervonden behandeling. Andere leden achtten het verstandig dat, waar in de Vlaamsche beweging cultureele doeleinden verweven zijn met politieke, die inderdaad soms tegen den Belgischen Staat zijn gericht, de

[p. 90]

Ned. regeering ten opzichte dier beweging een volkomen afzijdigheid in acht neemt’. En in de Memorie van Antwoord: ‘De minister deelt in de opvatting dat het goed en gewenscht is, zonder kleinmoedigheid al datgene te vermijden wat een bevriende mogendheid aanstoot zou kunnen geven, en maakt eveneens tot de zijne de meening dergenen, die het verstandig achten, dat, waar in de Vlaamsche beweging cultureele doeleinden verweven zijn met politieke, die interne aangelegenheden van België betreffen en soms zelfs tegen het voortbestaan van den Belgischen staat zijn gericht, de Nederlandsche regeering ten opzichte dier beweging een volkomen afzijdigheid in acht neemt. Ook van ambtenaren in openbaren dienst mag worden gevergd, dat zij, welke ook hune persoonlijke gevoelens mogen zijn, ten deze de correctheid in acht nemen die de hoedanigheid van ambtenaar hun bijzonder oplegt. Wat het gebeurde ten aanzien van den hoogleeraar Geyl betreft, zij opgemerkt, dat de regeering niet mag voorbij zien, dat een vreemde regeering zoo goed als zij zelve bij uitsluiting te beoordeelen heeft of de tegenwoordigheid van een vreemdeling op het landsgebied onwenschelijk moet worden geacht. Waar van onrechtmatige behandeling van genoemden Nederlander niet is gebleken, bestond naar de meening der regeerig voor eenig vertoog tegenover de Belgische regeering geen grond.

‘Zonder kleinmoedigheid’, zegt de minister, maar volgaarne neemt hij voor het verband tusschen de cultureele en de politieke doeleinden der Vlaamsche beweging van het hem verwante deel der rapporteurs dat woord ‘verweven’ over, waardoor hij zich van de plicht, om tusschen geoorloofde en ongeoorloofde belangstelling in de Vlaamsche beweging zelfstandig onderscheid te maken, ontslagen rekent. De standaarden, die Belgische politieke hartstocht stellen mocht, gemakzuchtig aanvaardend, uit vrees dus, dat zij een bevriende mogendheid ‘aanstoot’ zou geven, verbiedt de Nederlandsche regeering, ook waar van ‘aanstoot’ geven geen sprake was, haar ambtenaren, om aan een in Nederland gehouden congres van Nederlandsche studentenkringen deel te nemen, waarvan toch niets anders te vreezen stond, dan dat het ons nationaal eenheidsgevoel versterken kon. Uit diezelfde vrees zou het Nederland, wanneer de Belgische regeering een voor het Nederlandsche volksbesef aanstootelijke politiek volgt, zelfs niet vrijstaan, haar te doen voelen, dat haar politiek hier inderdaad als aanstootelijk en voor de goede verstandhouding slecht bevorder-

[p. 91]

lijk gevoeld en veroordeeld wordt. Zij zal, ook zonder de geringste wenk, toelaten dat een Nederlandsch hoogleeraar, naar Leuven gekomen om onder de auspiciën van het Vlaamsch Fonds voor Wetenschappelijke Lezingen een geschiedkundige voordracht te houden, door de politie uit die stad verwijderd wordt, om geen andere reden dan dat zijn heele optreden altijd, en ook daar, ten doel had dat zelfde nationale eenheidsgevoel te wekken of te versterken. Ook wij achten internationale goede manieren, vooral tusschen huurlieden, noodzakelijk. Niet minder noodzakelijk echter, dat zij van beide kanten komen: de Belgische regeering dus inzie, of leere inzien, dat, ook al moge haar formeel geen vergrijp ten laste gelegd kunnen worden, een dergelijk optreden tegen onberispelijke Nederlanders hier ongaarne gezien wordt. Het onnoodige te doen, om onzerzijds ‘aanstoot’ te vermijden, het noodige te verzuimen, dat ‘aanstoot’ generzijds laken en dus voorkomen zou, kan te Brussel slechts één gevolg hebben: de overtuiging dat men zich ten aanzien van Nederland àlles veroorloven kan, omdat het, uit vrees voor ‘aanstoot’, maar ‘zonder kleinmoedigheid’ natuurlijk, àlles verdraagt.