Een verhaal uit het hart
Kim Scott: Benang
Benang: uit het hart werd in Australië bij verschijning erg enthousiast ontvangen. Het boek werd bekroond met belangrijke Australische literaire onderscheidingen als de Miles Franklin Literary Award, de Western Australian Premier's Rook Award en met de Kate Challis RAKA Award. De roman werd genomineerd voor de International IMPAC Dublin Literary Award. Een recensent sprak zelfs over ‘een van de belangrijkste boeken geschreven in het Engels’.
Benang vertelt het verhaal van Harley, een man uit het Nyoongar volk, van zijn aboriginal voorouders in het zuidwesten van Australië en van Ernest Solomon Scat, zijn blanke grootvader die hem heeft grootgebracht. Terwijl andere blanken het inboorlingen-vraagstuk willen oplossen met het geweer of met vergiftigde waterputten, kiest Scat voor een andere gesofistikeerdere oplossing: hij wil het inboorlingenras door biologische selectie en zorgvuldig geplande kruisingen laten verdwijnen. Scat denkt zijn doel bereikt te hebben in zijn kleinzoon: ‘De eerste blanke in de familie’
Met Benang streeft de auteur een dubbel doel na. Er is enerzijds de persoonlijke zoektocht naar de eigen familiegeschiedenis bij monde van Harley. Tegelijkertijd vertelt hij ook het verhaal van de verdrukking van de aboriginals. Harley wil in het reine komen met zichzelf. Hij worstelt met de psychische schade en de culturele vervreemding die hij heeft opgelopen als de eerste blanke in de familie, gevolg van de langdurige en systematische politiek van assimilatie of ‘biologische absorptie’ van de aboriginals. Vanuit deze pijnlijke invalshoek neemt hij het woord. De combinatie van beide aspecten vormt een van de aantrekkingspunten van dit boek.
De research die Kim Scott verricht heeft nam vijf jaar in beslag en was zowel gericht op de eigen familiegeschiedenis als op de bredere historische context. De gebruikte bronnen worden achterin het boek dan ook expliciet vermeld. Een centrale plaats nemen daarbij de geschriften van Auber Neville in. In o.m. Australia's coloured minority: its place in the community, onderstreept hij telkens opnieuw dat door gedwongen selectieve scheiding van de halfbloedkinderen van hun natuurlijke ouders, door huwelijk en kruising het mogelijk is de gekleurde minderheid te laten verdwijnen, te doen opgaan in de blanke bevolking, ‘te vergeten dat er Aborigines waren in Australië.’ Zijn standpunten verwoorden duidelijk de pseudo-wetenschappelijke, racistische arrogantie die achter de assimilatiepolitiek van de overheid schuilgaat.
Benang vermengt feiten met fictie, archiefstukken met werk van de verbeelding. Om die complexiteit tot zijn recht te laten komen kiest de auteur niet voor één rechtlijnig verhaal, maar voor vele stemmen en verhalen. Daarmee sluit hij aan bij de narratieve cultuur van de aboriginals. Hij springt daarbij heen en weer in de tijd en volgt regelmatig zijsporen, die op hun beurt weer een facet aan de zoektocht toevoegen. Kim Scott vermijdt zwart-witdenken. Zo demoniseert hij Harley's grootvader niet. Hij heeft oog voor de dubbelzinnigheid van Scats motivatie: de grootvader wil de aboriginals helpen meer op hemzelf te lijken, hij wil hen herscheppen naar zijn eigen beeld en gelijkenis. De schade die hij daarbij berokkent, ziet hij niet. De auteur heeft met zijn boek duidelijk een educatieve bedoeling, maar schuwt daarbij de emoties niet, hij wil Harley uiteindelijk laten spreken ‘uit het hart’. Zonder belerend te zijn. Scott laat het archiefmateriaal en de andere documenten voor zichzelf spreken. De brieven van Neville en de officiële rapporten shockeren door hun vanzelfsprekend racisme des te sterker: ‘Met betrekking tot de aboriginals en hun te snelle voortplanting, waartoe halfbloeden geneigd zijn, stel ik voor hen te steriliseren en zo te voorkomen dat ze zich voortplanten, daar ze anders zo talrijk worden als konijnen, en we wensen hen niet en er moet dus onverwijld iets tegen hen ondernomen worden’. Ook doet hij de scènes waarin hij de uitbuiting van en geweldpleging op de inheemse bevolking beschrijft aan kracht winnen, door de wreedheden haast terloops te vermelden.
Dat Benang nergens de sensationele toer op gaat, dient gezien te worden als een blijk van respect voor de aboriginals. Kim Scott wil met zijn boek bijdragen tot het cultureel heropleven van de aboriginals én de heropvoeding van de blanke bevolking. Doorheen het bewustwordingproces van Harley wil Kim Scott tonen dat het mogelijk is vanuit de ontdekking van de eigen geschiedenis de onwetendheid en woede achter zich te laten en te komen tot begrip, tot genezing: verbittering heeft in het boek niet het laatste woord. De auteur beklemtoont het hele boek door de verscheidenheid van de cultuur van de aboriginals, wat sterk contrasteert met de racistische neiging van de blanke bestuurders. Benang is een boek dat de lezer tot nadenken stemt: over geschiedenis en ethiek, over waarden en vooroordelen. Wie het gelezen heeft, zal begrijpen waarom het zoveel ophef gemaakt heeft in Australië. De aboriginals hebben tenslotte pas in 1967 het Australisch staatsburgerschap verkregen.
Het boek draagt ook een universele boodschap. Want ook wij zijn geneigd de anderen, de vreemden op één hoop te gooien. Een hype zal Benang in ons taalgebied wel niet worden. Toch mag het omwille van zijn rijke inhoud niet onopgemerkt voorbij gaan.
[Geert Swaenepoel]
Kim Scott: Benang: uit het hart, De Geus Breda, 2002, 509 p., €25,00
ISBN 90-445-0105-4. Vert. van: Benang: from the heart door Henk Schreuder
historische literatuur
generatieromans / aboriginals
Auteursrechtelijk beschermd