Terra incognita van aarde en psyche
De Narwhal zeilt in mei 1855 weg uit Philadelphia met bestemming noordpool. De 15 bemanningsleden hopen een spoor te vinden van de tien jaar eerder verdwenen expeditie van Sir John Franklin. Daarnaast zijn ze op zoek naar tekenen van een open poolzee. De reis van de Narwhal van Andrea Barrett is een historische roman over een reis naar de onbekende diepten van het noorden én naar het terra incognita bij uitstek: de menselijke psyche.
De Narwhal is niet het eerste schip dat gezocht heeft naar de Franklin-expeditie, de eerdere pogingen waren weinig hoopgevend. Onderweg wil men proberen nieuwe kusten in kaart te brengen en specimen van planten en dieren te verzamelen. Met hun dagboeken en reisverhalen hopen de deelnemers aan de zoektocht achteraf wetenschappelijke roem én bijval te verwerven bij een publiek dat hunkert naar opwinding. Zeke Voorhees is de bevelhebber van de Narwhal. Hij is jong en knap, geliefd bij iedereen, vooral bij de vrouwen. Ervaring op zee heeft hij niet veel, bravoure des te meer. Enkel Erasmus Darwin Wells, zijn toekomstige schoonbroer, koestert wantrouwen. Toch blijft hij omwille van zijn zuster bij de jonge Zeke. Wells is een echte loser. Met zijn 40 is hij nog steeds ongehuwd, kinderloos, zonder écht goede vrienden. Ook zijn werkzaamheden als natuurvorser hebben tot weinig of niets geleid. Hij heeft een mislukte ontdekkingsreis achter de rug en hoopt op een nieuwe wetenschappelijke kans. Toch groeit hij uit tot de spilfiguur van de expeditie. De reis met de Narwhal wordt voor Erasmus Wells een ervaring die zijn leven verandert. Aan boord vindt hij in dokter Boerhaave een kameraad natuuronderzoeker én zijn eerste echte vriend. Veel beter dan Zeke, die verblind wordt door zijn tomeloze ambitie, kent Erasmus de risico's en gevaren van een scheepsexpeditie naar de poolzee.
Vrouwen zijn er niet aan boord van de Narwhal. Toch spelen zij op de achtergrond een belangrijke rol in Andrea Barretts roman. Erasmus' zuster Lavinia weet weinig over de gevaren van het ijs. Zij is smoorverliefd op Zeke en hunkert naar zijn terugkeer. Haar gezelschapsdame en vriendin, Alexandra Copeland, blikt minder hoopvol naar de toekomst. Bij haar groeit het besef dat zij onherroepelijk gevangen is in het keurslijf van haar familie. Zij ziet hen als ‘Een dicht net van verplichtingen, dat ze soms graag zou willen afschudden... maar daar was niemand ooit vrij van. Lavinia was verbonden met haar broers, misschien wel voor altijd. En zijzelf zou net zo met haar verwanten verbonden zijn; ze zou nooit trouwen, dat voelde ze’. Ook al groeit haar gevoel van eigenwaarde nadat zij de kans krijgt de graveertechniek aan te leren, toch blijft het besef hoe ‘onzichtbaar’ zij is. Barrett besteedt minder bladzijden aan de vrouwen, maar is evenzeer met hun lot begaan als met dat van de zeevaarders. De reis van de Narwhal verloopt aanvankelijk voorspoedig. Een vroeg contact met een groep Groenlandse eskimo's doet vermoeden dat zij dezelfde reisroute volgen als Franklin en zijn gezellen destijds. Maar de obsessieve ambitie van Zeke Voorhees is er verantwoordelijk voor dat de bemanning van de Narwhal vastraakt in het ijs. Hij besluit in plaats van naar huis te keren, toch nog noordelijke wateren op te zoeken. Hij wil ten koste van alles zijn ‘ontdekkingsreis’ wat extra glans geven.
Noodgedwongen doorstaat de bemanning een onwaarschijnlijk lange en harde winter. De strijd om te overleven brengt in elk van de mannen zijn ware natuur - ten goede of ten kwade - naar boven. Eerst tracht iedereen het beste van de situatie te maken. Maar het weer wordt slechter. En ook de gezondheidstoestand van de mannen gaat, door gebrek aan aangepaste voeding, zienderogen achteruit. Als Zeke zich meer en meer tot een despoot ontpopt, daalt ook de moraal onder het vriespunt. Wanneer Zeke na die barre winter besluit om er met de slede op uit te trekken i.p.v.
[lees verder op p. 279]
‘Barretts hoofdpersonages zijn fictioneel, maar haar verhaal is authentiek, gesitueerd tegen een achtergrond van reële gebeurtenissen en verteld in een 19de-eeuwse narratieve stijl een Dickens waardig, doorspekt met dagboeknotities van de verschillende bemanningsleden. [...] Te veel historische romans, die nochtans sterk onderbouwd zijn, hebben te lijden onder een stuntelig verhaal. De reis van de Narwhal is een betoverende uitzondering. Barrett doorstaat moeiteloos de uitdaging om haar feitelijke kennis in een heerlijk verhaal voor 21ste-eeuwse lezers om te zetten’.
sarha hurst in ‘literaty review’, maart 1999
‘Andrea Barrett herschept het intellectuele universum van de midden-19de-eeuwse natuurwetenschapper zo briljant en overtuigend als ze het noordse landschap oproept met zijn “combinatie van schaarste en rijkdom” en zijn verraderlijke, dodelijke schoonheid. Ze schrijft erudiet en evocatief tegelijkertijd, met een grote densiteit aan historische en geografische details’.
margaret walters in ‘times literary supplement’, 05.03.1999
Auteursrechtelijk beschermd