Leesidee. Jaargang 1

[p. 799]

Pockets

Van de pocketmarkt

De doorsnee pocket is niet altijd toereikend om literaire monumenten ‘buiten formaat’ in onder te brengen. Ooievaar heeft daar zijn Super pockets voor. Monumentaal zijn ze in elk opzicht, Het gouden boek van Doris Lessing, of Elsa Morantes aanklacht tegen oorlog en machtsmisbruik. Grootse literatuur krijg je ook van Michael Ondaatje, Jayne Anne Philips of Ian McEwan. Voorts kan dit pocket-tijdperk misschien ook de schitterende essays van Patricia de Martelaere of Oliver Sacks' casestudy's-met-literaire-allure wat vlotter bij de lezer brengen.

Ian McEwan brengt in Het kind in de tijd - een Rainbow pocket - zijn verhaal over persoonlijk leed schitterend in beeld tegen de achtergrond van Margaret Thatchers sociaal verpauperde Engeland. Stephen Lewis raakt in de supermarkt zijn dochtertje kwijt. Hij komt in een mentale impasse terecht en, ook al neemt hij na verloop van tijd de draad weer op, de herinnering, het verlies en het onvatbare van de tijd blijven zijn leven bepalen. McEwan kreeg er in 1987 de Whitbread Novel of the Year Award voor.

Jane Campion won met haar film De piano de Gouden Palm van Cannes en drie Oscars, waaronder een voor het beste originele script. Met co-auteur Kate Pullinger werd het scenario in romanvorm gegoten. Ada vertrekt met haar dochter naar Nieuw-Zeeland om daar haar aanstaande echtgenoot te ontmoeten. Ze kan sinds haar kinderjaren niet meer spreken en haar pianospel fungeert als substituut voor haar stem. Een geladen roman met sterke emoties en een uitstekende Victoriaanse sfeersetting.

Zout op mijn huid is zonder twijfel de bekendste van Benoîte Groult. En het werd wereldwijd bejubeld, dit verhaal over een passionele liefde tussen een Bretonse zeeman en een intellectueel dominante Parisienne. Sociale barrières of echtelijke verplichtingen tegenover hun respectieve echtgenoten wegen niet op tegen hartstocht en onvoorwaardelijke liefde. Doorheen het liefdesverhaal weeft Groult de zoektocht van de schrijfster om het unieke van die ervaring te verwoorden, terwijl de taal ontoereikend en tot op de draad versleten lijkt; de stem van de feministe klinkt op de achtergrond door. Zeer mooie cover overigens. Een verlangen naar ontroostbaarheid bevat 12 filosofische essays van Patricia de Martelaere. Het is een uitermate veelzijdige en prettig leesbare bundel over o.m. taal, literatuur, kunst, religie, liefde, leven en dood. Het samengaan van een onacademische stijl en een briljante, wezenlijke benadering van haar onderwerpen, is een verdienste die door de critici zeer werd gewaardeerd: ‘Patricia de Martelaere is de enige filosofe in dit taalgebied die van filosofie [...] iets begrijpelijks, maar ook iets aangrijpends kan maken’ (Herman de Coninck).

Oliver Sacks, hoogleraar neurologie en door zeer velen graag gelezen omdat hij zijn casestudy's beschrijft met de kracht van een literair verhaal, noteerde in Een been om op te staan zijn eigen ervaringen als patiënt. Een kwetsuur aan zijn been leidde tot een confrontatie met zichzelf, de situatie riep vragen op rond de relatie tussen arts en patiënt. Fascinerend, maar met de omschrijving ‘spannende avonturenroman’ wil de flaptekstschrijver toch een al te groot publiek strikken.

Globe

Schilden van leem - de titel verwijst naar het boek Job - was in 1985 Boeli van Leeuwens eerste roman na een literaire stop van zo'n 20 jaar. Claude Devereau gaat na 25 jaar ambtenarij als pro deo-advocaat optreden voor de verschoppelingen van Curaçao. In de sloppenwijken en onder de slachtoffers van de aardbeving die het eiland Santa Maria teisterde, komt hij tot het besluit dat ‘de mens voor altijd is verloochend door de mens’. En dat niet alleen, want ook een volstrekt apathische God laat te veel vragen onbeantwoord. De auteur brengt zijn visie zonder omhaal in een flamboyante mengeling van stijlen. Afrika indruk bloemleest 31 verhalen en prozafragmenten van auteurs uit ‘De Afrikaanse bibliotheek’ van uitgeverij In de Knipscheer. Uit een verzameling over 15 jaar komt een veelkleurige indruk - samensteller Jan Kees van de Werk pretendeert niet een volledig beeld te geven - naar voren van de Afrikaanse literatuur in vertaling. Chinua Achebe, Buchi Emecheta, Sembène Ousmane, Chenejerai Hove, Sony Labou Tansi e.a. zijn vandaag geen onbekenden meer. Een mooie selectie (van vooral fragmenten) en interessant voor wie nog geen kennis mocht maken.

Het tweede deel van de indrukwekkende Kroniek van El Dorado van Albert Helman, ‘Gefolterden zonder verweer’, beschrijft de ‘ecologische geschiedenis’ van Groot Guyana van 1900 tot nu (medio 1995). Het eerste deel verscheen dit voorjaar als Globe pocket 32.

Ooievaar

Met De Engelse patiënt won Michael Ondaatje in 1992 de Booker Prize. Het is een literair pareltje waarin Ondaatje de besloten wereld beschrijft van vier mensen in een apocalyptische omgeving (een ondermijnde bouwval aan het einde van de Tweede Wereldoorlog). Ze kunnen zichzelf er niet toe brengen hun normale leven onder

[p. 800]

de mensen te hernemen. Ondaatje is een virtuoos stilist die de lezer met verstomming slaat met zijn schitterende lyrische passages en gedurfde metaforiek. Verfijnde leesstof die een zeer bedachtzame lectuur vraagt.

Jayne Anne Phillips debuteerde in 1975 opmerkelijk met Zwarte kaartjes. In 27 verhalen hangt ze een beeld op van een rauwe Amerikaanse samenleving, waar mensen door drugs- en drankmisbruik een hels leven leiden, waar machtshonger en uitbuiting elke droom uit elkaar doen spatten. Stuk voor stuk zeer knappe verhalen. Phillips liet voor kort opnieuw opvallend van zich horen met Zomerkamp Shelter (Leesidee 1995, p. 547).

Ik heb de koning van Engeland bediend van Bohumil Hrabal is het verhaal van de dwerg Ditie, die tijdens en na de Tweede Wereldoorlog een steile klim op de sociale ladder maakt, maar uiteindelijk berooid en vereenzaamd, berustend in zijn nietige lot zijn leven overschouwt. Hrabal is de nestor van de moderne Tsjechische literatuur. Dit is een van zijn grootste werken; het is een exuberant stuk proza, meesterlijk-ironisch verteld, dat de surreële trekjes van een mensenleven feilloos in een ruimer (historisch) kader inpast.

De brug over de Drina van Nobelprijswinnaar Ivo Andric is een soort ‘Oorlog en vrede’ voor Bosnië. Het was al ruim 20 jaar uit de belangstelling, maar sinds eind vorig jaar is het opnieuw beschikbaar. Deze klassieke, epische kroniek ontsluit vier eeuwen Balkangeschiedenis, die enig licht kunnen werpen op wat zich de laatste jaren in Bosnië afspeelde.

Het zijn stuk voor stuk monumenten, de ‘Super Ooievaars’ (groot formaat) van deze maand. Het boek van de stad der vrouwen van Christine de Pisan (1365-1430) is ‘het eerste boek uit de wereldliteratuur, waarin een vrouw het voor de vrouwen opneemt’. Vandaar, en omdat het boek bijna 600 jaar later, vooral in feministische kringen, nog opvallend veel weerklank vindt. Elsa Morante (1918-1985) is met De geschiedenis uit de schaduw getreden van haar echtgenoot, Alberto Moravia. Het is een authentieke, meesterlijk geschreven roman over de naweeën van de Tweede Wereldoorlog. In 1986 verfilmd door Luigi Comencine. Lang verwacht, deze derde druk. Het gouden boek leidt zijn eigen leven, zegt Doris Lessing. Meteen bij het verschijnen (1962) werd het als de ‘bijbel’ van de vrouwenemancipatie beschouwd. ‘Maar de essentie van het boek [...] zegt impliciet en expliciet dat we [...] niet moeten categoriseren’. Geen klaroenstoot voor de strijd, maar een boek over jezelf verliezen, afknappen op het leven om jezelf uiteindelijk te vinden. Lessing heeft haar magnum opus bij de tweede druk voor een goed begrip zelf uitvoerig ingeleid.

Jen de Groeve