Leesidee. Nulnummer

[p. 43]

Pockets

Van de pocketmarkt

Pockets zijn voor de uitgever een middel om de belangstelling voor een boek of auteur wat langer gaande te houden. Met aantrekkelijke titels tegen een interessante prijs -- ten minste dat is doorgaans toch de belofte -- hoopt men tegelijk de markt van potentiële kopers te verruimen. Het aanbod is overweldigend en het groeit nog gestaag. Een momentopname.

In de overtuiging dat kwaliteitspockets ondanks het overaanbod gewild zijn, heeft Singel 262 zich dit najaar met een nieuwe reeks op de pocketmarkt gelanceerd. Zij selecteren daarvoor enkel ‘auteurs en titels die een zeer groot lezerspubliek hebben en qua omzet hun plek op tafel of bij de kassa waarmaken’. Op jaarbasis zou het om een 18-tal literaire pockets gaan. Van kwaliteit moet in de eerste plaats Kristien Hemmerechts getuigen met een heruitgave van Zonder grenzen. Sinds ze in 1990 voor een toen nog zeer beperkt oeuvre de Staatsprijs toegekend kreeg, hoeft Kristien blijkbaar niets meer te bewijzen. Ze is een grote dame in Vlaanderen, wordt geprezen voor een sober en vakkundig oeuvre, dat met elk nieuw boek varieert op hetzelfde thema: menselijk onvermogen. Apatische personages staan machteloos tegenover de omstandigheden door een manklopende communicatie. Gemis is wat de personages in Zonder grenzen, haar vijfde boek, beheerst. Een onverwacht levendig verhaal, druk bijna voor haar doen, waarin het bedachtzame formuleren, de kenmerkende, langzame stijl uit voorgaand werk baan ruimt voor een veel nerveuzer heen en weer gepraat. Als een van de trendsetters voor Singels uitgavepolitiek zonder twijfel een voltreffer. Regelmatig onderbreekt A.F.Th. van der Heijden het werk aan zijn monumentale, steeds verder uitdijende romancyclus De tandeloze tijd, zo bv. voor dit ‘persoonlijk intermezzo’, De sandwich. Het boek draagt als ondertitel ‘een requiem’ en het is een zoektocht naar het leven en de plotse dood van twee verre vrienden. Een existentiële zoektocht is het, een betekenisgevend teruggaan in het verleden. Van der Heijden is een verteller pur sang, De sandwich is een krachtig stuk narratief proza waarvan de leesbaarheid in het geheel niet onder het zwaarwichtige thema heeft te lijden. In 1992 nog als Salamander-pocket verschenen.

Lichtvoetigheid en calvinisme sluiten doorgaans niet naadloos op elkaar aan. Maarten 't Hart doet ze, blijkbaar tot tevredenheid van een zeer groot publiek, passen. De jacobsladder (1986) verschijnt hier in 21ste druk. De jonge Adriaan Vroklage komt op een dag thuis om iedereen in tranen te vinden over zijn schielijke dood. Dat niet hijzelf bij het nemen van de veerboot tussen wal en schip is geraakt maar een ander, overlaadt hem met schuldgevoelens die zijn verdere leven zullen tekenen. Een boeiend boek, zondermeer.

De zes verhalen in De meisjes van de suikerwerkfabriek, Tessa de Loo's debuut uit 1983, kondigden toen een beloftevol auteur aan. Sindsdien verschenen nog drie romans en twee novellen die de belofte waarmaakten. De Loo werd voor haar laatste roman, De tweeling, trouwens met de Nederlandse publieksprijs 1994 bekroond.

Een hart van prikkeldraad van Lisette Lewin tenslotte, het verhaal over de carrière van Greetje van der Plas als moffenhoer, lijdt m.i. wat onder een breedvoerige drang álles te willen uitzeggen. Coherentie en literaire spankracht zijn daarbij de verliezers.

Sterke verkoopprestaties nastreven door de uitgave van (op z'n minst) verdienstelijk werk heeft in dit eerste aanbod tot een aangename selectie geleid: vlot leesbare boeken met een stevig gedachtengoed, die beslist velen zullen kunnen aanspreken. Kristien Hemmerechts staat er voorlopig als enige Vlaming wat eenzaam bij. Dat blijft nog even zo en anderstalig werk komt ook nog niet echt aan de bak, want onder de aangekondigde pockets werden naast Marion Bloem, Simon Carmiggelt, Hella S. Haasse, Joost Zwagerman (om er maar een paar te noemen) enkel Julian Barnes en Truman Capote als vertaalde auteurs vermeld.

Vlaamse pockets

Een nieuwe titel voor oud werk is De schaduw van Anna O. van Bob van Laerhoven. Hoewel, oud is niet helemaal juist, want dit is een ‘grondig herziene en uitgebreide versie’ van Schermen (1986), een literaire thriller of een ‘psycho-mythe’ zoals Van Laerhoven het zelf graag noemt. Dat hád al enigszins aan verhaalremmende uitweidingen te lijden en ik vrees dat wijdlopige bombast tot Van Laerhovens stilistisch palet zal blijven behoren.

Nu begint het leven van Lode Zielens dateert van 1935 en was al een kleine 10 jaar niet meer in de handel. Maar zelfs met Moeder waarom leven wij, zijn belangrijkste werk dat onmiskenbaar een literair-historisch belang heeft, behoort Lode Zielens allang niet meer tot de canon. Nu begint het leven speelt zich af rond de Eerste Wereldoorlog. Simon Dheere

[p. 44]

keert van het front terug en verneemt dat zijn vrouw met een Duitser vertrokken is. Een nieuwe, anderssoortige lijdensweg begint. Geen wonder van literaire techniek en inhoudelijk gedateerd.

In 1975 was de toen debuterende Loeki Zvonik een revelatie in de Vlaamse literatuur. Hoe heette de hoedenmaker werd prompt bekroond met de Prijs voor het beste debuut. Hermine en Didier kennen elkaar van de universiteit. Wanneer ze 12 jaar later samen naar een congres in Wenen reizen, laait de verliefdheid van vroeger weer op. Dan pleegt Didier zelfmoord. Intrigerend is Zvoniks broze, wat poëtische stijl en de subtiele evocatie van Hermines hulpeloosheid tegenover Didiers intense metafysische angst en het zich aankondigende drama. Haar volgende romans bleven van literair niveau getuigen, maar het is nu al een aantal jaren stil rond Loeki Zvonik. Zodoende een welgekomen heruitgave.

Verder is er nog Lava van Mireille Cottenjé. Een vrij ongenuanceerde roman over de huwelijksproblemen van een blank paar tijdens de onafhankelijkheidsstrijd in Belgisch Congo. Het kadert nogal geforceerd in de golf van emancipatie-romans van de jaren '70.

Echt boeiend is het literaire aandeel van de Vlaamse Pockets niet. Literair overtuigend is alleen Hoe heette de hoedenmaker; de keuze geeft overigens de indruk dat er recentelijk niet veel leeft in de Vlaamse literatuur... Dit najaar werden er ook zes informatieve boeken aangeboden. Een aantal werden in dit nummer gerecenseerd.

Ooievaar

Om het 40-jarige bestaan van de ‘Ooievaars’ te vieren, bracht Ooievaar pockethouse het afgelopen jaar vier pockets per maand uit, voornamelijk uit eigen fonds. De selectie was over het geheel genomen aantrekkelijk en men verraste met vrij recente uitgaven van topauteurs. Een blikvanger in het najaarsaanbod is de Geschiedenis van de Griekse filosofie: van de presocraten tot de neoplatonici door Luciano de Crescenzo. Het boek bundelt twee eerder afzonderlijk verschenen populariserende werken over de klassieke filosofie. Klassieke filosofie aantrekkelijk maken voor een breed publiek is geen simpele doelstelling maar de auteur is in zijn opzet geslaagd. Luchtig van toon en zwierig gebracht zonder te generaliseren of de wetenschap geweld aan te doen. Plezierige anekdotiek, aansprekende actualiseringen en een volstrekt persoonlijke uiteenzetting. Een zeldzame combinatie binnen dit genre.

De tijgerkat van Giuseppe Tomasi di Lampedusa is een stilistisch rijke maar moeilijke roman over de politieke en maatschappelijke omwentelingen op Sicilië, midden vorige eeuw. Het is een meesterwerk van de Italiaanse literatuur en de enige roman van de auteur. Verfilmd door Visconti.

De jaren van onschuld speelt zich op het einde van de 19de eeuw af in de betere kringen van New York. Het is een psychologisch scherp uitgetekende, ironische zedenschets. Edith Wharton (1862-1937) kreeg er in 1920 de Pulitzer Prize voor.

Verder is er nog het pretentieloze Ik wou dat ik twee hondjes was. Vic van de Reijt verzamelt hierin nonsensikale rijmen, plezierdichten en andere onzinnige dichten. Met Drs. P en Simon Vestdijk, Daan Zonderland en Lucebert, Levi Weemoedt, Leo Vroman, Marten Toonder... toont hij een bont en aantrekkelijk - ook wel verrassend - gezelschap. De zwarte heuvel van Bruce Chatwin en het Nederlands rijmwoordenboek, Jaap Bakker, verschenen resp. in 1992 en 1993 al als Ooievaar pocket. Penelope trekt ten strijde, een vroeg werk van Oriana Fallaci werd ook herdrukt (waar blijft Insjallah?) en D.A.F. de Sade is vertegenwoordigd met Juliette, of De voorspoed van de ondeugd. De derde druk in meer dan 20 jaar tijd; niet erg gewild toch?

De Geus

De bewoonde vrouw is een ijzersterke psychologische roman van de Nicaraguaanse schrijfster Gioconda Belli. Een jong zigeunermeisje wordt in een dorp achtergelaten en opgevangen door twee welwillenden, die haar een streng katholieke opvoeding trachten te geven. De drang om de eigen wortels te ontdekken blijkt sterker te zijn dan de bekrompen bescherming die de kleine gemeenschap kan bieden. Een krachtig stuk proza, sterk beeldend en onderhoudend geschreven. Het leest als een trein.

Thurston Clarke reisde de wereld rond en volgde daarbij zoveel mogelijk de evenaar. Hij toont zich een scherp waarnemer en tekende in een enigszins oppervlakkige, journalistieke stijl zijn bevindingen op in Volg de evenaar. Je zou zo denken dat elk stukje van de wereld onderhand bereisd en beschreven is maar reisboeken kennen nu toch al een flink aantal jaren een niet aflatende populariteit. Noteren we ook De vrouw van de dokter, de enige roman uit het uitgebreide oeuvre van de Japanse auteur Sawako Ariyoshi (1931-1984) die in het Nederlands werd vertaald. Het is een scherp analyserend psychologisch portret van twee vrouwen, de moeder en de echtgenote, die om de gunst van Seishu strijden.

Verder vermelden we nog Schiet eerst de vrouwen neer, een shockerende titel van Eileen MacDonald én het advies van Interpol aan de anti-terreur-brigades.

[p. 45]

Rainbow

Zes Rainbows in de maand november die gezien mogen worden. Daar is vooreerst nummer 200: Alle verhalen van Leon de Winter. De inhoud komt overeen met de bundeling De verhalen, in 1993 bij uitgeverij In de Knipscheer verschenen, aangevuld met ‘Shabbat’ uit De tien geboden. De Winter schrijft vanuit een sterke verbondenheid met de joodse traditie, de verwantschap met grote voorbeelden als Franz Kafka is onmiskenbaar. Existentiële angst, isolement, Kafkaiaanse vervreemding zijn een paar trefwoorden die de verrassend vlot lezende verhalen kenmerken.

De kus van Esau van Meir Shalev is het verhaal van een joodse bakkersfamilie in de eerste helft van deze eeuw. Esau keert uit Amerika naar Israël terug om zijn zieke vader te verzorgen. Een verrukkelijke familiesage die wordt bevolkt door kleurrijke figuren met een mythische dimensie. Een breedvoerige maar ingenieus opgezette mozaïek van menselijke relaties in een onvergetelijk, lyrisch proza gebracht.

Het debuut van Josien Laurier, Een hemels meisje, is, als het even met de achterflap mag, een ‘heerlijke koffie-met-speculaas-roman’, over het overberegelde, engbesloten en kille huiselijke leven van de 16-jarige Marianne, en hoe ze tevergeefs probeert daaraan te ontsnappen. Een op z'n minst verdienstelijk debuut dat door het Nederlandse vrouwentijdschrift ‘Opzij’ tot het beste boek van 1993 werd uitgeroepen.

Verder in het aanbod nog J.J. Woltjers Recent verleden, een als leesboek bedoeld overzichtswerk van de Nederlandse geschiedenis in de 20ste eeuw, Het derde Agnes-boek bij Rainbow van Peter van Straaten, Lukt het Agnes?, en Laat die mannen toch met rust van de Oostenrijkse sociologen Sheryl Benard en Edit Schlaffer.

AP-Crime

Twee nieuwe delen in de ‘AP-crime’-reeks van De Arbeiderspers van Patricia Highsmith's Ripley-romans. Met Tom Ripley creëerde zij een vrijwel unieke figuur in de misdaadliteratuur. Zijn ogenschijnlijk rustige, onopvallende levenswandel en op het eerste gezicht aantrekkelijke karakter wekken doorgaans een ambivalent soort sympathie bij de lezer, want Ripley ontplooit zich keer op keer als een bijzonder amoreel iemand. Ripley's methode dateert uit 1973. Het slachtoffer is zachtmoedig en hulpeloos en laat zich door Ripley's geïntrigeer blindelings in het verderf storten. In Ripley achterna (1980) neemt hij een jonge Amerikaan onder zijn hoede die wat te verbergen heeft. Dat weet Ripley uiteraard in zijn voordeel te gebruiken. De gevolgen zijn fataal. Sympathie wisselt af met weerzin, op een bevrijdende lach volgt afgrijzen. De suspense zit hem minder in het verhaal dan in de labiliteit van dit tegenstrijdige karakter. Twee psychologische thrillers van een zeldzaam hoog niveau.

Bankier van Dick Francis mag misschien niet virtuoos heten, maar de misdaad in de wereld van de paarderennen, thema waar de auteur een bijzonder patent van heeft, is ook hier weer een spannende aangelegenheid voor de liefhebbers.

Salamander

Twee klassiekers van formaat bij Salamander. Willem Elsschots Laarmansroman waarin deze laatste zijn klerkenbestaan eraan geeft om zich in de zakenwereld te storten, het kaasevangelie te gaan prediken, kaas-compromissen te sluiten en dwars door de kaas heen zijn ‘innerlijke stemmen’ terug te vinden. Kaas, ‘geen woord teveel, geen gebaar te dik, geen opmerking overbodig’ schreef Menno ter Braak in 1933. Een allersimpelst verhaal dat zowat op ieders boekenplank moet staan, maar dat blijkbaar telkens opnieuw wordt ontdekt. Een nagelaten bekentenis (1894) is Marcellus Emants' belangrijkste werk en, aldus Ton Anbeek in het nawoord, een van die zeldzame Nederlandse klassieken die nog steeds gelezen wordt. Termeer heeft zijn vrouw vermoord en geeft zich in zijn bekentenis rekenschap van zijn daad. De mens is het produkt van de omstandigheden, hij heeft geen vrije wil, zijn daden zijn dedetermineerd. Een nagelaten bekentenis blijft goed leesbaar en is nog steeds indrukwekkend in zijn stellingname.

Agathon

Simone de Beauvoir (1908-1986) stelde in vier lijvige delen haar memoires te boek. In De bloei van het leven, het tweede deel, schrijft ze over de periode 1930-1945. Waar ze in deel een, Een welopgevoed meisje, onbevangen over haar kinderjaren en jeugd kon schrijven, laat ze nu bewust meer in het duister. Over haar relatie met Jean-Paul Sartre, haar eerste roman in 1939, de reizen, politiek...

De gebroken vrouw bevat drie thematisch verbonden verhalen: over de emotionele en intellectuele twijfel van drie vrouwen; ze strijden met woorden ‘tegen situaties zonder uitzicht’. ‘De jaren des onderscheids’, ‘Monoloog’ en ‘De gebroken vrouw’, over geschonden idealisme, de zelfmoord van een dochter, een gebroken relatie. Sober uitgegeven kwaliteitspockets van een grote densiteit.

Jen de Groeve