Logo DBNL
Het klooster ten Walle en de abdij van den Groenen Briel (1888)

Het klooster ten Walle en de abdij van den Groenen Briel

(1888)–Anoniem Het klooster ten Walle en de abdij van den Groenen Briel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Bijlagen.

I.
Kronijk van den Groenen Briel(1).

 
Jhesus minne
 
Brinckt vriendschap inne,
 
Daer sy is vast.
 
Maer smenschen minne
 
Brinckt veel verstroeitheit inne
 
Hoe nauwe dat mendt past.

Int jaer ons Heeren XVIc XXIIII, den vyfste van Meye, soo hebbe ic dit beghinne by memorie te setten ter heere Gods.

Int jaer XVIc XX ende XXI, doen hyelt men biddaghen alle de heyleghe kercke deure, voer paeys van den lande. Ende onsen biddach vyel int jaer XXI op heylich Assensioens avent; doen droech den priester onsen Lieven Heere rorsom de wandelynhe, met de lanhe letanien.

 
Dat crudeken dat wy hier eten
 
Es ons eyghen wille te vergeten.
 
 
 
Om onsen herder zyn wy beraeden
 
Alle ghenoechte der creaturen te versmaeden.
 
 
 
Laet, lydt ende mindt,
 
Soo syt ghy Jesus liefsste kindt.

Hier volght de fondatie van het clooster van Ste Margriete gheseyt Groenen Briel binnen Ghendt.

Den fondateur van het voorseyde clooster was den edelen heere ridder ende raed mer Simon Mirabel, die men seyt van Haele,

heere van Perewys, hebbende tot eene huysvrauwe Isabelle, natuerlicke suster van Lodewyck, grave van Vlaenderen etc. De welck gaven thuys ende thoff te Walle, waer zylieden teghewoordigh inne wonden metten meerch gaende totter Lieve, om te weesen een clooster van besloten religieusen. Maar soo int jaer MIIIc LXVIII, Lodewyck, grave van Vlaenderen etc., eene manghelinghe heeft ghedaen, haudende de voorseyde plaetse voor hem, het welck men nu noemende het Princen Hoff, mitsgaders het Leeuwhoff, heeft daer vooren ghegheven eene rente van 11c pont parisis tsiaers, te weten hondert en XXV Rinsch guldens. Ende int jaar MIIIc LXX wiert ghecocht de bovenschreven plaetse Groenen Briel jeghens jonckheere Jan Vilain, heere van St Jans te Steene. Noch meer ander benefitien heeft den voornoemde fondateur aen het voorseyde clooster ghedaen, breeder verklaert in haerlieden fondatie.

Dit volgende zyn alle de abdissen van den voorseyden clooster(1).

De eerste abdesse was Beatrice Vlamincx(2), ende was een religieuse van Blyden-berch, als doen buyten Mechelen staende, een clooster van onser oorden van St-Victoor. De vorseyde abdisse overleet den 2 December 1384.

De IIde abdesse was Elisabette de Bolloe(1), ook van Mechelen, van het voorseyde clooster van Blyden-berch. Het was demedesuster van de voorseyde abdesse. Dese regeerde 32 jaer ende overleet int jaer 1416.

De IIIde abdesse was Marie ser Simoens(2), de welcke overleet int jaer XIIIc XL.

De IIIde abdesse was Barbara s'Bakers(3), de welcke overleet int jaer XIIIIc LXI.

De vifte abdesse was Catharina tsHooghen(4), ende overleet int jaer XIIIIc LXI.

De sesste abdesse was Joreine Lachens oft Lachengoens(5), ende heeft gheregeert XXX jaeren ende overleet int jaer XIIIIc XCI.

De VIIe abdesse was Margrite ser Sanders(6), ende heeft

gheregeert XXIII jaer, ende resingnerde voor haar doot. Sy overleet int jaer XVc XII.

De VIIIe abdesse was Bernardyne Goetghebuer, ende regerde XXVIII jaer, ende overleet int jaer XVc XLI(1).

De IXe abdesse was Catherine Lanchals, ende regerde XXIII jaer, ende overleet int jaer XVc LXIIII(2).

De Xe abdesse was Jacoba de Saintienoys. Dese regerde maer dry maent ende overleet XVc LXIIII(3).

De XIe abdesse was Catharine van Steelant ende regerde VIII jaer, ende overleet int jaer XVc LXXIII(4).

De XIIe abdesse was Livine Francx(5), ende regerde IX jaer,

ende naer dat sy dry jaren overste hadde gheweest, is met XX religieusen en neghen donatinen wuyt haer Clooster ghejaecht, ende naer veel teghenspoet is ten lesten ghecommen tot Doornick. In welcke stadt die voorseyde abdisse overleden is, den vyfsten Julius int jaer XVc LXXXIII, ende is in de kercke van Ste Brixius begraven, voor het heylich sacramentshuys. Ende sy waren ooc in de stadt van Aelst als sy deur verradereye inghenomen was. Ende mevrauwe met alle haer religieusen ende donaten die by haer waren wierden ghevanghen ende naer Wiltvoort ghevoert, ende op groot ransoen ghestelt, het welcke die religieusen in diversche steden om Goeds wille ghingen bidden. Ende verlost synde, hebben gaen doelen over zee ende over lant in groot pereykel ende groote armoede. Ende ten lesten te Doornick commende, daer hebben sy haren cost ghewonnen met naeien, ende de goede lieden hebben haer caritate ghedaen.

De XIIIe abdisse was Lucia van der Sare(1), de welcke regeerde XXV jaeren ende was ghewydt te Doornick in Ste Brixius kercke, in den troublen tyt, ontrent neghen maenden voer het overcommen van Ghendt; ende is wederghekeert naer Ghendt

int jaer LXXXIIII den XXVII in september met de religieusen die by haer waren ende donatinne, die alle met die gratie Gods, sonder eenig schandale ofte onneere, vrywillich ghekeert syn in haer clooster met groote begherte. Daar waren XIIII religieusen ende VI susterkens. Die ander syn ghestorven in den troebelen tyt in alder godvruchticheyt, soo datter niemant in dolinghe en is gheweest. En mevrauwe in haer cloester commende heeft dat seer woest ghevonden, soo datter noch deur noch vinster bleven en waren, ende die kercke tot den gront af, ende een strate ghemaeckt deur het cloester om recht deur na die vesten te gaen. Noch en vonden noch stoel noch banck om op te sitten, maar sy namen mutshaerden ende saten daarop. Dese voorseyde abdisse is overleden den VI Julius XVIc VIII.

De XIIIe abdisi was Judoca de Loodts, ende regierde III jaren, waer binnen zij haer devoer dede int ghestelick ende tydelick; ende is overleden den XVIII van Augustus XVIc XI(1). Si wiert ghewyt van den bysscbop Damman.

De XVe abdisi is mevrauwe Marie Sturme(2), als nu teghenwordich noch levende, ende is in het XIIIc jaer van haer regieringhe, ghelick hier nu volght.

Sou ic dit besich ben met scriven op heilich Assencihoensdach, dat was den XVI van Meye, soo isser naer den noene tusschen twee en dry heuren, een groot ongheweerte opgheresen van donder ende blyxem ende haghelsteenen; ende die waren wel zoo groet als cleyne ballekens, ende zy waren hert, ende het scheen datsy wonderlyck van maecsel waren, ende sy

spronghen teghen de ghelaes vensters als oft keyen gheweest hadden, ende het maeckte sulck een gethyer in ons kercke al oft de kercke hadde willen verniellen. Soo wy in ons vesperen stonden soo liepen wy alle uut onse ghestoelten, want de ghelasen ende haghelsteenen vloghen op ons, ende wij voldeden ons vesperen tenden ons kercke met groote vrese, ende alle de stadt deurre was ooc groote scade. Ende(1) is overleden int jaer XVIc XXVI, den XIII Februari. Sy wiert ghewyt van den bisschop Maeius(2), ter eere Goeds.

XVI. Int jaer XVIc XXVI is vrau Florence van Steelandt ghecoren abdesse van ons cloester gheseit Groenen Briele, ende is ghestylert den IX Aprilis, ende is ghewyt den XX Aprilis, dat was up den tweeden Paesdach. Sy wiert ghewyt van den bisschop Antonius Tryest, ter eeren Goeds, ende is overleden int jaer 1645 den 21 Octobre, hebbende 20 jaeren gheregiert(3) in pays ende in vrede, audt wesende 59 jaer. Dit was de 16ste abdisse.

XVII. Int(4) jaer ons Heeren 1646 is ghecosen voor abdisse vrau Franchoise Tevelin, ende is ghestilert int selve jaer den 5 April, ende ghewyt den 15 April van den bisschop Anthonius Triest. Dit is de 17 Abdisse. Ende is overleden int jaer 1648 den 26 maerte, hebbende 2 jaer ghereghiert in pays en vrede, audt wesende 52 jaer(5) en heeft een half jaer sieck gheweest.

De XVIIIe abdesse is gheweest vrauw Anna Marie van Hamme, ende heeft ghewydt geweest den 18 April 1649 van den bisschop Anthonius Triest, en is overleden den 30 Maerte 1676, hebbende gheregiert 27 jaeren met pays ende vrede(6).

De XIXe adisse is gheweest vrauw Margriete van der Elst, ende heeft ghewydt gheweest den 14en Juni 1676 van den bisschop van Feru, in de plaetse van den toecommenden bisschop van Ghendt, Franciscus van Horenbeke, en is overleden den 2 Decembre 1679, hebbende gheregiert 3 jaeren en half met pays ende vrede.

De XXe abdisse is gheweest vrauw Elisabeth Bordincx, ende heeft ghewydt gheweest den 10en Maerte 1680 van den bisschop Ignatie Augustinus Grobbendonck, ende is overleden den 6 September 1697(1), naer dat sy 14 maanden hadde sieck gheweest door een swaere sieckte. Ende acht maenden voor haar doot was sy gheraekt in haer tonghe, ende en conde niet verstaan worden dan met groote moyte, ende is gheweest eenen spieghel van patientie en saeghmoedicheyt; ende heeft gheregiert 17 jaeren 6 maenden en zes daeghen.

De XXIe abdisse is gheweest vrauw Caroline Trese de Camargo(2), ende is ghewyt den 25 November 1697 van den bisschop Philipus Erardus van der Noot, en is overleden den 17 Juny 1715, naer dat sy groote sieckten heeft onderstaen, van graveel ende steen ende eenighe jaren blint gheweest.

De XXIIe abdisse is gheweest vrau Mary Florentina de Vulder, ende ghewyt van syne doorluchtigheid Philipus Erardus van der Noot, bisschop van Ghendt, den 1 September 1715, ende is overleden den 21 November 1719, hebbende gheregiert 4 jaeren 2 maenden en 20 daeghen in pays ende vrede, aut wesende 57 jaeren. Ende heeft veel weldaeden aan het clooster ghedaen(1).

De XXIIIe abdisse is gheweest vrau Helena Geysens, en is ghewyt den 28 July 1720 van zyne doorluchtigheid Philipus Erardus van der Noot, en is overleden den 30 September 1757, gheregert hebbenden 37 jaeren 4 maenden(2).

De XXIIIIe abdisse is gheweest vrau Seraphine Eyckman, en is gewyt den 15 January 1758, van doorluchtige Maximiliaen Anthonius van der Noot, en is overleden den 31 Augusti 1780, geregert hebbende 22 jaeren 7 maenden(3).

De XXVe abdisse is gheweest vrauw Seraphine de Schuyter, en is gewyt den 18 Februari 1781, van syne doorluchtigheid Ferdinandus Marie van de princen van Lobkowits(1)

Hier beghynt het fonderen van de nyeu keercke(2).

Int jaer ons liefs Heeren XVIc XIIII, is in ons cloester gheseit te Groenen Briele, den vyfsten van Augustus, dan haut men feeste van Onse Lieve Vrauwe te Snee, doen heeft ons eerweerdeghe mevrauwe, vrau Marie Sturme, ende myn heere Goetaels, onsen biectvader, canunc van der catedrale kercke van Ste Baefs, landtdeken, met myn heer Joris de Coninck, ende hebben de fondamenten doen ontecken, ende gherescep ghemaeckt om een kercke te maken. Ende den XXIX Augustus, doen quam den eershertoghe Albertus met lynfante Isabelle Clare Eugenia in de stadt van Ghendt om een edele dochter ten Aerme Claren te leeden. Den VIII September doen leede den eedelen prinse ende de eedele princesse de eedele dochter ghenaempt Marie de Norkerme, dochter van den grave van Ste Allegonde, in het cloester van den Aermen Claren, gheseit ste Colette, binnen Ghendt. Ende deur het versoeck van myn heere Goetaels, onsen biechvader, aen onsen eerwerdeghen bisschop, heere Franciscus Henrycus van der Burcht, bisschop van Ghendt, (werd) versocht an den edelen prince ende sprincesse om te wesen de fondateur ende fondatueresse van ons kercke, ende sy hebbent gheconsenteert. Ende den XII September heeft den voernoemde prinse ende princesse den eersten steen gheleit

in ons cloester van Ste Margareta gheseit ten Groenen Briele. Ende de fondamenten wierden ghewyt ende alle de sermonien ghedaen van onsen eerwerdeghen here myn here Franciscus Henrycus van der Burcht. Ende de wydinghe is gheschiet ter eren van Onse Lieve Vrauwe, ende ter eren van Ste Victoor, Albertus, Ste Margarete, Isabelle. Ende als den edelen prinse ende de edele princesse binnen het clooster waren om den eersten steen te legghen, soo is het convendt haerlieder te ghemoete ghegaen, en, coorwys staende, soo is ons eerwerdich bisschop seer solemnelick ghemitereert ghecommen, ende heeft den edelen prince ende de edele princesse wynwater (wijwater) ghegheven, ende hy gaf se een selveren cruce te cussen. Ende men hyef Te Deum laudamus op. Ende also ghynck men naer de kercke. Ende als dat uut was, doen ghynck zyn eerwerdich heere ghemitereert, met zyn crootse in de handt, ende synen staet met hem, waer af myn here Goetaels, onsen biechtvader, wesende neve van den bisschop, eenen was. Ende den edelen prinse ende edele princesse zyn ooc ghegaen naer de fondamenten. Ende uut gaende, soo keerde haer de princesse naer ons eerwerdeghe mevrauwe ende naer alle de religieusen, ende vrachde in Spaens of zy begherden me te gane. Maer ons eerwerdeghe moeder noch het convendt en ghynck niet mede, ende dat om datter soo veel volcx was. Ende by de fondamenten was ghemaeckt een paveloen om den edelen prinse ende edele princesse in te sytten, ende daer by stondt een tafel bereedt met een schoen selveren cruise ende selveren candelaers, ende noch veele presieuse jewelen die der van noode waren. Ende in den put daer men de fondamenten leide, daer stondt een clein tafelken met een becken waerin dat laghen dry truhelen: de twee waren vergult, te weten het isere ende de aentaven waren met root fruweel benaeit, ende aen de canten met gauwen pasument versiert; ende den derden truweel was het iser beselvert ende de aentave was met blau satyn becleet ende met selveren pasemet (sic) versiert, ende dat was om onsen eerwerdeghe bisschop. Ende in dat becken laghen twee fraeie voerscoeten om den hedelen

prinse ende princesse aen te doene, om dat sy haerlieden niet vuil en sauden maken, ende de gravinne de Lafiere die dede de princesse den voerscoet aan. Maer onsen edelen prinse die was toens soo sieckertier ende langhe gheweest, dat hy met een stocxken ghinck, ende beefde zeere in het legghen van den steen. Maar de edele princesse die ghyncker cloeckelic me toe; sy schiep de moertele uut den back ende sy cloepte op den stenen. Maer daer en leey niemandt gheenen steen meer in de teghenwordicheit, (maer daechs daer naer soo gaf ons eerwerdighe mevrauwe elck eenen penninc van X of XII stuvers, meer of mien, gheel ons convent, om elck eenen steen te legghen). Ende als den eerwerdeghe bisschop alle zyn sermonien zeer solemnelick ghedaen hadde die totter wydinghe van de fondamenten behoorden, (het welck een pleisir was om te hooren ende te siene, dat alle dinghen zoo wel gheordineert ende voersien waren, dat de heren selve verwondert waren, dat alle de dinghen soo manifykelick gheordineert waren datter gheen fauten en ghebeurden, het welck wy eenen myn here Joris de Coninck danck moeten weeten, die ons grooten, ghetrauwen, surfvuldeghen ende profitelicken dienst uut caritate heeft ghedaen, het welck ic noch breder bescriven sal); zoo is den edelen hertoghe ende hertoghynne met alle haer graven ende gravinen, ende met alle haren hedeldoem ghecommen int convendt ende hebben op den refterre ghebancketeer. Alsoo was dit bancket. Sy en saten niet, maer de tafelle stont van den meur ghetroecken sonder bancken, ende sy stonden ront om de tafelle, ende die tafelle was ghedeckt met een amelaken totter eerden; ende daer waren op XVIII schotelen freyt, een schotele met een dosyne wuttebroet, een schotele met X of XII druyftaeken, een schotele met XXV of XXX peeren, prumen, perckelen, sane, appelen, noten, ende alle digghen (dingen) navennandt. De wafelen warender oek welghemeughen. Sy hadden goeden apetyt of het was haerlieder nieuwe, want als sy wech waren wy en vonden daer niet ten besten. Het was een voordeel, wij en hadden gheen moet ons wech te draghen, want het was al gherumckt. Ende den hertoghe

ende hertoghynne die saten aen dander syde van den refter, elck in eenen fraeien stoel, ende haerlieder bancket was uut het hof gebroecht, maer sy en hatender niet af: also syt gebroecht hadden, soo droeghen syt weder omme. Ende de princesse die hadt van ons wafelen, ende den prince die was soo syeckertier dat hy maer twee of dry beettgens en hadt van de wafelen, ende dat dede hy noch ter begherte van de princesse. Ende ons eerwerdeghe mevrauwe met al het convendt was daer presendt, ende veel van de vrienden van den cloestere stoenden van verre en saghen. Ende de princesse die vraechde veel dyverse dinghen aen ons eerwerdeghe mevrauwe, maer sy deet verflaemschen deur een haenhynneken(1). Ende sy hadden hier beyden goet contentement, ende sy gaven totte kercke vyf hondert guldenen, ende naderhandt soo hebben sy noch veertich pondt groote ghegheven om een veynster, ende sy hebben dry hondert guldenen ghegheven om een tafelle in de kercke.

Hier volcht het opmaken van de keercke.

Int jaer XVIe XV, den XXII Aprilis, toens beghons men de kercke op te maken.

Int jaer XVIe XV, den derden dach van Meyhe, doen den erwerdeghen bisschop van Camericke zynen intrei dede te Valensyn, soo hy van den coesse ghinck ende hem alle de heren zeer solemnerelic te ghemoete quamen, doen sanck hy neder ende gaf zynen gheest. Ende doen wiert onsen eerw. bisschop, heer Franciskis van der Burcht, van de heren van Camericke voer haerlieder bisschop ghecoren. Maer zyn eerwerdich here, die verexcuserde hem seere voor den prinse als hy ghenomenneert wiert, ende de heeren van Ghendt deden zeer haer devoor om zyn eerw. heere te hauden. Zoo dat de maren quamen dat hy bliven saude, soo ghinghen de heeren van Camericke zeer solemnele bedinghen doen, als messen van devosien, te Deum

laudamus, processien ende dierghelicke ghestelicke sacrificien. Ende als sy al ghebeden hadden, soo ryepen sy met ghemeene stemmen: wy begheeren den bisschop van Ghendt, heer Franciscuis(sic) Henrycus van der Burcht. Soo is den eerw. heere ghedwonghen gheweest hem daer in te laten ende heefter hem moeten in over gheven.

Int jaer XVIc XV, den XIII Augustus, doen beghons men de cappe te rechten, ende was voeldaen den X December. Ende den XII December beghons men se te schilderen, ende den IX April was sy ghedaen binnen het selfste jaar.

Int jaer XVIc XV, den XXIIII November, op Ste-Catelinen avendt, toens leide ons eerw. mevrauwe, vrau Marie Storme, den eersten steen van de twee panden, den eenen pandt te weeten lanckx de kercke, den anderen lanckx den kelder.

Int selfste jaer, den VI December, op Ste-Nicolaus daech, doen wyde den eerw. bisschop Henricus Franciscus van der Burcht de kercke van den Augustynen binnen Ghendt. Ende naer den noene quam den eerw. bisscop ende wyde het cruyce dat op den turre staet, ende den VIII December trackment op den turre. Ende in den grooten appel van dit cruyce licht een loon busken met helichdoem, wel nauwe toe ghesaudert omdat niet naet werden en saude, ende alle de namen van alle de religieusen nu teghenwoordich zijnde inne ghescreven, het welck myn heere Coninck heeft gedaen.

Int het selve jaer, den IIII November, begonst men de schaelgen te legghen, ende den VII van Maerte wast voldaen.

Int jaar XVIe XVI den tweeden Januarius, doen sette men het cruyce op de huive.

In het selfste jaer, den XX Februarius, doen sette me het cruyce boven den ghevele.

Int selve jaer, den tweeden van Meye, beghonst men de panden op te maken.

In het selve jaer den XXIX Junius, doen begonst men de ghelaes veinsters in te setten.

Den VI Junius begoenst men de kercke te gaveren.

Hier volcht het wyhen van de keercke.

In dit selve jaar, den XVII Junius, doen wiert óns kercke ghewyt van den eerw. bisschop Henricus Franciscus van der Burcht, bisschop van Camericke, want zyn brieven als nu ghecommen waren van Roome den derden Julius. Maer als noch de macht hebbende, zoo heeft den eerw. heere belieft ons de eere te doene van ons kercke te wyden. Ende heeft seer solempnelick ende devotelick te wercke geghaen, in sulcker manieren als hier naer volcht. Ten eersten soo moesste het gheel convendt sdaechs te vooren vassten, ende me moesste buyten de kerckdeure eenen autaer maken. Ende daer bracht men van bisschop wege, in een syden doosken, dry diveerse helychdoem inne. Het eene was van sente Mauricius, sociorumque eius, ende van sente Tyrcie (Ursula), ende van undecim milium virginum. Ende dit heylicdoem moesste buyten de kercke ghewaect werden in den autaer van vier religeusen, twee voer de mattenen ende twee naer de mattenen. Ende die voer de mattenen waecten, die moessten van ten ses by dit heylicdoem gaen lesen, ende sy moessten dobbel vesperen lesen: eene van onsen dyenst, ende eene van alle heylighen. Ende die naer mattenen waecten, die lasen twee mattenen. Ende doen ghynender twee in den dagheraet, dat was ten vier hueren, ende die moessten eenen seven salme lesen, ende die waeckten het heilichdoem totten acht hueren, tot dat zyn eerw. heere quam. Ende als doen moest er nog eene blyven tot dat zyn eerw. heere in haelde om in den autaer te metsen naer vueel scoen sermonien, het welck zeer beweelick was te syene. Ja my dunckt dat eenen kettere dese heyleghe sermonien ware syende, dat hy daer wel saude bekert deure werden. Ende het tsefsste truweel datter verselvert was om zyn eerw. heere den eerssten steen le legghen, daermede mestste hy den autaer toe. Ende ghelick ic voeren gheseit hebbe, dat in het legghen van den eerssten steen alle dinghen soo wel gheordineert waeren, ende dat doer de groote pertynentycheyt

van mynheer Jooris de Coninck, het selfste nu oock also es gheschiet, want hy hem selven niet ghespaert en heeft, vroech en spa, hytte ende cauwe, honher ende duyst, gheleden heeft ghelyck elck dat wel consideren mach, dat dit sonder groete moeyte ende travaelge niet gedaen en is. Waer af hy ooc groete eere ende danck beaelt heeft. Wy bidden Godt dat hyt door zyn goeteyt wilt vol doen daer wy inne te cort blyven. Het is ons eenen blyden dach voer ons convent gheweest, maer Onsen Lieven Heeren heeft het doer zyn goetheit voersyen, ende heeft ons dit in droefheit verandert deur dien dat ons eerw. mevrauwe dry daghen voer de wydynghe van de kercke syeck ghewoerden was, ende saterdaechs snavens als alle dynghen ghereet was om daechs daer naer de kercke te wyden, soo is ons eerw. mevrauwe, ontrent ten negen hueren snavens, seer qualick gheworden, zoo dat men om myn heere Ghoetaels ghynck, ons biechtheere, ende om de docteurs, ende me meende haer het heylich Olicel te gheven ende het convendt was al den nacht in roere ende onsen biechtheere die bleef hier al den nacht, maer naer der myddernacht soo wyert wat beter, soo dat men haer het heylich Olicel niet en gaf maer zy is in een groete syecte ghevallen gheweest.

Dese kercke is ghewyt in de eere van sente Fiacry, ter eeren Goeds.

Int selve jaer, den XXIX September, up Alder Hynellendach (sic), doen ghynck het convendt in de nyeu kercke den dyenst doen ter eeren Gods. Ende de cloeckke was dachs te voeren ghanen (gehangen), ende de ghestoelten waren gheseet.

Int jaer XVIc XVIII wierden de auten pilaren ende het auten portael met een steegherken daer in gheseet.

Int jaer XVIc XIX wierden de motalen (sic) pilaren gheseet.

Wy en begheren niet dat zy onwetende sullen wesen die naer ons commen, alsoo langhe als het cloester wesen sal, om te bidden voer de ghene die den hoerspronck zyn van het maken van ons kercke ende de twee nyeu panden, waerin myn heer Ghoetals ons eerw. mevrauwe de corage ende den moet gheghe-

ven heeft. Ende heeft ons mevrauwe XXX pondt groete ghegheven, het dwelck in zyn handt ende maecht was zynen wille mede te doene; ende heeft ons eerw. mevrauwe noch dyversche ghyften ghegheven die hy deur zyn goede recommendatien ende nystichheyt ghecreghen heeft. Ende boven dien heeft hy zeer nerstich gheweest in het goet van den cloester te verheuren ende te verpaechten ten alderren profitelicxten, het dwelck nemmermeer menssche ghelooven en saude dan wy diet horen en sien, hoe wel dat den goeden heere an onsen wille groote perikelen van zyn leven heeft moeten onderstaen, om dat hy hem niet en wilde laten verdoven met gaven ofte ghyften, maer dat hy begherde dat het convens goed ten profyte van convendt saude syn verheurt, maer niet om de pachters rycke te maken ende het convendt ghebreck lyden, ghelyckt veel jaren ghedaen heeft. Niet dat ic de voerleden euversten salick belaesten wille, want sy gheenen beteren raed ghadt en hebben, ende niet beters gheweten en hebben, want ooc gheen vrauwe werck en was.

Hier volght het maken van het nieu huuys.

Int jaer XVIc XIX, den XXX Augustus, op sente Fiacrys dach, doen begoens men de quade huusen te breken om het nieu huus te maken, op de syde van Meuillenlersstrate (sic). Ende den vyfsten September doen begoens men de fondamenten te leegghen.

Int jaer XVIc XXII, doen meerderde ende fauderde ons mevrauwe de backerye ende maecktte met eenen dat aftreck aen de backerrye.

Int jaer XVIc XXIII, doen meerderde ons eerw. mevrauwe den reefter ende oordineerde ende reparrede dat spendeken tenden van den reefter, om die te weeck zyn ten reefter te commen, om dat zy daer naer gheryef ende ghemaeck sytten sauden.

Int jaer XVIc XXIII, den XV December, doen is het nieu huuis volmaeckt ghewest met geven nieu sellen. De keercke was

begonnen int jaer XVIc XIIII, ende sy volmaeckt int jaer XVII. Ende den vyfsten September beghons men de fondamenten te legghen van het nieu huuis, waeraf ons eerw. mevrauwe met myn heere Joris de Coninck den eersten steen gheleit heeft, ende oock alle de religieusen diet begheerden. Ende dit huuis was voldaen int jaer XVIc XXIII den XV December. Soo heeft het werk van ons keercke met het werck van het nieu huuis IX jaer ghedeurt, sonder ophauden. Daerom bidden wij, ende recommanderent uutter herten alle die naer ons commen, dat sy sauden ghedincken de zyele van myn heere Jooris de Coninck, ende oock de zyele van myn heere den raetsheere, syn broeder, ende oock alle syne broeders ende susters. Want sy ons alle veel vrienscbap hebben gedaen, ende noch daghelicx syn doende, maer prinsepael myn heere Jooris de Coninck, die hem selven niet ghespaert en heeft, by daghe ende by nachte, in reghen ende windt, in hytte ende in cauwe, in hongher ende durst. Ja wy hebben dikwyls ghehoort ende ghesien dat hy daghelicx, van smerghens van den vier ofte vyf heuren tot snavens ten acht hueren, hem selven vertravelgierde van naer de weerclieden te siene, ofte naer eeneghe schepen te siene of sy in stadt commen waren met root steen, om dat te coopen, om dat hem niet ondercocht en saude werden. Soo dat hy hem selven nauwe tyt en gaf om met ruste een mael te eeten, ende dan heeft dicwyls snavens soo moede thuus ghecommen dat hy gheenen apetyt en hadde; ende in steede van wat eeten, so ghynck hy twee ofte dry bryeven scriven om eenich material dat hy om ons werck was bescrivende, soo om het isere, ofte om blau steen ofte scaelgen, nagelen, paveersteen ofte dierghelycke. Want hy bescreft al: elck van daer synen horspronck was, om ten profytelicxten te doene. Soo dat hy daer dycwyls groote hoefsweere mede gaet heeft, eer dat hyt al heeft coonen ghecrighen naer syn begherte. Soo dat hy ons daer groot profyt in ghedaen heeft. Ende dan heeft hy daghelicx hem soo moeide ghemaeckt van by de weerclyeden te syne, om te syene of zy alle te wercke quamen, of hoe lange dat zy beyden naer de

weerck cloecke, of wye datter uut het werck ghynck. Hy quam selve alle daghe een heure ofte alf huere op het werck eer de wercklyeden voert quamen, om te syene offe goede ghereescap hadden van savel ofte kalck. Ende wasser iet dat de werclieden saude beleet hebben, dat dede hy weerren eer zy te wercke quamen; daerom quam hy daghelicx een huere ofte alf huere eer dat zy voerts quamen, ende dan ghinck hy dickwils thuis, noene en havendt, met X of XII werclieden ronsom hem, al of hy onsen dienaer hadde gheweest. Ja, al hadden wy hem L of LX pondt groote tsiaers ghegheven, soo en hadde hy ons gheenen ghetrauweren dyenst meer coonen ghedoen. Ja, in steede dat wy gheven sauden, soo heeft hy ende syn monfrere den raetsheere, met syn maesseurs, wel ses hondert guldenen ghegheven voer ons keercke, in het legghen van den eersten steen, ende voer twee ghelaes veinsters ende pilaren; ende noch boven dien, soo heeft myn heere den raetsheere ghegheven voer olie van de lampte om te beernen voer het Heilich Sacrament, dry pondt groete eeffellick den peynninck XVIe. Ende boven dien soo heeft myn heere Jooris de Coninck ghegheven hondert pondt groote in ghelde voer ons kercke; ende noch boven dien soo heeft den selven myn heere Jooris ghegheven een schooen selveren lampte, die weerdt synde beet dan vyf hondert guldenen, maer hy en beghert niet te segghen wat sy ghecoest heeft. Dese dry ghiften hebben seven jaer verboerghen gheweest (van de eeffellicke reente ende van de lamppe ende van de hondert pondt groote), want syt uut devocie gaven, soo was haerlieder begherte dat secreet bliven saude. Soo hebbendt syt aen ons eerw. mevrauwe begheert dat syt secreet hauden saude, ende sy hevet oock ghedaen. Maer deur de groote presomsie diet convendt ghehadt heeft, soo eist ten henden uutghecommen, wel tgheghen haerlieden begheerte, ende soo werdet nu voer een eeuwighe memorie ghescreven. Ende noch bovendien soo heeft myn heere Jooris de Coninck ons Liefs Heeren wapen ghestelt, naer zyn devocie, boven de deurre van het nieu weerck, alsoo men te slote in compt. Om noch breder te kennen te gheven van

de groote overvloedege jonsste ende ghediensticheit die ons myn heere den raetsheere Coninck ende myn heere Jooris hebben ghedregen, dat hebben sy aen ons eerw. mevrauwe betoecht deze negen jaren lanck ghedeurende, ende noch daghelicx continueren. Als myn heere Jooris de weercklieden weekellick was betalende ende als ons eerw. mevrauwe gheen ghelt en hadde, soo heeft hy se betaelt van het syne; ende noch boven soo en dede myn heere den raetsheere niet dan vragen of mevrauwe ghelt begheert. Ja hy seide dat mevrauwe niet en late te wercken om het ghelts wille: ic sals haer ghenoch leenen, ende dat sonder interrest, ende dat syt wedergheve alst haer belieft; het welck sy ooc ghedaen heeft. Ende dan heeft myn heere Jooris dickwils ghegaen ende ghestaen in perikel van zyn leeven, om te siene of zy goet weerck wrochten, tot op het upperste van den turre, ofte de daecken van den huyse, dat wy dickwils verscrict waren hem te siene. Hadde hy zoo goede surge niet ghedreghen, daer hadde menighe faute gheweest. Ende hoe goede surghe dat hy droech, soo heeft hy de weercklieden dicwils naer den noene doen hermaken dat sy voernoens ghemaeckt hadden, omdat hy smerghens daer dicwils abtsendt was, deur dien dat hy dicwils schepennen was. Ende soo myn heere Jooris de Coninck eens sieck was vier of vyf weeken ende hier niet commen en coenste, ende soo sy in het legghen van de rebben waren van het nieu huuis, soo hebben sy sommeghe rebben gheleit die niet zeer goet en waren, waerin zy bedroch ghedaen hebben. Maer myn heer Coninck heeft haerlieden beschaempt ghemaeckt in haerlieder ongherechticheid. Hebben sy dat ghedaen daer men soo goede surge ghedreghen heeft, wat saudt dan gheweest hebben of men zoo goede surghe niet ghedreghen en hadde!

Hiemandt mochte vragen waer deur dat wy aen desen myn heere Jooris de Coninck ghecommen syn. Dat is deur God, want God heeften ons gheioent ende ghegheven, ende gheordinert tot onser hulpe ende assystense; ende dat ooc deur het versoeck van ons eerw. mevrauwe, ende dat deur dat sy van joncks ken-

nesse gheweest hebben, ende altoes aen hem ende aen zyn masseure kennisse in God onderauden hebben; ende dese assistensie als voeren aen myn heer Jooris versoeckende, hevet uut caritate gheconsenteert. God moet zynen looen inder eeuwicheit weezen. Myn tonghe en is niet abel ghenoech noch myn penne licht ghenoech, om te scriven ende kenbaer te maken van de groote assistencie ende ghetrauwen dienst die ons convendt van myn heere Jooris ontfanghen heeft.

Ic begheerre ulieden ooc kenbaer te maken wat desen goeden heere is. Hy is een veraudert jonman die noint ghehoudt en is gheweest, ende aperent nemmermeer huwen en sal, doerdien datse zy twee ghebroeders, dat is myn heere den raetsheere, met desen myn heer Jooris, ende haerlieder dry masers (masoeurs) te gader woonen, die ooc nont ghehoudt gheweest en hebben, ende ooc aperent niet huwen en sullen, want sy hebben hemelryck op eerderick, ende naar dit leven het eeuwych leven, want zy zeer caritatyf syn, ende haer lieder auders ooc seer carytatyf gheweest hebben, ter saliger memorie. Al hebben sy ons convendt veel vrienscap ghedaen, ten is niet by faeute dat sy gheen hoors en hebben: sy hebben twee susters ende eenen broeder ghehoudt, die kinderen hebben, ja kyns, kynskinderen hebben. Daerom syn wy te meer verhobligert voer haerlieden te bidden, ende de groete vrienscap in der eeuwicheit niet te vergeten. Dit recommandert ons eerw. mevrauwe met gheel ons convendt uutter herten.

 
Sente Gregorius seit: ghelyct
 
Ommoeghelic is te gaene sonder
 
Wech, also eist oock ommoghelick
 
Sonder liefde te commen tot God.
 
 
 
Niet sonder harebeyt,
 
Ghetrauwen harebeit,
 
Is ghetrauwen loen
 
Weert by God ende de meinssen.

Int jaer XVIc XXIII, den XXV Julius, doen ghynck het convendt in het nyeu werkhuuis ter eeren Gods.

In het selve jaer, den XIX December, ghynck ons eerw. mevrauwe in het nieu huis, ter eeren Gods.

Hier volcht waenneer het convendt beslooten wiert.

Int jaer XVIc XXIIII, den XXIX Januarius, dat was op eenen maendach, doen sandt myne eerw. heere met den oofyciael ende met zynen capulaen ons nyeu statuten, ende zy quamen in ons nieu werchuis ende sy lasense daer, presendt het gheheel convendt.

Int selve jaer, den eersten Februarius, da twas op Onze Lieve Vrouwe lichtmishavendt, dat was op eenen doenderdach, doen quam ons eerw. heere ons besluten ter heeren Gods, ghenaempt den eerw. heere mynheere Anthonius Triest, bisschop van Ghendt. Hy quam in het weerchuis ontrent den vier heuren, ende het convendt daer presendt commende, ende als sy alle ghestaen waren, elck in syn stede, doen presentherde den eerw. heere aen ons eerw. mevrauwe den sleuter van het sloot. Ende met coerte woerden soo hade hy aest ghedaen. Soo was zyn eerw. heere het sloot recommanderende. Ende doen ghynck den eerw. heere in het spreeckhuuis voer de traelge sytten, ende daer sprack hy een weynnich tyts met ons eerw. mevrauwe, ende daer naer om boot hij de priorrinne, ende daer de suppriorrinne. Ende elck was hy het sloot recommanderende. Soo dat syn eerw. heere noch te vyf hueren noch was.

 
Soo wye dat eeuwich rycke begeert,
 
In mynnen hy syn cracht verteert.
 
 
 
Soo wyens herte in Gode leeft,
 
Aen creaturen hy niet en cleeft.
 
 
 
Syt blide ende verheugt hu hertte alle den dach,
 
Ende ontfangt den Heere alst hu ghebeuren mach.

Deur wat ockasie dat ons religeuesen te Joris Francx ghinen.

Int jaer XVIe XIII, den X van Aprilis, doen is uut het cloester van Jooris Francx, up de Ketelvesste, een religieuse wech ghelopen, ghenampt suster Lowise Sluutinck, synde van zeer treffelicke vrienden, van Ghendt. Ende sy gheveinsde haer

seer devodt te wesen, ende sy begherde ende versocht int secrete aen een aude effrau ghenampt effrau Gillis, de welcke veel vermocht in sente Pieters prochie, om te moghen hebben een cluyse, ende het wiert haer gheconsenteert. Maer niemandt en wist (dit) dan deze effrau ende de wercklieden die waren ghesproken, om te maken aen sente Pieters kercke. Ende dese religieuse maeckte blomkens ofte meikens om te vercoopen ten profyte vant convendt. Ende diversche cooplieden commende prinsepalic uut Holandt, soo verliefde sy op eenen Holander die zeer guus was, ende zy was ooc guus gheworden. Ende eer zy met hem wech liep, zoo sondt zy een novisses, die int cloester wonde om leecke suster te werden, (die welcke met haer eens was), in veel diverse winckelen, zoo om lywaet, syde, satyn, selver werck, soo dat se wel om twee hondert pondt groete dinghen dede bringen om te siene, alof syt last ghehadt hadde om te doen coopen. Soo dat hier inde stadt groot ramoer was met de winckelliers. Ende den bisschop van der Burcht nu hier regierende, soo sette hy de euverste af omdat sy gheen beter surge ghedraghen en hadde, want sommeghe religieusen gavendt de euverste te kennen wat sy al merkten. Soo en wist den eerw. heere gheenen middel om dat closter te voersiene van een ander euverste, want daer luttel stoffe was om een ander euverste te maken, soo heeft zyn eerw. heere, dit versocht deur ons biechtheere (dat was myn heere Goethals, neve van den eerw. heere) ende deur ons eerw. mevrauwe, vrau Marie Sturme, om hier een religieuse, ghenamdt suster Joanne Brandts te vercryghen om daer te regieren. Naer veel versoeckx ende veel ontseggens, soo wiert ten henden gheconsenteert, ende sy leedde een religieuse met haer ghenaempt suster Margaret Hasart, ende die blef by haer beet dan vier jaer. Ende ons eerw. moeder met myn heere Goethals die hebben se al stillekens int cloester gheleet, ende zyn eerw. heere heeft hem daer op ghesteckten tyt ghevonden. Dat was int jaer XVIcXIIII, den XXII van Meye. Ende sy haer daer vremde vindende ende nie zeer willecomme (ghelick men wel peisen mach, want

ooc van ons orden niet en is), eer zy die herten heeft cunen winnen ende bringhen naer haren handel. Ende sy vanter veel schulden van den convente te betalen. Maer de schulden van suster Lowise daer en hadde sy ghenen last af omdat een novissis gaelt hadde. Men mach wel peisen dat zy menich swaer ghepeis ghadt heeft, ter eeren Gods.

Int jaer XX doen begaef ons mynheere Goethals allyncxkens, deur dien dat hy onderworpen was van den steen, ende alle daghe lanst om miserabelder wiert, soo dat hy noch sytten noch gaen en consste; soo dat hy ons laesste biechte hoerde int jaer XVIc XXI, den XX in Januaris. Ende hy heeft ons seer godfruchtelick ende paselic ghedient by IX jaer, uut caritate, int gheestelic ende tydelic, sonder loen ofte recompense te begherren. God moet synen looen wesen.

 
Die van Gods liefde is ghewondt,
 
Het ware hem leet, ware hy ghesont.
 
 
 
Ic achtet cleyn te heeten een dwaes
 
Ic sal toch syn der wormen aes.

Int jaer XVIc XXIII, doen heeft myn heere Goethals hier zyn sepelture doen maken in de priesters kercke voer den hoghen autaer.

 
Die van onsen herder wilt zyn ghemint,
 
Hy moet zyn horende doof, ende ziende blynt.

In jaer XXI, in den Mey, doen ghinck den treves uut, doen sloeghen alle die quade Holanders uut, zoo dat alle de lanslieden de vlucht namen voer eenen tyt. Ende de pasteurs die namen ooc de vluch, ofte sy moesten contribucie gheven aen de geusen. Soo wasser eenen pasteur in de prochie van Hansbeke, het welck een zeer godfructich heere was, die van zyn parochianen zeer bemind was. Het was eenen heere uut dabdye van Paercke by Leuven. Den selven heere de vlucht nemende met beide zyn maseurs, die met hem wonden, soo versochten sy aen ons eerw. mevrauwe om het huis aen ons cloester te hueren voer haerlieder refuge, ende het wiert

haer gheconsenteert. Ende dezen goeden heere hier dagelicx misse doende, stondt het convendt zeer wel aen. Siende zyn groete godfructicheyt ende gheleertheit ende goede gheestelicke seden die hy over hem hadde, soo heeft ons eerw. mevrauwe aen hem versocht om ons biechtheere te weese, ende deur veel ende lanhe bidden van gheel het convendt, soo heevet den goeden heere gheconsentert; ende zoo ons myn heere Goethals verlieet, int jaer XXJ den XX Januaris, soo quam desen goeden heere, den XXV Januarius, in desen last, ter eere Gods. Ende synen name is mynheere Isahac Orremans.

Int jaer XVIc XXIIII, den XIX Januarius, op eenen vrydach smerghens ontrent den IX hueren, doen quammer een groet ongheweerte van wynt, hagel ende snee ende regen, met een groete donckerheit ende twee blycsemen ende eenen cleynen donderslach. Ende den vyandt stack het vier in sente Nycolaus turre, soo dat de spilleafbrande, wel XXX voeten verre. Ende het cruuce dat veel af (sic), deur het dack, tot in de kercke. Maer deur de gheweldeghe weerre, zoo wyert te eer ghebluust. Ende hy wiert opghemaeckt binnen het selve jaer. Den VII Junius, doen wiert het cruisse op den turre ghestelt sonder ongheluck, God sy gheloeft. Sy hebben wel dry daghen besich gheweest met op te trecken. Ende het cruisse dat is XLIII voeten lanck, ende het wecht XXIII hondert pondt en IX, ende den appel die onder het cruisse is, die haut dry tonnen byer, myn XI stoop. Ons susterkens hebbent ghesien ende haerlieder handt daer op gheleit.

 
Den dach van ghisteren die is gheleden.
 
Den dach van hedent wilt wel besteden.
 
Den dach van morghen is ons verborghen.
 
Daeromme wilt voer de doot zorghen.

Hier begindt het maken van de kaeyhe ende meur.

Int jaer XVIc XXIIII, den XVI September, doen leey ons eerw. mevrauwe, vrau Marie Sturme, den eersten steen van de kaeye voer den reefter veynsters, commende tot aent vaerdeken. Ende is opghemaeckt int jaer XXV, den XXIX Julius.

Hier volcht het setten van het cruuse op den doecksael in de keercke.

Int jaer XVIc XXV, den XIIII Augustus, doen dede myn heer Coninck het cruuse seetten in de keercke op den doecksael. Waermede hy groote moyte ende hoefsweere gaedt heeft, heer hyt zoo pertynend heeft conen doen maken ende doen seetten. Voor wyen wy dagelicx verhoblygeert zyn. te bidden.

Hier beghindt de fondacie van ons eerw. mevrauwe, vrau Florense van Steenlandt: van den meur die loept lans het neu huus ende tot het derde huus, die staen op den Briel.

Int jaer XVIc XXVI, den XXX Junius, doen ley ons eerw. mevrauwe den eersten steen van den meur die loopt lans de Meulenners strate tot het hende van ons derde huus dat staet buten de voorbelle, op den Briel.

Int jaer XXVII, den VIII April, beghonts men den meur op te maken. Int selve jaer, den XXX van Meye, was hi op ghemaeckt.

Van het huus aen de bruche ende aen de kercke.

Int jaer XVIc XXVII, den XXX Junius, wiert den eersten steen gheleit van de fondamenten van het huus dat staet tuisschen de kercke ende den bogaert ofte haudtghanck (sic), beghinnende aen de bruche van de wandellinhe.

In het selve jaer, den XX Augustus, begaen men de fondamenten te legghen van den meur die in den boghaert staet, beghinnende aen den boghaert deure, die aen de brugghe van de wandellynhe staet, tot aen den meur van den Bryel.

In het jaer XVIc XXVIII, den XXVII van Maerte, beghant men den meur te hoghen die op den Briel staet ende ooc die in

den koeganck staet, dat is aen den convenschen hof, by de brugge van de wandellynhe.

Ende het huus dat aen de brugghe staet om de gassten te logieren wert ooc met eenen op ghemaekt; ende is volmaeckt gheweest binnen het selve jaer. Maer binnen het jaer XXIX ist van binnen ghepavert ende ghesoldert gheweest.

In het jaer XVIc XXVIII heeft het convendt roems (sic) hanverdt op den eersten sondach van den advendt, ter eeren Goeds.

Mevrauwe van Hamme.

Int(1) jaer 1659 heeft mevrauwe Anna Marie van Hamme doen beginnen den muer voorts te doen maken, van an het Paradys tot rontomme den grooten coymers. Ende den eersten steen is gheleyt gheweest den 12 Oogst 1659, van de fondamenten. Ende den lesten steen van de fondamenten, beginnende van an het Paradys tot an den mersch van Jan van Haute, an de Chartreusen, is voldaen gheweest den sesten Novembre int selve jaer, meest met 8 of 9 truweelen, dan de leste acht daghen hebbender wel 16 gheweest, alles tot Gods eere ende glorie. De fondamenten zyn van onder bet dan vyf voeten breet, en wel tien voeten diepe, al meest van blau schierren en perpeyn.

Den 20 Mey 1660, is begonst te metsen om den muer op te maken, en is dat selve jaer op ghemaeckt gheweest 550 voeten tot voor de sautkeete. Twelk was voldaen den 20 July int selve jaer.

Item int jaer 1661 is voorts opghemaeckt gheweest den selven muer tot an de brugghe, al van de selve abdesse.

Int jaer 1662 heeft men wederom de fondamenten volghens de voorgaende gheleyt, van an de brugghe tot bet dan 400 voeten in twater, en alsoo twees door den mersch commende tenden van ons brauwerye, daer an een loochhuys om den bleeker.

Item int jaer 1663 heeft men in April begonst de leste fondamenten op te wercken met de brugghe, en alsoo tot an onse brauwerye, waermede wy teenemael besloten zyn.

Int selve jaer is onse brauwerye wel noch soo groot ghemaect dan sy van te vooren was, met het galdrye om daer naer de meerschen te gaen. Eenighen tyt daer naer is die steenenbrugghe ghemaeckt, om daer over te gaen in plaetse van de hauten.

Dit is noch al dat mevrauwe Anna Marie van Hamme, abdesse, noch al doen maken heeft in haer tyt tot gherief van de religieusen al op diversche tyden.

Eerst de gloriette in onsen hof met het cleen muerken an het contoor.

Item dry gheteraste kelders. Den grooten onder het kerckhof, dien gheheel rontom oock van boven gheterast is. Item oock den wynkelder, en het ander daer teghen over, En beede die plaetskens met blau steenen doen legghen om dat de wateren van de daeken soo seer de fondamenten van den huyse niet bederven en sauden, ghelyck als die alle in de aerde moesten sincken. En daer ontrent oock den colback doen vauteren teghen den brant, en oock den grooten reghenback om water te vergaeren; midtschaeders oock de colbaeken by de kercke doen vauteren. Item oock het deurken in ons keucken om in den hof te gaen, en de pompe van binnen in het keukengen ghebracht. Item het camerken dat boven ons eyercaemerken is(1).


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs


plaatsen