Het klooster ten Walle en de abdij van den Groenen Briel

[p. II]

[Inleiding]

Alexander's zoon, met toestemming zijner kinderen Johannes en Jordaan, aan de begijnen eenen gracht, welke tusschen de beide eigendommen doorliep⁽¹⁾.

Toen nu ook, omstreeks denzelfden tijd, de Lieve was gegraven (octrooi van 20 October 1251), kon het slot eenige jaren later worden beschreven als zijnde: ‘'t goed dat men heet Sanderswalle bachten 's gravensteen, streckende toten hove van sente Lisbetten, beeden (sic) beenside der Lieven ende bander side der Lieven.’

Op de genoemde wijze had dit goed zijn naam ontleend aan Alexander of ser Sander Boudewijnszoon en diens nakomelingen, die naar hem den naam ser Sanders bleven voeren.

Nadat ten jare 1323 ‘Sanderswal’ het eigendom was geworden van meerdere leden dier familie, werd het goed afgestaan aan Simoen van Mirabeel of de Mirabello, beter bekend onder den naam van Simoen van Hale.

Het geslacht van Simoen was afkomstig uit Lombardië. De Mirabeels waren geldhandelaars of bankiers⁽²⁾, die zich door hunne rijkdommen een groot gezag hadden weten te verwerven. Zij kochten achtereenvolgens verscheidene

(1) Bⁿ J. Bethune, Cartul. du béguinage de Sainte-Elisabeth, bl. 1 en 31.

(2) Zie o.a. de oorkonden der rekenkamer betreffende Gent, in het rijksarchief te Brussel. - De Mirabeels worden soms beschuldigd van woeker (Chronijk van St Truiden, uitgegeven door ridder C. de Borman, t. II, bl. 310). - Daar het geenszins ons doel was eene volledige levensbeschrijving van den beruchten staatsman te geven, is het genoeg hier eenige feiten aan te halen, die licht kunnen verspreiden over de oorkonden welke in dit boek worden medegedeeld, inzonderheid over de hoedanigheid van ruwaard.
Jhr. Nap. de Pauw heeft reeds de belangrijkste stukken betreffende die lombardische familie en hare afstammelingen in de XIV^e eeuw beschreven, in zijn werk over de Artevelde's, ter perse voor de Commission royale d'histoire.

[p. III]

heerlijkheden, onder andere die van Perwez en van Halen⁽¹⁾.

Simoen van Mirabeel was zoon van Jan, ‘rentemeester van Brabant,’ en bekleedde het hooge ambt van ontvanger van Vlaanderen.

Hij huwde in tweeden echt Elisabeth (of Isabella) van Lierde⁽²⁾, onechte dochter van Lodewijk van Nevers en natuurlijke zuster van den graaf van Vlaanderen, in de geschiedenis ook bekend onder den naam van Lodewijk van Nevers.

Tijdens de regeering van dezen vorst nam hij deel aan vele belangrijke handelingen, zoowel in Vlaanderen en in Brabant als in den vreemde, voornamelijk in England⁽³⁾. Zijn zegel is te vinden onder de zegels der edellieden die, namens den graaf het tractaat bezegelden, hetwelk den 3^en December 1339 te Gent, werd gesloten tusschen den hertog en de steden van Brabant ter eener, en den graaf en de steden van Vlaanderen ter andere zijde.

Toen Eduard III zich den titel van koning van Frankrijk toeëigende, waren Simoen van Hale en Jacob van Artevelde hem daarbij behulpzaam (1339 en 1340)⁽⁴⁾.

(1) Halen bij Diest. In de stukken van de XIV^e eeuw schrijft men gewoonlijk Hale; men vindt ook de spelling Halle en Haele.

(2) ‘Nous Loys, cuens de Flandres et de Nevers, faisons savoir à tous que comme aviemes donné de nostre boine volenteit à nostre amée seur de bas, dame Ysabeel de Lierde, en mariage à dont à, faire et ore fait de luy et de monseigneur Symon de Myrabeel, dit de Hale, chevalier, trois cens livrees de tierre, à tenir lui et ses hoirs issans dou dit mariage et prendre sour nostre ville de Zomerghem’...1326 9 April. (Rijksarchief te Brussel).

(3) Zie o.a. de inventarissen uitgegeven door de Saint-Genois, Gilliodts-van Severen, Diegerick; de stadsrekeningen van Gent uitgegeven door N. de Pauw en J. Vuylsteke; L'Espinoy, Recherches, etc.

(4) Volgens stukken uit het Record office te Londen, aangehaald door Bⁿ Kervyn de Lettenhove, in de aanteekeningen op zijne uitgave van Froissart.

[p. IV]

Omstreeks dien zelfden tijd komt Simoen voor als ruwaard van Vlaanderen of plaatsvervanger⁽¹⁾ van den graaf.

Men vindt hem voor het eerst als dusdanig aangeduid op het randschrift van zijn zegel in het zooeven vermelde verbond van den 3^en December 1339: - S' FLANDRIE: REVWARDI: PER: COMMVNEM: PATRIAM: ORDINATI. - Dit zegel dient ook, nevens dat van den hertog van Brabant, om de beide stukken perkament te vereenigen, waaruit het charter bestaat⁽²⁾.

Het schijnt zeker te zijn, dat Simoen op een onregelmatige wijze tot de waardigheid van ruwaard werd geroepen⁽³⁾. Inderdaad in de acte gegeven te Kortrijk den 7^en October 1340, waarbij Lodewijk van Nevers, in tegenwoordigheid van de afgevaardigden van Gent, Brugge en Yperen, vergiffenis schonk aan de Vlamingen voor de beleedigingen hem aangedaan, keurde hij terzelfder gele-

(1) Plaatsvervanger. Zie oorkonde van 22 November 1325: ‘Wy Jan van Vlaenderen, grave van Namen, rewaert, gouverneur ende stedehaudere van den lande van Vlaendren, bi onsen heere den coning van Vrankerike ende van Navarren, als souverain, ende bi onsen heere Lodewyke, grave van Vlaenderen ende van Nevers, ghescet ende gheordonert.’
1341, 1 maart (o. st.)...‘onsen gherechten heere ofte sinen rewaerd.’

(2) Dit is het geval voor de exemplaren van Gent, Yperen, Brussel en Rijsel. (Zie een fac-simile van het zegel van Simoen als ruwaard bij Vredius, genealogia). In het exemplaar van Antwerpen vindt men, bij uitzondering, het persoonlijk zegel van Simoen van Mirabeel met het bekende randschrift: S. Simonis de Mirabello milit. dni de Pereweys; de twee stukken perkament zijn aan elkander gehecht door de kleine zegels van Brabant en van Vlaanderen.
Niet alle zegels werden op denzelfden dag aan het stuk gehecht. De stadsrekeningen van Gent leeren ons dat men gedurende verscheidene weken van stede tot stede reisde ‘omme te doen seghelne de alianche van Brabant ende Vlaenderen’ (Stadsreken. uitgegeven door Vuylsteke en de Pauw, 1339, d. I, bl. 410 en passim).

(3) In dit geval moet men het randschrift vertalen: benoemd door het gemeene vaderland. - Had hij zijne plaats regelmatig van den graaf verkregen, dan zou men moeten lezen:...het gemeene vaderland door.

[p. V]

genheid goed alles wat door Simoen in hoedanigheid van ruwaard was verricht⁽¹⁾.

Hoe het ook zij, eenige maanden na die goedkeuring, den 10^en Maart 1341 (n. st.), maakte Lodewijk kenbaar, dat Simoen van Hale en Isabella, zijne gezelnede, voor hem gekomen waren om te verklaren dat zij het voornemen hadden, hunne woning tot een klooster in te richten, en dat zij dit klooster tevens wilden beschenken met eene dotatie van 600 pond parisis.

De graaf gaf zijne toestemming aan de stichting ‘merckende de vermeeringhe van der goddeliken officie, den dienst van Gode, de groote devocie ende affectie van onsen vorseiden ruddere ende sinen wive, onse zustre; ende sy ons ghepresenteert hebben, dat in al de weldaden die mer doen sal talle daghen ons vader ter goeder memorien miin heere Lodewyc, grave van Nevers, wy, onse gheminde gheselnede Mergriete, dochter des conincx van Vranckerike ende Lodewyc, onse sone, sullen wesen deelachtich⁽²⁾.’ - Hij voegde er bij: ‘behouden alleenlic tonswaert ende ghereserveert de bewaernesse van den vorseiden huus ende van den vorseiden religieusen, dwelke wy beloven te bescuddene ende te bewaerne, als prince van den lande, in alle redelike zaken.’

Het was dus niet zonder reden dat de kloosterlingen

(1) ‘Item dat alle zaken ende dinghen die ghedaen hebben ghesin in onse name bi mynheere Simoene van Hale alse onsen reward van Vlaendren, binnen onsen lande van Vlaendren vorseid, sijt bailluwe, scouthete, scepenen, queriers, rewarde ofte andre officyers makende, sijt executien, justicien ofte geboden doende, boeten ontfanghende, misdaden verghevende, boeten quitscheldende ofte andre zaken doende, in so wat manieren dat sij desen pointen touchierende, dat wij dat goet ende ghestade houden, ratefyeren...’ (Oorspronkelijk stuk in het archief te Yperen.)

(2) Vertaling van het Cartularium van den Groenen Briel, f. 13.

[p. VI]

later hun gesticht ‘eene princelicke fondatie’ noemden.

De gift, die zou worden beschouwd als te zijn van onwaarde indien de echtgenooten kinderen kregen⁽¹⁾, bestond in:

1^o	Het Hof ten Walle.
2^o	Negen bunders land daarnaast gelegen;
3^o	Dertig pond parisis jaarlijksche rente, bezet op den grond van de huizen aan de zijde van het Hof ten Walle;
4^o	Vier bunders meersch gekocht van Hendrik de Gruutere^(2);
5^o	Het goed van Altenay, gelegen in de Wondelghemsche meerschen, groot negen à tien bunders^(3).
6^o	Dertig pond parisis en dertig kapoenen 's jaars, vormende een leen gekocht van Philips uten Dale^(4).
7^o	De tienden van Erembodeghem, waard zijnde tien pond grooten tournois.

Op bevel van den graaf werden in dit zelfde jaar de wettelijkheden tot amortisatie van deze gift gedaan door

(1) Simoen van Hale had twee dochters uit zijn eerste huwelijk.

(2) Simoen had dit leen gekocht bij acte van 8 October 1339, in welke acte de meersch aldus beschreven wordt: ‘dertiene ghemeyte twee hondert ende neghentiene roeden merschen, lettel min ofte meer, ligghende in de prochie Sente Michiels te Ghend, bachten Sente Lisbetten an de Lieve.’ (Oorspr. oorkonde, berustende in het rijksarchief te Brussel, uitgegeven door F. de Potter, Petit Cartulaire de Gand, bl. 43.)

(3) Dit goed is waarschijnlijk hetzelfde als dat wat hij acte van April 1260 (‘novem boneria terrae, paulo plus vel minus, sui feodi...siti in prato quod vulgariter nominatur Wondelghem mersch’) door den kastelein Hugo II en zijne vrouw Maria in leen gegeven werd aan ‘Balduinus, filio Sigeri, filii Immen.’ (Zie de acte bij Duchesne, Histoire généalogique, etc. preuves, bl. 527).
Toen Altenay verkocht werd aan Simoen van Mirabeel door ‘Margriete ser Zeghers dochter was veren Immen’ (17 februari 1335, n. st.), was het leen gehouden van den graaf.

(4) Aangekocht door Simoen, bij acte van het jaar 1326 (o. st.) ‘sdyssendaeghs na reminiscere’ (10^e maart). Rijksarchief te Brussel.

[p. VII]

den baljuw van Gent Hendrik Scoenjans, voor zooveel betrof de goederen die onder zijn beheer stonden, en door Jan van Huffelghem, baljuw van Aalst, ten aanzien van de tienden van Erembodeghem. Vervolgens werd de proost van S^te-Pharaïlde in de gezamenlijke goederen geërfd ten behoeve van het toekomstige klooster, hetwelk tot stand zou komen na den dood van een der stichters.

De echtgenooten verbonden zich daarenboven voor schepenen (acte van 13 Augustus 1341) tot het betalen van eene ‘wettelijke payne’ van 500 pond parisis, in het geval dat deze beschikkingen niet zouden worden nagekomen, welke som zou worden verdeeld tusschen den bisschop van Doornik, den vorst en de stad Gent.

Door een bulle van den 4^en Juli 1343 bekrachtigde Clemens VI de stichting in het voornoemde slot van een vrouwenklooster, met kerk, kerkhof, refter en alle andere benoodigde plaatsen. De religieusen zullen God dienen onder den regel van den heiligen Augustinus.

In zijn testament, gedagteekend van den 15^en Januari 1346, bevestigde Simoen zijne stichting, en schatte hij het gegeven inkomen op 800 pond parisis.

Simoen van Mirabeel stierf (occisus fuit)⁽¹⁾ den 9^e Mei 1346, eenige maanden na Jacob van Artevelde, en werd begraven in de kerk van S^te-Pharaïlde. Na zijnen dood hielden zich de uitvoerders van het testament onledig met het aankoopen van goederen ‘ten religieusen behoef van der stede ten Walle, gheordineerd in de eere van sente Baerbelen.’ Renten werden o.a. bezet op het goed

(1) Volgens een tijdgenoot Gillis Li Muisis: ‘Anno supradicto (MCCCXLVI) nona die Maii, fuit occisus dominus de Hale, homo potentissimus in auro et argento, et in quo Flamingi summopere confidebant.’ - Hij had zijne zerk in de Ste Pharaïldekerk.

[p. VIII]

Malperteus⁽¹⁾ te Destelbergen. Eene kapel werd gebouwd, en eene plaats aangewezen voor een klein kerkhof⁽²⁾. De kapel werd in 1349 gewijd door den bisschop David de Janua, ingevolge brieven van Joannes Pratanus, bisschop van Doornik.

In den beginne had het nieuwe klooster te worstelen met vele moeilijkheden. Ter nauwernood was Simoen ten grave, toen eenige erfgenamen, of lieden die er zich voor uitgaven, zich in het bezit zijner goederen trachtten te stellen, en de uitvoering van zijnen laatsten wil zochten te beletten, door middel van het wereldlijk gezag. - Geschillen tusschen de uitvoerders van het testament en Elisabeth, weduwe van Simoen, werden gevonnisd en vereffend in de jaren 1350 en 1351.

Van ergeren aard voor het bestaan van het klooster waren de eischen van den jongen vorst Lodewijk van Male, die beslag had gelegd op al de door Simoen nagelatene goederen, bewerende dat Simoen geene rekenschap had gegeven van zijne handelingen als ruwaard van Vlaanderen. Eene overeenkomst dienaangaande werd gesloten met de erfgenamen van Simoen, bij acte gedagteekend 25 September 1349. In zijne brieven van bevestiging, gegeven te Kortrijk den 27 September 1349, verklaarde de graaf dat hij voor zich en zijne opvolgers het eigendom behield van het huis ten Walle: la maison de le Walle, à laquelle nous avons desia mis nostre main.

Vier dagen later, den 1^en October, benoemde Lodewijk

(1) Men weet dat in het episch gedicht Reynaert de Vos ‘Malpertus’ een der beste schuilhoeken is van Reynaert.

(2) ...‘In certa extremitate dicte domus constracta sit quedam capella, cui certa petia terre satis parva eidem adjacens est pro cimeterio assignata.’ Zie bl. 119.

[p. IX]

zijn maarschalk Joannes Tenke⁽¹⁾ tot bewaker van het Hof, en bij acte van den 1^en December 1349 verleende hij hem als zoodanig eene wedde van 5 stuivers parisis daags, zijn leven lang.

Intusschen was de graaf nog niet in het wettig bezit van ‘Sanderswal’, welk goed moest worden ingericht tot een ‘godshuus van religioene,’ met dit voorbehoud, dat Elisabeth haar leven lang daarvan de helft - en zelfs het schoonste deel⁽²⁾ - zou blijven genieten. Hij gaf derhalve ‘clarlikere’ te kennen aan zijne ‘gheminde moeye’ en aan haren tweeden echtgenoot, Arnoud van Heurle, heer van Rummen⁽³⁾, dat hij de hand had gelegd op al hunne bezittingen in het land ‘om ghebrec van rekeninghen van den groten goeden dat heer Symoen van Hale, eerste man van onser vorseide moeyen, hief ende ontfinc als hi rewaert van Vlaenderen was, ghelyc sleyscat⁽⁴⁾ van onser munte ende vele van onsen renten ende exploiten.’

Hij liet echter weten dat hij, op verzoek van zijn neef Hendrik van Vlaanderen, afzag van zijne ‘calaengen ende saisinen,’ behoudens zekere voorwaarden, waaronder vooral behoorde het afstaan van het recht dat zijne moei mocht kunnen doen gelden op het goed ten Walle

(1) Een Robert Tenke huwde later eene natuurlijke dochter van Lodewijk van Male.
‘Nous Loys, contes de Flandres, duc de Brabant, contes de Nevers, de Rethel et sires de Malines, faisons savoir à tous que pour l'affection dou mariage de Robert Tenke et de Trise, nostre fille bastarde’...(Acte van den 23 Juli 1369, bewaard te Brussel).

(2) Zie bl. 118.

(3) Machtige ridder van Brabant, zie Wauters, Géographie et histoire des communes belges, (Rummen, canton de Léau), bl. 186.

(4) Sleyscat, slagschatting. Inkomen van den munter. G. Gailliard, Gloss. bl. 365.

[p. X]

(6 Mei 1353). Dit verdrag werd bevestigd door brieven van Elisabeth en Arnoud, gedagteekend den 8^en Mei 1353.

Desniettegenstaande werden geene maatregelen genomen tot verplaatsing der geestelijke stichting, en wij zien dat, tot in de maand September 1356, de uitvoerders van den uitersten wil niet ophouden gronden en renten te koopen ‘ten cloestere behouf van sente Barbele ten Walle.’

Om een einde aan dien toestand te maken, kochten, ten jare 1359, de abten van S^t-Pieters en S^t-Baafs, met toestemming van den vorst, het huis of de stede van den Briele met toebehooren, ‘om te fondeerne daer eenen cloester van nonnen over de ziele van here Simoen van Hale, die tgoet daer toe ghegheven heeft⁽¹⁾,’ en de graaf deed vervolgens eene bulle ‘impetreren te groten coste⁽²⁾.’

In deze bulle, gedagteekend 6 April 1362, erkende paus Innocentius VI dat er vele beletselen bestonden tegen de afdoening der inrichting van het klooster. Hieronder rekenden inzonderheid de aanspraken⁽³⁾ op het goed en gebrek aan geld, aangezien Elisabeth gerechtigd was de helft van de opbrengst der goederen die voor de stichting bestemd waren in ontvangst te nemen. Hij gelastte dus de abten van S^t-Pieters en S^t-Baafs het slot aan den vorst af te staan, niettegenstaande daarin zestien jaar vroeger, ingevolge brieven van Clemens VI, een vrouwenklooster werd gesticht, met kapel en kerkhof. Tevens werd in de bulle bepaald, dat deze afstand zou geschieden tegen eene behoorlijke vergoeding en de stichting van een collegie

(1) Bl. 116.

(2) Bl. 127.

(3) ...‘propter impedimenta quorumdam qui nonnulla ex predictis bonis, que dictus Symon tenuit dum vivebat, vindicare nituntur’ bl. 119.

[p. XI]

van kanunniken in de S^t-Michielskerk, en nadat voldaan zou zijn aan zekere voorwaarden, waaronder het ten eeuwigen dage onderhouden van een kapellaan en een klerk in de voornoemde kapel, en het bouwen van het klooster op eene andere plaats. In de pauselijke brieven wordt tevens gezegd, dat de graaf het hof ten Walle verlangde te bezitten omdat dit hem zeer nuttig kon zijn, en omdat het meer geschikt was om te dienen als versterkt kasteel, ad castrum pro regimine villae, dan tot klooster.

Lodewijk, die in Frankrijk had geleefd, vond waarschijnlijk het oude en sombere Gravensteen onbewoonbaar⁽¹⁾, en gaf de voorkeur aan het verblijf in een aangenaam ingericht paleis⁽²⁾, waarin hij echter tevens in

(1) Men weet dat Lodewijk van Nevers er in belegerd werd door Jacob van Artevelde ten jare 1338 (Meyer, Annales). Alhoewel de stad er in dit zelfde jaar eenige werken aan liet verrichten (gedrukte stadsrekeningen, bl. 362), bewijst dit nog niet dat het Gravensteen toen het eigendom der stad Gent was.

(2) Men vergelijke wat gezegd wordt in het Memorieboek der stad Gent, I, bl. 106, over Lodewijk van Male, die eenige jaren later het paleis der Posterne liet bouwen:
‘Anno 1379 dede de grave Lodewyck maecken de Posteerne, daer hy wonderlick huys hielt ende seer costelick met jonck geselschap; ende hy en hadde by hem gheene edellieden noch wyse persoonen, ende hy liet hem niet ghesegghen; maer nam in synen raedt jonghe lieden die spelen en dansen consten, ende dit en ghenoechde die van Ghent niet wel’...
Volgens Diericx (Mémoire sur la ville), Steyaert (Beschrijving van Gent, 217) en anderen, zou de graaf eerst het hof der Posterne betrokken hebben en slechts later Sanderswal. De Posterne zou tot paleis zijn ingericht in het jaar 1346. - Deze meening is onjuist, zooals o.a. blijkt uit de Ervelijke renteboeken der stad Gent, in het kapittel: ‘Dit es de rente an de Zantpoorte binnen ende buten treckende toter Pasterne poerte ende also voert up de veste toter Turre poorte.’ - Het is slechts in het renteboek 1370-1371 dat men voor het eerst in margine van zekere posten omtrent de Posternepoort de woorden Vl. of Vlaenderen vindt. In het register 1418 zijn al deze posten vereenigd onder de rubriek: ‘Dit naervolghende es de erflike rente die miin heere van Vlaenderen sculdich is der stede van Ghend over diveersse plaetsen gheleghen omtrent de Pasterne bi hem wilen ghecreghen.’
De grond waar dit paleis moest gebouwd worden werd dus omstreeks het jaar 1370 aangekocht.

[p. XII]

veiligheid moest kunnen zijn, aangezien hij redenen genoeg had om de Gentenaars te wantrouwen. Aan die beide eischen voldeed het slot van Simoen, dat met zijne onderhoorigheden door grachten en muren was ingesloten, uitstekend.

Paus Innocentius VI nog voor de uitvoering van zijn bevel overleden zijnde, zond paus Urbanus V brieven van bevestiging, gedagteekend uit Avignon den 29^en Augustus 1363, aan den bisschop van Doornik, Philippus d'Arbois, aan Johannes Pitthem, abt van S^t-Pieters, en aan Johannes Defayta, abt van S^t-Baafs. Maar aangezien zijne herderlijke bezigheden den bisschop verhinderden zich persoonlijk daarmede bezig te houden, belastte deze zijne medegenoten met de uitvoering.

Elisabeth, hare man Arnoud van Rummen, en de andere belanghebbenden werden voor de eerste maal gedagvaard tegen den 9^en December 1363, en voor de tweede maal tegen den 4^en Februari van het volgende jaar, om te verschijnen in de kerk van S^t-Jans, ten einde het onderzoek aan te hooren. Geen der gedagvaarden op de vastgestelde dagen verschenen zijnde, deed de graaf aan de abten verzoeken, te willen overgaan tot de verdere uitvoering van den last begrepen in de apostolische brieven, aan welk verzoek deze echter niet konden voldoen, aangezien de afstand van het goed moest worden voorafgegaan door de voldoening van de daarvoor bepaalde vergoeding⁽¹⁾.

Eerst in 1368 voldeed Lodewijk aan deze voorwaarde. De vergoeding bestond in 200 pond parisis, vlaamsche munt, jaarlijksch en eeuwig inkomen, waarvan 100 pond

(1) Bl. 147.

[p. XIII]

op de ontvangst van Dendermonde en het overige op den tol van Rupelmonde, en, daarenboven, op den tol van Thielt 50 pond, voor de stichting van twee kapellanerijen en eene kosterij in de kapel van het hof ten Walle.

Nadat op deze wijze aan alle voorwaarden was voldaan, wezen de abten aan den graaf en aan zijne opvolgers ten eeuwigen dage toe ‘'t hof ende 't huus ten Walle met al datter toebehoort, begrepen binnen meure (sic) ende metten meerschen gaande toter Lieve, dat wilen her Symoen van Hale ende vrauwe Lizebette, syn wyf, ordineerden eene abdie te zine van beslotenen vrauwen⁽¹⁾.’

De ‘stede’ waarin het klooster zou worden ingericht, dat, ingevolge de aan den graaf gestelde voorwaarden, de stichting van Simoen moest vervangen, was gelegen aan de noordzijde van de plaats genaamd den Groenen Briel en bestond uit twee leenen, gehouden van den kastelein van Gent: ‘huus van den Briele van Ghend metter cingulen ende metter walgracht ende metter mersch diere omtrent leecht, ende met twee ende dertich ponden ende tien scellinghen parisis ende vijftigh capoenen tsjaers⁽²⁾.’

Marie van den Briele, gezelnede van Everdey de Jonghe en dochter van Simoen van den Briele, verkocht dit goed in 1335 aan Philip Vilain, heer van S^t-Jan-ten-Steene. Deze bezat het nog ten jare 1359, toen het, zooals wij hebben gezien, aangekocht werd door de abten van S^t-Pieters en S^t-Baafs.

Bij brieven van den 17^en Augustus 1369 deed de kastelein

(1) Reeds vóór 1368 wordt ‘Sanderswal’ gewoonlijk aangezien als zijnde het eigendom van den graaf. Zoo leest men in eene acte van den 28^en Juli 1366: ‘huis staende te Walle an miins heeren muur van Vlaenderen.’ - Jaarregister van de keure 1365-66, f^o 48.

(2) Bl. 116.

[p. XIV]

afstand van zijne rechten op de stede ten Briele, en den 29^en van dezelfde maand machtigde Lodewijk den baljuw eenige personen daarin te erven, ten behoeve van hen ‘die daerin gecleet ende ghestelt zullen wesen.’ Vervolgens amortiseerden de abten het goed voortaan vrij van alle lasten, en bouwden daarop eene geschikte kapel, ter eere Gods, Zijner Moeder en van alle Heiligen, inzonderheid S^te-Margareta, maagd en martelares. De omvang dezer kapel was 50 voet in de lengte, op 16 in de breedte.

Tot priorin van het nieuwe gesticht werd aangesteld zuster Beatrix Vlamincx, van het klooster van Blijenberg te Mechelen (18 October 1370), en het werd bevolkt met eenige religieusen en jonge dochters, die den Heer dienen zouden onder den regel en in het kleed van den H. Augustinus, alhier gezegd van S^t-Victor.

Den 1^en December 1372, dus zes en twintig jaren na Simoens dood, gaf de bisschop van Doornik zijne volkomene bekrachtiging, en verhief hij tevens de priorij tot abdij, aangezien het getal religieusen (dertien, waaronder de priorin) volledig was, en hare inkomsten, ook voor de toekomst derwijze verzekerd waren dat zij zich behoorlijk zouden kunnen onderhouden. In het vervolg zou de nieuwe abdis gekozen worden door de religieusen, alle rechten van den bisschop voorbehouden.

In de kronijk van den Groenen Briel en in de door ons daarbij gevoegde aanmerkingen zal men nadere bijzonderheden vinden betreffende de lotgevallen van dit klooster en de abdissen die het bestuurden⁽¹⁾. Zeer naif opgesteld

(1) Dyonisia de Vroede, tot abdis benoemd door acte van den 1ⁿ December 1384, wordt als zoodanig in het handschrift niet vermeld.
Men leest inderdaad op den rug van dezelfde acte:
‘Hoe dat int jaar M CCC ende LXXXIIII gheordineert, ghestelt ende last ghegheven was suster Dyonisen priorissen in dien tiden van desen clooster tregiment ende last van denselven clostere toot ander tyt dat eene abdesse ghecosen ware.’ (Schrift van het begin der XV^e eeuw). - Zij was dan ook eigenlijk niet abdis, maar slechts priorin en abdis ad interim.

[p. XV]

door een religieuse, in het begin der XVII^e eeuw, behelst deze kronijk tevens de vermelding van verscheidene zeer lezenswaardige feiten en geschiedenissen in onze stad voorgevallen, onder andere de vlucht van de kloosterlingen uit Gent in de XVI^e eeuw, en een bezoek van de aartshertogen Albert en Isabelle ten jare 1624.

Het S^t-Margareta-, Victorinen- of Nieuwe klooster ten Groenen Briele werd opgeheven door de wet van 15 fructidor IV^e jaar der Republiek.

De stukken welke betrekking hebben op het monasterium, zijn thans verspreid in verschillende archieven. Het grootste gedeelte der oorkonden berust in het stedelijk archief van Gent. Andere stukken worden bewaard in het archief van het bisdom, terwijl een deel der registers te vinden is in het Staatsarchief van Oost-Vlaanderen⁽¹⁾.

(1) Het zijn grootendeels de handschriften, die in het klooster gevonden werden tijdens de opheffing.
‘L'an quatre de la République Française, une et indivisible, le huit prairial, neuf heures du matin, nous François Bourgoing, inspecteur de l'enregistrement et du domaine national, et François Coquin, commissaire du département de l'Escaut, nous sommes transportés à l'abbaye de Groenen Briele à Gand, à l'effet de constater les fonds qui se trouvent en caisse au bureau de la recette da la dite abbaye, et de dresser inventaire des titres et papiers y existants ou étant, et accompagné du citoyen Le Cler, commissaire au séquestre, lequel, après avoir reconnu les scellés par lui apposés sur la porte d'entrée du dit bureau, a procèdé à leur levée. En conséquence nous sommes entrés dans le dit bureau, et il résulte du bordereau cy-annexé qu'il reste en caisse la somme de cinq cent une livre deux sols trois deniers. Cy..........501-2-3.
Après quoi nous avons inventorié les titres et papiers, ainsi qu'il suit, savoir:

1^o

Un registre de recette, coté et paraphé du commissaire au séquestre.

2^o

Seize registres d'anciens comptes.

3^o

Trois liasses de cahiers de compte.

4^o

Un registre de recette des dixmes et cahiers d'adjudication.

5^o

Une liasse des pièces de procédures.

6^o

Et enfin une liasse contenant quelques titres de propriétés et baux à ferme.

Et n'ayant plus rien à inventorié (sic), nous avons invité la citoyenne de Schuyter, à présenter devant la huitaine à l'administration du département de l'Escaut, le compte de sa gestion, depuis le dernier arrêté de ses comptes, et en outre avons prévenu la dite citoyenne de Schuyter et les autres membres de la dite abbaye qu'en cas de retard et d'infidélité dans la reddition de ce compte ils seront privés des secours auxquels ils ont droit de prétendre.
Les titres, registres et papiers cy-dessus mentionnés ayant été déposés aux archives du département, la dite citoyenne de Schuyter en demeure déchargée. Fait, clos et arrèté le présent procès-verbal en triple original, les jours, mois et an que dessus en présence de la citoyenne de Schuyter et autres religieuses de la dite abbaye, qui ont signés (sic) avec nous; de ce requises.
F. Le Cler, commissaire.
F. Coquin.
Bourgoing.
S^r Seraphine de Schuyter, abbesse.
S^r M.A. Mondet, chapelaine.
M. Braem.
M. van Daele.
S^r M.B. de Brauwere, supprieuse.
S^r X. de Bruyne.
S^r F. van Meldert.
M.S. Steyaert.
(Oorspronkelijk stuk. - Staatsarchief).

[p. XVI]

Enkele charters betreffende ‘Sanderswal’ berustten te Rijsel tot den 17ⁿ Maart 1770, wanneer die, ingevolge het tractaat van den 16ⁿ Maart 1769 (met uitzondering der twee oudste) werden overgegeven aan den commissaris van de regeering der Nederlanden. In 1794 werden deze titels opgezonden naar het keizerlijk archief te Weenen, van waar ze, ten jare 1857, naar het rijksarchief van Brussel werden teruggezonden.

In ons werk zal men tevens eenige uittreksels vinden uit het cartularium van Lodewijk van Male, uit de schepenboeken van Gent, uit de rekeningen betreffende de geestelijke goederen in de jaren 1579 en 1580, en uit eenige andere handschriften.