|
| |
| |
| |
J. V. VONDELS KEURGEDICHT
Op de KEURSTEHOUDERSCHAP Van den doorluchtighsten Vorst en Heere J. MAURITIUS.
Prince van Nassou, Vorst des H. Rijkx, Stadthouder te Kleef, &c.
Toen zijne Vorstelijcke Doorluchtigheidt, in den naem van Keurbrandenburgh, ter Keure van den Roomschen Koning trock.
PROFERET IMPERIUM.
| |
| |
| |
J. v. Vondels Keurgedicht Op de Keurstehouderschap Van den doorluchtighsten Vorst en Heere J. Mauritius, Prince van Nassau, Vorst des H. Rijx, Stadthouder te Kleef, &c.
HEt Keurhof Brandenburgh, gesterkt door 't kinderbaeren
Der Keurvorstinne, stont nu vast op twee pylaeren;
Europe en Christenrijck gewaeghden van de Faem,
Die Koningsbergen, om den tweeden erfgenaem
Van Fredrick Willem, noode op die geboortefeesten
En staetsien des zoons begroet van duizent geesten,
Op 't dondren der kortouwe; als Maurits wiert verzocht
Zich ree te houden, om op 't heerelijkst den toght
Naer Franckfort te bekleên, den Keurvorst aen te trecken,
En 't armelijnen voêr, besprengt met schoone vlecken.
Zoo braef een Vorst van 't Rijck, geschapen tegens last
Een eere, weigert niet het geen zijn Hoogheidt past,
Die willigh, Christenrijck en elck ten dienst, wil streven
Naer onverwelckbren palm, der helden lust en leven.
Het weldoen aen 't geslacht der menschen voeght een' Godt,
Die volken wetten stelt, en stiert door zijn gebodt.
Men zagh het voorspel van dees staetsie aen lievreien
Van zilver groen en root, aen pagie, en lakeien,
Aen paerden, en karos, trompet, en banderol,
En hofsleip, elck om 't braefste. Al wat men ziet staet vol
In pracht, en heerlijkheit. Geweer en wapens blaecken,
En blikren van gesteente, en gout. Gewaeden kraecken
| |
| |
Van rijk borduursel, als een kooningsvaert vereischt.
Zoo rijst de Vorst van 't licht des morgens, eer hy reist
Ter kimme uit, op den glans der heldre morgenstarre,
Die ieders oogen weckt, om uit te zien van verre
Hoe 't eenigh schoon, de zon, op 't voortreên van den glans
Des blijden dageraets, zal steigren naer den trans
Der hemlen, op den troon van haeren gouden wagen,
Met gloeienden robijn en diamant beslagen;
Terwijl een frissche dauw van lelien, een wolck
Van roozen om haer zweeft, die van het juichend volck
Zal werden aengebeên, daer duizent nachtegaelen
Uit lustprieelen haer begroeten, en onthaelen;
Dewijl zy 't al verlicht, en, vroegh en 's avonts spa,
Wat leven zoeckt verquickt, en aenqueeckt uit gena,
Een stoet van Edelen, Vryheeren, Riddren, Graven
Staet reede, om op dien draf het Keurhooft naer te draven,
In dit doorluchtigh stof, den Rijn op, die vast wijkt,
Daer elck een trots Romain in zulck een' drang gelijckt,
Een adelaer in 't Rijk der Duitsche Roomsche Heeren,
Die onder Oostenrijck en Cesar triomfeeren,
En stuiten door het zwaert van 't Keizerlijk gebiet
Den wreeden Mahomeet, die Christus grens beschiet,
En maghtiger in 't velt, door 't jammerlijck krackeelen
Der Christe Vorsten, vlamt om Christus rock te deelen,
Die heel en nadeloos van 't krijghsvolck wert verschoont,
Toen Godt, aen 't kruis gehecht, met doornen hing gekroont.
De Scepterdraeger en Aertkamerling der kamer,
Voert, als Grootmeester van zijne Orden, nu geen' hamer,
Noch heirbijl, maer den staf, en rijdt naer 't keurpalais,
Gelijck een vader van den algemeenen pais,
Die blinckt hem liefelijck ten oogen uit, zoo zedigh
Dat elck bezadight wordt door dit gezicht, en vreedigh
En vriendelijck verlangt en luistert naer den toon
Van zijne wijze stem, de stut van d' oude kroon;
Waer onder duizenden van vroome zielen schoolen,
Die al te noode van den grijzen stam verdoolen:
En Otto d' eerste, die het Duitsche Keizerdom
Zoo zegenrijck verhief, en Godts gebiet alom
| |
| |
Bevredighde, vermaent, zoo 't schijnt, het keurorakel
Dat nu geen Koningshooft veraerde van de schakel
En keten, die een ry van eeuwen achtereen
Germanje hielt verknocht, de Vorsten, en de steên
Door liefde en trouw verbondt, gelijck een riem de lenden
En leden t'zamen bint. Zoo stuit de Vre de benden
Van burgelijcken twist door een voorzichtich hooft,
Dat al de weerelt heil en zegening belooft.
De norsse Tweedraght (die de Goden holp aen 't hollen,
Toen d' appel, root van gout en blozend root, quam rollen
Door 't feest van Pelion, daer Thetis met een' krans
Van wier om 't hangend hair, in 't midden van den dans,
De Godtheên danssen zagh,) zal uit een' nevel loeren
Om op haer twisttrompet de maghten aen te voeren,
Te kanten tegens een. De hemel keer' die pest
Uit dezen hoogen Raet, en drijfze in Plutoos nest,
Dat niet dan slangen broet, en draken, en Chimeeren,
Alektoos, Tisifons, en razende Megeeren.
De zwarte Helhont, die op menschespieren vast,
En uit de nachtspelonck met zijn drie muilen bast,
Zy verre uit onzen dag geketent, en verbannen.
Men haet hier gruwelen, en purpere tyrannen,
Gewelt, dat schoon vergult, beholpen met wat schijns,
Afgrijslijkheên bedeckt met een verniste grijns.
De hantschoen riekt van musk, en dekt, in schijn van handen,
Den klaeuw van een Harpy, die met vergifte tanden
Metael en stael verbijt, en, altijt even graêgh
En gulzigh naer den roof, haer onverzoenbre maegh
En balgh met wiltbraet van onnozelen wil pajen.
Men drijfze wegh die moort en brant en oproer kraejen,
En oorlogh, die verstockt eens menschen tijt verduurt.
Germanje heeft helaes, den krijgh te lang bezuurt,
En ziet hare ackers noch te droef verwildert leggen,
Begroeit met kreupelbosch, en doornehaege, en heggen.
Zy ziet haer steden noch en merkten zonder glans,
Haer kerken omgewroet, de torens zonder trans,
De sloten diep in assche en bloedig puin begraven,
En duizenden verarmt en uitgeput, als slaven,
| |
| |
Van stof en sweet begruist, met een vermoeide ziel
Herbouwen pijnelijck wat snel te gronde viel.
De hemel, nu verzoent, bestelle 't volk een' wachter,
Die Mars geketent hou, zoo laet hy nimmer achter
Zijn' rugh een woesteny, en plat getreden gront,
Daer 't heir een paradijs van weelde voor zich vondt.
Mauritius, die wijdt ten Westen heen ging streven,
En voor zijn aengezicht de woestheit heeft verdreven,
De menscheneeters temde, in 't noit getemt Brazijl,
Geeft hoop aen 't Keizerdom dat hy, gelijck een stijl,
Het Rijxrecht stutten zal, en stuiten dees Barbaeren,
Die, onder Christus naem, het Christendom bezwaeren
Met een metalen juck, veel lastiger alom
Dan oit de Heidenschap, en 't bloedigh Turkendom
Den neck der vroomen druckte: ook gaet het vast dat d' Orden
Der Duitsche Ridderschap, zoo wijt befaemt geworden,
Ten hoogste was gedient met dien oprechten helt,
Wiens dapperheit beproeft zijn oorloghsspoor in 't velt
Van d' andre weerelt liet, en plante zijn banieren
In 't midden van het spoock en 't brullen van die dieren,
Langs d' Indiaensche kust, en hielt den vyant staen,
In 't landt vol wildernis, en op den Oceaen,
Daer Portugezen, en afgrijsselijke Wilden;
Op hem hun grof geschut, en bitse pijlen spilden.
De Koning aen de Belt vercierde noit de borst
En boezem van een' helt en zegenrijcken Vorst
Met zijnen Olifant, rechtvaerdiger noch trouwer,
Dan dezen rustigen en moedigen Nassouwer,
Van Keizer Ferdinand verheven, tot een blijck
Dat deugt dien Kruishelt zalft ten Vorst van't Roomsche Rijck,
Waer op de broederschap van zijn geheilighde Orden
Getrooster 't heiligh zwaert ging op haer zijde gorden
En zwoer de horens van de Turcksche halvemaen
Te breecken, waerze 't licht van 't Kruis in 't licht quam staen
Toen scheen de Bosforus, gedeckt met kruisgaleien,
Daer hy Europe houdt van Asien gescheien,
Te juichen, en het hof van Ottoman vermant
Te vlughten door de lucht, en over zee en zant,
| |
| |
Met zijne pesten, en verdoemelijcke vloeken,
Arabie, en het graf van Mahomet te zoecken.
Zoo moedight Maurits, op het zwaejen van de vaen,
Met zijn Grootmeesterschap de Christe Ridders aen.
De grens der waerheit vrees' noch ramp, noch ongevallen,
Noch dat 's erfvyants heir te Weenen voor de wallen
De tenten spannen zal, zoo lang dees wachter leef,
En uit den toren waeckt van 't Vorstelijcke Kleef.
Dees, gravende aen 't geberght naer versche watersprongen,
En levende aders, die om strijt door d'aerde drongen,
Van hem tot eene bron vergadert in een vat,
Ontdeckte ons zijn fortuin, den opgedolven schat,
En in dien rijckdom een medalje, daer de lezer
Noch Cajus Julius in las, en 't beelt van Cezer
Zagh straelen uit metael, dus lang den dagh misgunt,
En noch zoo klaer, als of de munt eerst was gemunt;
Een heilzaam voorspoock, dat die vorstelijcke panden
Der Roomschen, lang gestroit, noch vielen in de handen
Van zulck een' dappren Vorst, die recht naer Cezar aert,
Wanneer de noot vereischt dat hy het wettigh zwaert
Voor 't algemeene best magh voeren en gebruicken
Op vyanden, voor wiens gewelt het Recht moet duicken.
Toen gaf het beelt een' glans, en scheen dus Maurits aen
Te spreecken: groote Vorst, ick zie een weerelt staen
Gereet tot uwen dienst. Ick zie op hooge troonen,
Eer 't jaer zijn ronde sluit, den Roomschen Koning kroonen
Te Franckfort met uw stem, op Fredrick Willems naem,
In 't aenzicht van de Nijt; en Duitschlant zal uw Faem
Verheffen aen de lucht, zoo hoogh zy stijght in 't vliegen
Ten top uit van uw hof, het vorstelijcke Siegen.
Aenvaert hierop ons beelt, en zet het Cezar by,
Als hy de kroon ontfangt, op onze profecy,
Gelijck een nazaet van den stoel, by ons bezeten,
En, na de zestiende eeuw, noch gaef, en ongesleeten.
De Keizer Adolf, d'eer van uw' Nassauschen stam,
Die, na de dertiende eeuw, zoo hoogh te steigren quam,
Bewaerde d'eer van 't Rijck, het welck ten lange leste
Verdooven wil den glans der Byzantijnsche veste,
| |
| |
Die nu van verre, alree gedootverft, beeft, en schudt,
Dewijl ghy mijnen stoel in 't Westen onderstut
Met uwe schouderen, in 't midden van de Heeren,
Gemoedight op uw punt den dollen Mars te keeren,
Die zelf voor 's Gravenwaert u dreighde met de doot,
En met zijn karrabijn het oor in stucken schoot,
Waerom gy waerdigh waert met Schencks geweer te proncken,
En 't harnas, daer hy me ter Waele in is gezoncken,
Om Kleef te dienen tot een trotse zegeprael,
Zoo lang de zon verrijze, en schittere in 't metael.
Gelijck de Zevenstar in 't Noorden en zijn plecken
By wijlen eenen rock van gout schijnt aen te trecken,
Die heerelijcker blinckt, wanneer de nevel vlught,
De wint den hemel vaeght en zuivert aen de lucht,
Die lang betrocken hing voor 't aengezicht der volcken;
Zoo wil, op uwe komst, de Nijt, met al haer wolcken,
Lang zwanger van 't gedroght en aengehitste spoock,
Verdwijnnen al verbaest, gelijck een vuile smoock
Die 't keurgezicht verblint, en, voedende 't mistrouwen,
Belet den heldren glans der hemelen t'aenschouwen,
Te letten op het heil der volcken, en de rust
Van 't lieve Vaderlaut, met reden waert gekust,
Als echte moeder van de vrygebore zoonen,
Die onder haer gezagh een zelve huis bewoonen,
Gevoedt met eene melck, gequeeckt in eenen schoot,
Verdaedight door haer trouw in wederspoet, en noot.
De Zevenstar des Rijx, om 't rijxgeschil t'ontwarren,
Nu aengegroeit tot acht, dry heilge myterstarren,
Vijf weereltlijcke, klaert aen d'oevers van de Main
Nu op, daer d'oude stadt en 't mercktvelt valt te klein
Voor zulck een' dicken drang van allerhande staeten,
En stercken 't zamenvloet des volcks, uit alle straeten.
Hier rijdt d' Aertsschenker, die, by ieder wellekoom,
De kroon des Muldaus voert en van den Donaustroom,
Gesterckt met Godts gewijde, een trits Rijxkantzelieren,
Bewaerders van 't geheim, en zegels, en papieren;
d' Aertstruckses van het Rijck; dan die's Rijx schat bewaert,
d'Aertsmaerschalk, wijt en zijt ontzien door't recht van't zwaert.
| |
| |
Keur Brandenburgh, wiens zorgh de scepter wert gegeven,
Als 's Rijx Aertskamerling, ziet Maurits aengedreven
Van yver, om met lof zijn keurampt te bekleên,
Zoo loflijck als dit huis oit aen de Main verscheen,
Waerom zijn edel paert nu hooger draeft, op 't praelen
Des scepters, root van gout, en d' oogen trotser straelen
Uitschieten, nu de zon van Nassau het berijt,
Daer 't schuimbeckt, en, vol gloets, den gouden breidel bijt,
En knabbelt zijn gebit, oock zonder te verwilderen.
Zoo kon Apelles kunst den Alexander schilderen,
Wien eene weerelt veel te naeu viel, en te kleen,
Toen hy om d' andre docht, daer Maurits heeft gestreên,
Te water en te lande, en, in der Mooren oogen,
Geblixemt met geschut, den hagel van hun bogen
Op zijne borst gestuit, en stadt, en slot gebouwt,
Die noch naer zijnen naem den tijtel voert en hout,
En eeuwigh houden zal, zoo lang zijn Batavieren
Hun vlooten, rijck bevracht, rondom den aerdkloot stieren.
Een roock van wieroockgeur en offren en gebeên
Betreckt alom de lucht, en stijgt, uit alle steen
En kercken, naer den stoel der Godtheit, daer Aertsengelen
Hun hemelsch koormuzijck uit negen kooren strengelen,
Gereet om d'Eendraght af te zenden naer beneên,
Uit liefde tot de rust, den welstant van 't gemeen;
Men ziet de Heeren en gehoorzaeme onderdaenen
't Gewijde marmer met den dauw van zilte traenen
Besprengkelen, om Godt te zoenen, nimmer moe;
Te smeecken dat de straf, en 't snerpen van zijn roe,
Zoo menigh jaer beproeft, den rugh des volcks verschoone,
En niet de rijxkroon van den Koning in een kroone
Van distelen verkeer', die Christus hair en hooft
Misverft met sprengklen bloets, dien heldren glans verdooft,
En 't heiligh licht bedroeft, dat neder plagh te schijnen;
Terwijl hy uit een' troon van blijde Cherubijnen,
Ons jammeren aenschout, in dezen droeven tijt,
Vol oproer, haet, en twist, en onverzoenbren strijt.
Schept moet, gy volcken van een tonge en menigh lantschap,
Een lichaem, door een ziel vereent, nu 't Keurgezantschap
| |
| |
Prins Maurits wort betrouwt, op eenen top, zoo steil,
Zoo gladt in 't steigeren; verwacht van boven heil
En vollen overvloet met uitgeschudden horen,
De rijpe muskadel, en ooft, en weeligh koren,
En zilver, en fijn gout, en ertz, en wat de Mijn
In 's aerdtrijx aderen, voor lucht, en zonneschijn,
Zoo hellediep begroef, wort in uw' schoot gegooten.
De steden half verwoest, de lang vervalle sloten,
De woeste wildernis, en ackers, overgroeit
Van klisse, en onkruit; hof, en wijngert, noit gesnoeit,
Herbouwt, herstelt, herploeght, herbint hy, dat de rancken
De telgen, stadt en dorp den goeden Maurits dancken.
Zijn lust is weldoen, door een onvermoeit beleit.
Hy weit zijn hart in 't gras, daer 't vee zich zat in weit,
En baeckert in de zon, terwijl zijn uiers zwellen.
De bykorf levert was en nekter uit zijn çellen.
Het snedigh kouter glimt, en glijt door vette klay.
De herder weckt den galm met ruischpijp; en schalmey,
En riet, en Duitsche fluit, in koele en frissche lommer,
Ontslagen van verdriet, en vry van zorge en kommer.
Zoo piepte 't suickerriet, toen hy, der zeden stijl,
Verdaedighde den Staet van 't leckere Brazijl,
Dat onder hem het hooft zoo rustigh op dorst beuren,
Als 't hing na zijn vertreck, en deerlijck sloegh aen 't treuren,
En quijnen, toen het bleeck hoe braef een eenigh man
Van kloeckheit en beleit een nieuwe weerelt kan
Bevredigen door gunst en goetheit, daer geen menschen,
Maer Wilden uit den aert om zulck een' vader wenschen,
Die, meer dan mensch, een' Godt gelijckt in menschenschijn,
Wiens zegen vloeit, en groeit, gelijck by wijl de Rijn
Niet voor zich zelven stroomt, maar uitberst, om ten lesten
Het quijnende ackerlant te voeden en te mesten
Met slip van zijnen stroom, en regen, uit de lucht
Gevallen in zijn kil, ten dienst van vee, en vrucht.
Prins Maurits vaeght den pas en alle Heere straeten.
De reizende magh zich op Nassaus zorgh verlaeten.
De vrachtkar vaert gerust. De wagens kraecken vast
Met zijde, schat, en gout, en zilver overlast.
| |
| |
De burger op zijn wacht magh vranck en veiligh slaepen.
Hy schijnt ter heerschappy geboren, en geschapen:
En, zoo zijn keur tot rust der weerelt iet vermagh,
En luistert deze schael en zulck een overslagh
Naer't woort, hem toebetrouwt, men hoeft niet eens te duchten
Dat Duitschlant, overstroit van ydele geruchten,
Een Roomsche Koning sta te vreezen, die zijn' eedt
Min waert acht dan zijn kroon en glansrijck purpren kleet:
Dat zal men uit de Faem en keurtrompet verneemen.
Zoo zy Prins Maurits by 't gekroonde hooft van Bemen
En Hongeryen op dees hooghtijt wellekoom.
Zoo houde al 't Keurgezagh de woestheit by den toom.
J. v. Vondel.
|
|
Auteursrechtvrij