Jong Dietschland. Jaargang 9

[p. 1]

[Septemberaflevering]

Praatje over eenige fransch-schrijvende belgische dichters.⁽¹⁾

De letterkundige g[es]chiedenis van ons tweetalig, zelfs drietalig land; mag, waar andere, - zooals Holland, Frankrijk, Duitschland, - omtrent denzelfden tijd slechts op een ‘renouveau’ in de letteren wijzen kunnen, op twee literaire bewegingen bogen. De eene ontstaan rond 1880, de andere een tiental jaren later, en beide onder den drang van verschillende invloeden.

Terwijl de beweging van ± 1880 regelrecht beïnvloed werd door de Nieuwe-Gids-theoriën o.a., bloeide de groep die in 1881 ‘La Jeune Belgique’ in 't leven riep, open onder de hel-stralende manifesten der jonge fransche esthetici van dien tijd.

Het loopt klaar in de oogen, dat, wanneer hier spraak is van invloed, natuurlijk niet wordt bedoeld dat deze tot het voortbrengen van literaire produkten eene voldoende oorzaak zijn zou; maar wel dient verstaan te worden hoe alle invloed, wil hij heilzaam heeten, een grond van werkelijke begaafdheid moet veronderstellen, waarop hij dan gedijen kan.

De jonge beweging schoot hare eerste wortels te Leuven,

(1) Wat de lezing der hier vermelde gedichten en ter raadpleging aanbevolen boeken aangaat, dient hier aangestipt dat de meeste dezer slechts te lezen zijn voor wie reeds lang de kinderschoenen is ontgroeid, en een voldoende dosis wijsbegeerte in den kop heeft, om klaar te zien in zooveel duister esthetisch getheoretiseer. Zeker hebben wij een hekel aan napraterige, kleinzielige kritiek, doch voor eenieder blijft de volgende gouden regel der hoogste wijsheid vertolker: Lees nooit een boek dat u onbekend is; maar raadpleeg steeds over uwe lezingen een wijs en rijp man.

[p. 2]

aan de ‘Alma Mater’, waar toen-ten-tijde ‘een keurbende Waalsche en Vlaamsche studenten met artistieke neigingen en wat meer is met werkelijk talent toegerust’ (Pol de Mont) als Max Waller, Albert Guiraud, Gilkin, Verhaeren e.a. geregeld in eenige ‘cercles littéraires’ hunne voortbrengsels kwamen voorlezen.⁽¹⁾

Alras verschenen ‘La Semaine des Etudiants’ en ‘La Jeune Revue’, die weldra vervangen werden door het te Brussel geboren ‘La Jeune Belgique’. Nieuwe krachten, zooals Georges Rodenbach, Maeterlinck, Georges Eeckhoud, Georges Knopff e.a. stonden overal op, en zoo leefde op korten tijd een plejade fransch-schrijvende dichters, zooals nog nooit onze gewesten er eene hadden geweten.

Want, waar van de middeneeuwen af, de Nederlandsche letterkunde steeds is geweest eene keten met vele en hechte onverbroken schakels, daar heeft de fransche literatuur het nooit verder kunnen brengen dan tot enkele oasen in de dorre woestijn der eeuwen. Zoo zullen wij bijv. uit het tijdperk 1830-80 slechts eenige namen te onthouden hebben. Aldus eenige echte brokken poëzie van André Van Hasselt, van Godefroid Kurth (men leze zijn te weinig gekend ‘Roma’, poésies catholiques, par Victor Chrétien, zijn deknaam) en misschien met een greintje toegevendheid eenige stukken van den typischen A. Clesse, Emile Valentin en Benoît Quinet.⁽²⁾

Aan de spits van de jonge groep stond Max Waller.⁽³⁾

Zijn invloed op de jonge generatie was zeker meer nege-

(1) In ‘Met Tijd en Vlijt’ geschiedde ongeveer hetzelfde onder leiding van den genialen Albrecht Rodenbach en zijne talentvolle medestudenten Pol de Mont en Amaat Joos.

(2) Men oordeele zelf en doorbladere: Anthologie Belge, publiée sous le patronage du roi par Amélie Struman, Picard et Godefroid Kurth. Bruxelles, Bruylant-Christophe et C^o, 1874.

(3) Max Waller, eigenlijk Maurice Warlomont, geboren te Brussel, 1860, gestorven 1889 (zie Firmin Van den Bosch ‘Essais de critique catholique (Gent, Siffer), bl. 49, en ‘Impressions de littérature comtemporaine, bl. 145). Zooals men weet was Waller eenigen tijd Hélène Swarth's verloofde; hij is het dien zij zoo vaak in hare weemoedige gedichten bezongen heeft.

[p. 3]

tief dan positief; meer heeft hij bijgedragen tot het verdelgen van een heelen boel vooroordeelen en valsche princiepen, louterend aldus den smaak, dan tot het rechtstreeksch opbouwen, eener nieuwe literatuur door eigen persoonlijk werk. In zijn ‘Flûte à Siebel’, 's dichters eenige dichtbundel, treffen we nergens een groot, origineel talent aan; overal leeft een gedempte naklank van het schrijnende levensleed van Alfr. De Musset en der bijtende ironie van Heine.

Gansch Wallers psychologie ligt besloten in twee zijner verzen:

Je ris mais quand je ris, je pleure
Je fais se tordre mes sanglots.

Nochtans komen in bovengenoemden bundel eenige stukken voor, die als uiting eener fijnvoelende ziel zullen blijven.

Spijtig dat deze sympathieke jongeling, en met hem eenigen uit dien groep, in den gloed hunner jeugd niet steeds de palen konden te binnen blijven, en dat de leus ‘l'art pour l'art’ in een verkeerden zin opgevat, hen tot beschouwingen heeft gebracht waarmede wij het onmogelijk eens kunnen zijn.

Wij noemden hier Max Waller ten top, niet omdat hij is de oudste der fransch-schrijvende belgische dichters, noch de meest begaafde hunner; maar alleenlijk omdat zijn naam onafscheidbaar is van de beweging en het orgaan die wij hooger vernoemden.

Tijdsordelijk gerangschikt volgen nu de bijzonderste, meest representatieve dichters der moderne generatie.

Reeds voor '80, naast de prozaïsten Coster, E. Pirmez, Edm. Picard en Cam. Lemonnier, hadden Emile Van Arenberg, Georges Eeckhoud⁽¹⁾ en Georges Rodenbach verzen geschreven.⁽²⁾

(1) Is meer bekend als schrijver van meest brutaal-orgiastische romans; in zijne verzen ‘Myrtes et Cyprès (1877), Zigzags poétiques (1878) en ‘Les Pittoresques’ (1879) is weinig overweldigend-schoons te vinden.

(2) Dient hier vermeld: l'Abbé Rector Hoornaert (1854), dichter van ‘Ballades Russes’ ('92) en d'Après les maîtres espagnols (een studie en een reeks sonnetten).

[p. 4]

Emile Van Arenberg⁽¹⁾ gaf tot hiertoe zijn al te schaarsche verzen in boekvorm niet uit; eenige zijner meesterlijke sonnetten, waarop te rechte mag toegepast worden Boileau's aphorisme ‘un bon sonnet vaut tout un long poème,’ verschenen in ‘La Jeune Belgique’. Deze gedichten van de edelste parnassiaansche factuur, puur van lijn en kleur, hecht tevens en warm van breed menschelijk gevoel, behooren tot de schoonste produkten onzer moderne literatuur.

Hier volgt een zijner beste sonnetten.

Caïn fuyait: - des voix emplissaient le ciel pâle
Epouvantant son coeur inquiet et subtil;
Il sentait qui l'assiégeait d'un râle
D'inexorables mains le poussant vers l'exil.

Il fuyait - et vers lui des sanglots, des huées
Montaient dans la clameur des forêts et des mers,
Il fuyait - écoutant les meutes des nuées
Gronder déjà là-bas sous le fouet des éclairs.

Il fuyait - et soudain il se cacha la face,
Quand le soleil, de meurtre empourprant tout l'espace,
Roula, tête sanglante, au fond du gouffre noir.

Et le ciel écarlate éclaboussé du crime
Semblait teindre Caïn du sang de sa victime,
Et le maudit fuyait tont rouge dans le soir.

Van Georges Rodenbach's⁽²⁾ gedichten gaat eene vreemde bekoring uit.

(1) Emile Van Arenberg werd geboren te Leuven in 1854. Van hem zei Firmin van den Bosch ‘poète dont la magistrature frustra la poésie’.

(2) Georges Rodenbach werd geboren te Doornijk den 16^den Juli 1855, verbleef nadien te Brugge en te Gent. Hij studeerde in deze laatste stad aan het S^t-Barbaracollege en de Universiteit, waar hij tot dokter in de rechten werd gepromoveerd. Rond 1887 werd Parijs zijn definitief verblijf; aldaar, gevierd reeds door de talentvolste schrijvers, stierf hij den 25^sten December 1898. Hij was de neef van Albrecht Rodenbach. Gedichten: ‘Le Foyer et les Champs’ ('87); ‘Les Tristesses’ ('81); ‘La Mer Elégante’ ('81); ‘l'Hiver Mondain’ ('84); ‘La Jeunesse Blanche’ ('86); ‘Le Règne du Silence’ ('91); ‘Les Vies encloses’ ('96); ‘Le Miroir du ciel natal’.

[p. 5]

Wanneer deze dichter eenvoudig-weg, zonder angstig zoeken en herzoeken naar het meest-verfijnde in de expressie van zijne soms conventioneele,would-be-morbiede gevoelens die eenige zijner werken, als zijn bijv. ‘l'Hiver Mondain’ en ‘Les Vies Eucloses’, ontsieren,⁽¹⁾ de teedere emoties zijner ziel communiceerend met de stilte en den vrede der oude vlaamsche steden, verklankt in verzen met zoetwiegenden rythmus en gedempte woordmuziek, dan luisteren wij verrukt als naar 't zingen eener verre vrouwenstem, bij maanhellen zomernacht...

Rodenbach was een echt dichter ‘le poète des demiteintes’; alleen ontbrak het hem aan eene breedere gamma-gevoelens om te rechte een groot dichter te worden genoemd.⁽²⁾

Hier eenige proeven van deze suggestievolle poëzie.

Ma mère, pour ses jours de deuil et de souci,
Garde, dans un tiroir secret de sa commode,
Un petit coffre en fer rouillé, de vieille mode,
Et ne me l'a fait voir que deux fois jusqu'ici.

Comme un cercueil, la boìte est funèbre et massive,
Et contient les cheveux de ses parents défunts,
Dans des sachets jaunis aux pénétrants parfums,
Qu'elle vient quelquefois baiser le soir, pensive!

(1) Een staaltje van dit valsch-mondaine gevoel: Caprices mignards (l'Hiver Mondain).

Je n'aime pas les fleurs des champs
Les fleurs des champs, ces paysannes
Qui promènent sur les penchants,
Des talus verts - leurs caravanes.
. . . . . . . . .
Ce qui charme mes sens troublés,
Ce sont les belles fleurs de serre,
Tels des papillons épinglés,
Sous une vitrine de verre.

(2) Te lezen over Georges Rodenbach: René Doumic, Les Jeunes; Firmin Van den Bosch, Impressions de littérature contemporaine; Georges Pellissies, Le mouvement littéraire contemporain; J. Tellier, Nos poètes; Emile Trolliet, Médaillons de Poètes.

[p. 6]

 

Quand sont mortes mes soeurs blondes, on l'a rouvert

 

Pour y mettre des pleurs et deux boucles frisées.

 

Hélas! nous ne gardions d'elles, chaînes brisées,

 

Que ces deux anneaux d'or dans ce coffret de fer.

 

 

 

Et toi, puisque ton front vers le tombeau se penche,

 

O mère, quand viendra l'inévitable jour

 

Où j'irai dans la boîte enfermer à mon tour

 

Un peu de tes cheveux... que la mèche soit blanche!

 

 

 

(Uit ‘Les Tristesses’.)

En nog:

Les chambres dans le soir, meurent réellement:
Les persiennes sont des paupières se fermant
Sur les yeux des carreaux pâles où tout se brouille;
Chaque fauteuil est un prêtre qui s'agenouille
Pour l'entrée en surplis d'une Extrème-Onction;
La pendule devide avec monotonie,
Les instants brefs de son rosaire d'agonie;
Et la glace encore claire offre une Assomption
Où l'on devine, au fond de l'ombre, un envol d'âme!
Quotidienne détresse! Ame blanche du jour
Qui nous quitte et nous laisse orphelins déjà flamme,
Car chaque soir cette douleur est de retour
De la mort du soleil en adieu sur nos tempes
Et de l'obscurité de crêpe sur nos mains.
O chambres en grand deuil où jusqu'aux lendemains
Nous consolons nos yeux avec du clair de lampes.

Van Rodenbach tot Verhaeren overgaan, is plots na de zacht-uitstervende eind-noten der ‘Mondscheinsonate’ de breede somber-dreunende aanhefs-akkoorden der ‘Sonate Pathétique’ hooren dreunen.

Scherper kontrast is niet te vinden. ‘Tout le monde sait qu'il y a deux Belgiques. L'une couverte de bruines, d'eau dormante et de morne ennui, appartient de droit à Georges Rodenbach. L'autre où s'étendent de vastes et grasses prairies et que dorent les beaux soleils couchants, est bien le domaine de Verhaeren.’ Aldus Anatole France. ‘Avec Verhaeren - zoo luidt het bij den franschen dichter Viélé-Griffin - les Flandres nous sont apparues magnifiées; n'est ce pas le vigoureux coloris aggravé d'ombre, la lourde orgie fougueuse des kermesses, le tragique physique

[p. 7]

des désespoirs prolétariens, la dause macabre aux précisions gothiques et larude beauté ensanglantée des révoltes, l'espérance indéfectible des races fortes?’

Als hel-schallende fanfaren klinken Verhaerens hechtgebeitelde verzen op; als woeste hordendrommen komen ze op u af; Verhaeren heeft eene alles-overbruischende fantazie, buigend en plooiend den vorm naar gelang harer machtige eischen; met een wondere vruchtbaarheid, telkens weer nieuwe vormen en nieuwen rythmus aanwendend tot het uiten van zijn krachtige passies, wild-medeslepend in een mannelijken, soms barbaarsch-ruwen ruk naar het schoone!

Verhaeren is een ‘hallucinée’; zijne visie vergroot alle voorwerpen en kleurt ze met de schelste kleuren; hij is een kleinzoon van Rubens, Jordaens en Breughel.

Zeker heeft deze dichter ‘le défaut de ses qualités’; waar de inbeelding soms al te despotisch ‘la folle du logis’ wordt, heeft de vorm te lijden aan onhebbelijke sprongen of lomp-hinkenden gang, maar hier geldt beter dan ergens Horatius’

Ubi plura nitent in carmine
Non ego paucis offendar maculis.

En te rechte mogen wij beweren dat Emile Verhaeren⁽¹⁾ onze grootste fransch-schrijvende dichter is.

(1) Emile Verhaeren werd geborenjte St-Amand, bij Antwerpen, den 21^en Mei 1855. Hij studeerde te Gent aan het S^te-Barb ara-college, evenals Rodenbach en Maeterlinck; verder aan de universiteit van Leuven de rechten. Woonde eenigen tijd te Brussel, waar hij nog soms eenigen tijd vertoeft. Verhaeren is dol op reizen, een echte ‘globe-trotter’, en verblijft nu hier nu daar.
Hij schreef, als gedichten: Les Flamandes (83), Les Moines (86), Les Soirs (87), Les Débacles (88), Les Flambeaux noirs (90), Les Apparus dans mes chemins (91), Les Campagnes hallucinées (93), Les Villages illusoires (94), Les Villes Tentaculaires (95), Les Heures claires (96), Les Visages de la vie (99), Les Forces tumultueuses ('02), Toute la Flandre. Les Tendresses premières ('04), Les Heures d'après-midi ('05). Er bestaan van eenige zijner bundels engelsche en spaansche vertalingen.

[p. 8]

Eenige proeven:

Je vous invoque ici, moines apostoliques,
Chandeliers d'or, flambeaux de foi, porteurs de feu,
Astres versant le jour aux siècles catholiques,
Constructeurs éblouis de la maison de Dieu;
Solitaires assis sur des montagnes blanches,
Marbres de volonté, de force et de courroux,
Prêcheurs tenant levés vos bras à longues manches
Sur les remords ployés des peuples à genoux.
Vitraux avivés d'aube et de matin candides,
Vases de chasteté ne tarissant jamais,
Miroirs réverbérant, comme des lacs lucides,
Des rives de douceur, et des vallons de paix,
Etendards embrasés, armures de l'Eglise,
Abatteurs d'hérésie à larges coups de croix,
Géants chargés d'orgueil que Rome immortalise,
Glaives sacrés tendus sur la tête des rois;
Clairons sonnant le Christ à belles claironnées,
Tocsins battant l'alarme à mornes glas tombants,
Tours de soleil, de loin en loin illuminées,
Qui poussez dans le ciel vos crucifix flambants!

Uit ‘Les Villages illusoiresn’:

Le passeur d'eau, les mains aux rames,
A contre-flot, depuis longtemps,
Luttait, un roseau vert entre les dents.

Mais celle, hélas! qui le hélait,
Au-delà des vagues, là-bas,
Toujours plus loin, par au-delà des vagues
Parmi les brumes reculait.

Les fenêtres avec leurs yeux,
Et le cadran des tours, sur le rivage
Le regardaient peiner et s'acharner,
En un ploiement de torse en deux
Et de muscles sauvages.

Une rame soudain cassa
Que le courant chassa,
A vagues lourdes, vers la mer.

Celle, là-bas, qui le hélait,
Dans les brumes et dans le vent, semblait
Tordre plus follement les bras,
Vers celui qui n'approchait pas.

[p. 9]

 

Le passeur d'eau avec la rame survivante,

 

Se prit à travailler si fort

 

Que tout sou corps craqua d'efforts

 

Et que son coeur trembla de fièvre et d'épouvante.

 

D'un coup brusque, son gouvernail cassa

 

Et le courant chassa

 

Ce haillon morne-vers la mer.

 

 

 

Les fenêtres, sur le rivage,

 

Comme des yeux grands et fièvreux,

 

Et les cadrans des tours, ces veuves

 

Droites, de mille en mille, au bord des fleuves,

 

Fixaient, obstinément,

 

Cet homme fou, en son entêtement

 

A prolonger son fol voyage.

 

 

 

Celle là-bas qui le hélait,

 

Dans les brumes, hurlait, hurlait,

 

La tête effrayamment tendue

 

Vers l'inconnu de l'étendue.

 

 

 

Le passeur d'eau, comme quelqu'un d'airain

 

Planté dans la tempète blême,

 

Avec l'unique rame entre ses mains,

 

Battait les flots, mordait les flots quand mème.

 

 

 

Les vieux regards hallucinés

 

Voyaient les loins illuminés

 

D'où lui venait toujours la voix

 

Lamentable, sous les cieux froids.

 

 

 

La rame dernière cassa

 

Que le courant chassa

 

Comme un paille vers la mer.

 

 

 

Le passeur d'eau, les bras tombants,

 

S'affaissa morne sur son banc,

 

Les reins rompus de vains efforts.

 

Un choc heurta sa barque, à la dérive;

 

Il regarda, derrière lui, la rive:

 

Il n'avait pas quitté le bord.

 

 

 

Les fenêtres et les cadrans,

 

Avec des yeux béats et grands

 

Constatèrent sa mine d'ardeur;

 

Mais le tenace et vieux passeur

 

Garder tout de même, pour Dieu sait quand,

 

Ce roseau vert, entre ses dents.

[p. 10]

Te lezen over Verhaeren: Firmin Van den Bosch, Impressions de littérature contemporaine, R. De Gourmont, Le livre des masques, A. Mockel, Emile Verhaeren, Jules Tellier, Nos poètes; V. Thompson, French Portraits en Alma Strettel.

Inleiding tot de ‘Poems of Emile Verhaeren -.

In tegenstelling met het door Verhaeren meest gebruikte vrije vers, zijn deze van Iwan Gilkin⁽¹⁾ en Albert Gulraud⁽²⁾ van de strengste parnassiaansche dracht.

In beider gedichten spreekt luid Baudelaire's⁽³⁾ invloed; bij hem leerde Gilkin zijn somber pessimisme, geboren uit een morbieden angst in het verlichten der duisterste hoeken der ziel; de afkeer van het leven, conventioneel in zijn vormen en tyrannisch in zijn wetten, de zucht naar het teruggetrokkene in een vrijere fantastische wereld, die Guiraud's verzen kenmerken, liggen ook aan de zwoelperverse ‘Fleurs du mal’ ten grondslag.

Nochtans vertoont Albert Guiraud's talent nog een andere zijde. Het vruchteloos najagen van het gedroomde heil, door de stormende vlagen en brutale kampen des levens soms moe, zoekt de dichter eindelijk bevrediging voor zijne stage verzuchtingen in de berusting van zijn kunst; kluizenaar met zijn kunst, herinneren zijne verzen soms aan de ‘Emaux et Camées’, van Theophile Gauthier.

Van Gilkin volgt hier een zijner nog minst-satanische gedichten.

(1) Iwan Gilkin werd geboren te Brussel in I858. De fransche academie bekroonde een zijner werken. Hij schreef: Damnation de l'artiste (90), Ténèbres (92), Satan (92), Stances dorées (98), Le Cerisier fleuri (95), La Nuit (97), Prométhée (1900). Onlangs verscheen van hem een drama: Savonarole.

(2) Guiraud, eigenlijk Keyenberg, geboren te Leuven in 1860, schreef: Pierrot Lunaire (84), Hors du siècle I (87), Dernières Fêtes (90), Hors du siècle II (94), Pierrot Narcisse (94), Héros et Pierrots (98). Deze bundel omvat al zijne vroegere gedichten, by uitzondering van Hors du siècle I en II.

(3) Fransch dichter (1821-1867), schreef de beruchte ‘Les Fleurs du mal’. Als voorlooper der Symbolisten, was zijn invloed overweldigend groot.

[p. 11]

La chanson des forges.

 

Je vous entend, clameurs redoutables, ô forges,

 

Feux rouges allumés dans les pays chenus,

 

Vous grondez sourdement, pareilles à des gorges

 

Que gonflent des jurons à demi-retenus.

 

 

 

Quand l'homme aveugle et fou croyait dompter la matière

 

Dans vos gueules de feu les malédictions

 

Roulent sinistrement comme un lointain tonnerre,

 

Vous dites: nous forgeons sans répit, nous forgeons.

 

 

 

Nous forgeons pour le pied le boulet et l'entrave,

 

Stupide humanité! Nous forgeons les anneaux

 

Des chaînes qui te font à jamais notre esclave,

 

Va, travaille, halète, allume les fourneaux.

 

 

 

Consume le charbon, fais ruisseler la fonte

 

Sur le sable fumant, bats, écrase le fer,

 

Trempe des sabres, fonds des canons, blinde et ponte

 

Les vaisseaux cuirassés qui mitraillent la mer.

 

 

 

Va, martèle, martèle et construis sans relâche

 

Les machines, qui mieux que les anciens donjons,

 

Asservissent le peuple et le font pauvre et lâche...

 

Stupide humanité, nous forgeons, nous forgeons.

 

 

 

Le travail monstrueux avec la maladie

 

Nous forgeons le chlorose et l'abrutissement,

 

Et la haine et le meurtre et le rouge incendie

 

Et l'émeute sanglante et le lourd châtiment.

 

 

 

Nous forgeons le destin de ta décrépitude,

 

Nous broierons tes enfants sous nos pilons de fer

 

Et crachant vers le ciel tout tremblant d'hébétude,

 

Le suie et le charbon de notre affreux enfer!

 

 

 

Vois! dans l'azur souillé nos hautes cheminées,

 

Hampes des noirs drapeaux qui proclament ton sort,

 

Déroulent sur l'horreur des landes calcinées

 

Leurs étendards de deuil, d'esclavage et de mort!

 

 

 

(Uit ‘La Nuit’.)

Van Albert Guiraud:

Le peuple a vu passer des hommes énergiques,
Au masque impérieux chargé de volonté,
Parlant tout haut dans leur force et dans leur majesté,

[p. 12]

 

Pour tirer du sommeil les races léthargiques;

 

Jetant au vent du ciel des syllabes magiques,

 

Leur verbe, qui vibrait d'une âpre charité,

 

S'emplissait, pour venger l'idéal insulté,

 

De glaives menacants et de buccins tragiques.

 

 

 

La foule a retenu leurs noms mystérieux

 

Et les lance parfois en échos glorieux

 

Dans l'acclamation d'une ardente victoire.

 

Le marbre légendaire où vit leur souvenir

 

S'élève sur le seuil éclatant de l'histoire,

 

Et leur geste indigné traverse l'avenir.

 

 

 

(Uit ‘Hors du siècle’.)

 

 

 

‘De la musique avant toute chose’.

Geen onzer dichters heeft Verlaine's kunst-motto zoo treffend in zijn verzen gehuldigd als Charles Var Lerberghe,⁽¹⁾ wiens verzen zeker tot de welluidendste woordmuziek behooren.

Een opwerping rijst - is poëzie dan woordmuziek?

Voorzeker, alleen woordmuziek is geen poëzie - beide kunsten - muziek en poëzie - hebben tot het bereiken van een gemeen doel eigene uitdrukkingsmiddelen, en uit het vermengen van beide elementen kan niets dan een onartistiek amalgama voortkomen, dat noch muziek noch poëzie heeten zal. Maar hier is geen spraak van woordmuziek in den aard van de zinloos-aaneengeregen woordenreeksen van een René Ghil;⁽²⁾ wel van echte melodiën,

(1) Charles van Lerberghe werd geboren te Ledeberg bij Gent in 1862. Van hem verscheen in '89 een eigenaardige symbolische dramatische schets: ‘Les Flaireurs’, dat sommigen doen doorgaan voor de baanbreekster van Maeterlinck's later werk. Verder schreef hij ‘Entrevisions’ (98) en ‘La Chanson d'Eve’ (1903).

(2) René Gil (Tourcoing 1862) schreef de beruchte manifesten ‘Philosophie évolutive’ en ‘l'Instrumentation poétique’. Eene zinsnede hieruit: ‘De même que pour rendre un état d'ingénuité et de simplesse par exemple, le musicien ne voudrait pas évidemment des saxophones et des trompettes, le poète instrumentiste pour ceci évitera les mots chargés de O, A, U éclatants’. Rimbeaud in zijn al te ernstig opgenomen ‘Sonnet des voyelles’, dat maar een grap wilde zijn, stelde ongeveer dezelfde anarchistische theorieën vooruit. Een staaltje van die poëzie:

Pour les Fagots du four, antre,
clair-respiralement qui se voûte d'ors, où
cuire l'éternel pain rondi, même lorsque entre
le rutilant soleil signe des gemeaux:
de matin, attaquèrent de serpes les haies
épointant aux gantelets leurs épines, où -
charpentes et timons de demain les futaies
tressaillantes de hache...

(Uit ‘Dire du mieux’.)

Wie geraakt er maar wijs uit dien abracadabra. Fumiste, va!

[p. 13]

zooals Mendelsohn en Schumann bijvoorb. er componeerden, gevoelens vertolkend in zoet-zingende rythmen.

Luister maar:

Uit ‘La Chanson d'Eve’:

Je voudrais te la dire
Dans la simplicité claire
De mon bonheur,
Sans une image, sans une fleur,
En n'y mêlant que l'air où je respire
Et la lumière.

Je voudrais te la dire
Ma première chanson,
De mon coeur à ton coeur
Et presque à lèvres closes,
Et comme si, tous deux, nous songions
La même chose,
Et le même sourire.

Avec des mots
Si frais, si virginaux,
Avec des mots si purs,
Qu'ils tremblent dans l'azur,
Et semblent dits,
Pour la première fois, au paradis.

Dat zulke poëzie bijna onvatbaar is voor echte plastiek, loopt in de oogen; maar wie zal het, waar overigens bij andere dichters plastische voorstelling bij plethore te vin-

[p. 14]

den is, den dichter euvel duiden dat hij niet tevens was een bouwkundige en een dichter?

Van Maeterlinck's⁽¹⁾ dramatische werken, die buiten het kader van dit artikel vallen, waren zijne gedichten ‘Serres Chaudes’ eene beteekenisvolle voorproeve. Reeds in deze ‘lieder’ trilde die ‘frisson nouveau’, die later door zijn dramas heenvuurde, aller aandacht en bewondering boeide en den schrijver ervan tot de grootste en eigenaardigste wereld-artisten verhief. Over al deze verzen hangt een mysterie-waas, waaruit opstijgt met een klacht als van ruischenden regen in Novemberlanen, een zucht naar het ongenaakbare, het onbekende, het mysterievolle...

Te rechte heeft Tolstoï in zijn berucht boek ‘Qu'est-ce que l'Art?’ (Paris-Ollendorff, 1898), dat, zooals hem door Sar Péladan in diens ‘La décadence Esthétique, Réponse à Tolstoï’ (Paris-Chamuel) werd verweten, van een valsch on-esthetisch standpunt uitgaat, beweerd dat sommige dier gedichten uit ‘Serres Chaudes’ absoluut onverstaanbaar blijven.

En inderdaad, wie klaart ons het volgende gedicht op?

Vous avez allumé les lampes,
- Oh, le soleil dans le jardin!
Vous avez allumé les lampes,
Je vois le soleil par les fentes,
Ouvrez les portes du jardin.

(1) Maurice Maeterlinck werd geboren den 29^en Augusti 1862 te Gent, in het huis, op de Frère-Orban-laan, waar nog heden zijn broeder als notaris verblijft. Rond 1886 ging hij naar Parijs, maar verbleef er niet lang; zijn lievelingsoord was Wondelgem bij Gent; daar schreef hij o.a. zijn ‘Princesse Maleine’ en dat prachtige ‘Vie des Abeilles’. Sinds eenige jaren is Parijs zijn definitief verblijf geworden. Hij schreef, naast werken van wijsgeerigen aard en vertalingen van Ruysbroeck en Novalis: Serres chaudes (89), La Princesse Maleine (89), Les Aveugles (90), Les sept Princesses (91), Pelleas et Mélisande (92), Alladine et Palomides; Intérieur; La mort de Tintagiles (94), Aglavaine et Selysette (96), Douze chansons (97), Monna Vanna ('02), Joyzelle ('03). Zijn volledig ‘Théâtre’, waarin slechts de twee laatstgenoemde stukken ontbreken, beslaat drij boekdeelen, met inleiding van den schrijver. (Brussel, P. Lacomblez.)

[p. 15]

 

- Les clefs des portes sont perdues.

 

Il faut attendre, il faut attendre,

 

Les clefs sont tombées de la tour,

 

Il faut attendre, il faut attendre

 

Il faut attendre d'autres jours...

 

 

 

enz. enz.

Edoch, viel de streng-dogmatische Russische estheticus niet in den strik van een latius os, waar hij verder besloot: ‘les autres vers (ik citeer uit de fransche vertaling van E. Halpérine-Kaminsky) de ces poètes (Mallarmé en Maeterlinck) ne sont pas plus compréhensibles, ou, s'ils le sont davantage, ce n'est qu'après un grand effort, et jamais entièrement’ (bl. 157).

Bewijst het volgende alleszins zelfs bij een eerste lezing verstaanbaar gedicht: ‘Lied van de gelatene heengaande, om den heengegane’, niet apodictisch het tegenovergestelde?⁽¹⁾

Et s'il revenait un jour
Que faut-il lui dire?
- Dites-lui qu'on l'attendit
Jusqu'à s'en mourir...

Et s'il m'interroge encore
Sans me reconnaître?
- Parlez-lui comme une soeur,
Il souffre peut-être...

Et s'il demande où vous êtes,
Que faut-il répondre?
- Donnez-lui mon anneau d'or
Sans rien lui répondre...

Et s'il veut savoir pourquoi
La salle est déserte?
- Montrez-lui la lampe éteinte
Et la porte ouverte...

(1) Te raadplegen over Maeterlinck o.a.R. Doumic ‘Les Jeunes’; R. De Gourmont ‘Le livre des masques’; J Huret ‘Enquête sur l'évolution littéraire’; J. Lemaître ‘Impressions de théâtre’, 8^e série; O. Mirbeau in den Figaro van 24 Augusti 1890. Dit laatste artikel miek plots van Maeterlinck een beroemd man.

[p. 16]

 

Et s'il m'interroge alors

 

Sur la dernière heure?

 

- Dites-lui que j'ai souri

 

De peur qu'il ne pleure...

Juister kenschetsing van Fernand Sévérin's⁽¹⁾ poëzie dan deze door Eug. Gilbert in zijn ‘France et Belgique’ (Plon-Nourrit, Paris 1905), in den mond gelegd van den genialen auteur der ‘Trophées’, José-Maria de Hérédia, ken ik niet. Hier volgt ze: ‘Vous avez en Belgique un poète que j'admire entre tous: c'est Fernand Sévérin... il est poète avant tout, et il est seulement cela. Comment songerait-il aux raffinements d'écriture, aux recherches patientes et tourmentées de rythmes à la mode aujourd'hui? Il ne chante pas pour faire oeuvre d'art: il chante paree que son coeur déborde et paree que, chez lui, le vers moule tout naturellement, sans effort apparent, les joies, les tourments vagues et les tristesses du coeur. Voilà le vrai poète!’

Kan terzelvertijd hooger lof geschonken worden?

De verzen van dezen dichter zijn als innige zomeravonden waarvan de genotvolle herinnering bijblijft als een troost voor de sombere winters... Luister:

Et in Arcadia ego. .

Voici l'heure... Une nuit pacifique d'été,
Que la lune bleuit de sa vague clarté,
Enveloppe un à un, les horizons champêtres,
Et le divin oubli ressaisit tous les êtres.
Tous ne sommeillent pas cependant... Ecoutez!
De loin en loin, du fond des vallées enchantées
Un chant s'élève, heureux et tendre, un chant de pâtre
Qui paraît onduler dans la brume bleuâtre,
Comme un souffle exhalé des lèvres de la nuit
Le silence en palpite... Un tel charme est en lui
Que toute chose dans ce beau pays tranquille,
S'illumine un instant, d'un doux rayon d'idylle!

(1) Fernand Sévérin werd geboren in 1867 te Grand-Manil. Hij schreef: Le Lys (88), Le son d'Enfance (91), Un chant sans l'Ombre (95), Poèmes ingénus (99), Le Bois sacré ('03), La Solitude heureuse ('05).

[p. 17]

 

A peine l'entend-on, ce souffle harmonieux;

 

Mais le passant, que l'ombre a surpris en ces lieux,

 

Ecoute, en tressaillant, le doux chant de mensonge,

 

Si vague, que parfois il croit l'entendre en songe.

 

Au loin, les horizons sommeillent dans l'azur;

 

Longtemps il les contemple, avec un trouble obscur

 

Et se souvient, au son de l'humble mélodie,

 

Du beau rêve qu'il fit jadis en Arcadie...

 

 

 

(Uit ‘Le bois sacré’.)

Dienen hier nog vermeld: Albert Mockel (Luik 1866); schreef naast werken van critischen aard twee dichtbundels, waarin het vrije vers steeds losjes van stapel loopt: Chautefable un peu naïve ('91), Clartés (1901).

Max Elskamp (Antwerpen 1862), de weleens overschatte ‘confesseur mystique de nos Flandres’ van wie we naiefmooie en teer-aandoende, maar ook moeizaam-gezochte en onnoozele lieder lazen. Hij schreef o.a.: Dominical ('92), Enluminures ('98), La Louange de la Vie ('98). Over hem schreef André Beaunier in ‘La Poésie nouvelle’: Poète singulier qui à force d'art ou plutôt par une bizarre aptitude naturelle, réalise auprès de nous une oeuvre d'il y a six siècles, dont l'archaïsme étonne, déconcerte et puis séduit par une sorte de grâce étrange et tourmentée.’

Grégoire Le Roy (Gent 1862). Hij schreef: Chansons du Soir ('80), Mon coeur pleure d'autrefois ('89).

De eerste verzen, die ik eenige jaren reeds geleden van Valère Gille⁽¹⁾ las, waren ‘Les Tombeaux,’ een cyclus sonnetten, grafschriften voor de groote meesters, waarvan eenige door kracht van expressie en fijnheid van vinding mij bijzonder troffen.

Aldus deze:

Sa croix n'est pas dressée au centre des massifs
Dans le jardin des morts que la feuillée ombrage;
L'océan garde seul sa tombe de l'outrage,
Il rêve, solitaire aux bords de ces récifs.

(1) Valère Gille, geboren in 1867, schreef: Château des Merveilles (93). La Cithare (97). Le Collier d'opales (99), Les Tombeaux (1900), Coffret d'ébène ('01), La Corbeille d'Octobre (1903).

[p. 18]

 

Ainsi le coeur battu par les flots coavulsifs,

 

Tandis que la rafale et la lame font rage,

 

Il tressaille, il s'eni re au souffle de l'orage,

 

Dédaigneux de ceux-là qui dormeat sous les ifs;

 

Et lorsque vers le soir quelque gardeur de chèvr[e]s.

 

Frivole et paresseux, le biniou sur les lèvres,

 

S'assied sur ce granit rongé du sel amer,

 

Il n'entend ni la voix, ni l'humble ritournelle,

 

Mais le gémissemeat infini de la mer,

 

Ses sanglots et ses cris et sa plaiate éternelle.

Zijne vroegere gedichten herinneren hier en daar aan den Victor Hugo der ‘Orientales’⁽¹⁾ en den Théophile Gauthier der ‘Emaux et Camées’; in zijne latere, waar de dichter meer zichzelf is geworden, spreekt soms eene met nederdrukkenden angst zoekende ziel naar haar evenbeeld in de dingen rond haar.

Nog van hem dit eene gedicht:

Idéal! c'est toi seul qui causes la souffrance,
O fantôme eagendré par l'éternel désir,
Et que jusqu'à la mort, sans jamais te saisir
Nous poursuivoas partout, dévorés d'espérance.
Plus loia, encore plus loin souffles-tu mais que sert
D'attendre cet Eden où planter notre tente?
L'oasis vaporeuse et fraîche qui nous tente,
Lorsque nous l'atteignons est ua affreux désert.
C'est ainsi que fuyant de mirage en mirage
Dans le sable, à travers les simouas et l'orage,
Nous quittons un objet pour un autre plus beau,
Jusqu'au jour, spectre vain qui nous chasses sans trève
Où tu viens, affaibli de nos sublimes rêves,
Sceller en eclatant de rire, le tombeau.

(Le Coffret d'ébèae.)

Tot het opbouwen van de grootsche veelbeukige kathedraal der poëzie, hoeven niet alleen kunstenaars aanwezig die het

(1) Bijv. in het gedicht aldus aaavaagend:

La lune si mystérieuse
Daas sa courtine d'or dormaat,
Est suspendue indolemment
Dans les dentelles d'une yeuse.

[p. 19]

werk in de groote lijnen voltrekken, maar ook talenten die dat majestatisch geheel tot in het uiterste détail volmaken. Beider werk is zeker even noodzakelijk, en, mutatis mutandis, even verdienstelijk.

Van de grootste werkers schetste ik hierboven - waar tot het volmaken van een beeld mij noch den noodigen tijd noch de noodige plaats kon worden toegezeid - een al te haastig profiel. Van de andere dichters, die jonger van jaren en eerst en vooral daardoor min-rijk aan reeds kloekuitgehouwde werken, tot hiertoe min de aandacht gaande mieken, dient een simpel namen-aanhaling te volstaan. Noemen wij hier dan Paul Gérardy (1870), schrijver van ‘Roseaux’ en ‘Pages de Joie,’ bijzonder bekend om zijne soms innig-aandoende ‘lieder’; Georges Knopff, wiens fijne ‘Chinoiseries’ streelen als zachte vioolstreken; Georges Marlowe (1872) schrijver van ‘l'Ame en exil’, Prosper Roldot (1878), die ons reeds ‘Aubes et Crépuscules,’ ‘Le Hameau vert’ en ‘Les Poèmes Pacifiques’ vol teederheid en frischheid schonk; Georges Ramaekers, Isi Collin, Paul Mussche, Victor Kinon, Franz Ansel, Georges Rency, allen medewerkers aan ‘Durendal, revue catholique d'art et de littérature’, ernstig pogend om hoog te houden het vaandel van het Christen Ideaal in de letteren; Charles de Sprimont (1880-1902), den te vroeg overleden dichter van ‘La Rose et l'Epée’, waarin blinkt de zilveren glans van het ridderzwaard en de roode gloed der rozen; Pierre Gens (1885-1902), wiens schrijnende ‘Obsession’ met deze inleidende woorden: ‘je sens dans mon coeur un être étrange’, wij zullen blijven onthouden; Adolphe Hardy, den dichter der groene frisch-geurige Ardennen, die in zijne reeds verschenen bundels: Voix de l'Aube et du Crépuscule, Vers le Passé, Croquis Ardennais, een belofte uitsprak, waarvan reeds in '88 de fransche dichter Victor De la Porte zei in het eindvers van een aan Hardy opgedragen sonnet:

...Et tenez bien demain vos promesses d'hier.

En wij zouden er nog... en nog kunnen aanhalen; maar hier moet toch het eindpunt komen!

[p. 20]

Na het beruchte manifest⁽¹⁾ van Georges Eeckhoud (in den Mercure de France van October 1902) en meer andere nog, heeft men weleens de vraag gesteld of deze krachtige opbloei der fransche letteren in België niet al de kenteekens droeg waaraan bij een eerste diagnose reeds alle hoop op latere hecht-duurzame vruchten moet worden ontzegd.

Chi lo sa? Wie weet? De gave van profetie, steunend op zulke aprioristische gronden althans, ken ik den criticus niet graag toe.

Laten wij wachten; alleen de tijd zal hier 'lijk overal de groote leermeester blijven.

Intusschen blijft het een heugelijk feit - hoe diep we sommige buitensporigheden ook blijven betreuren, - dat naast onze Vlaamsche literatuur, die reeds op stoer werk bogen mag, ook een literaire beweging ontstond onder de, hetzij door geboorte, hetzij door opleiding, fransch-sprekende Belgen, tot het verwezenlijken eener eigen nationale kunst.

Want - wat er ook sommige eng-geestige critici, die steeds als eenig waardig voorwerp onzer bewondering de fransche zeventiende-eeuwsche literatuur voor oogen stellen, en niet schijnen te begrijpen hoe onze tijd⁽²⁾, essentieel

(1) Daaruit knippen wij: ‘j'engage carrément les jeunes flamands encore indécis de ne plus compter sur un public français en Belgique, mais à se tourner d'un autre côté, à s'appliquer d'une autre façon. Oui, ce qu'ils auront de mieux à faire sera de cultiver le flamand, leur langue maternelle, qu'ils mettent leur orgueil à la parler, à l'écrire de mieux en mieux, de manière à pouvoir s'adresser directement à leurs compatriotes ainsi qu'à leurs pères de race de la Neérlande, des Indes et de l'Afrique-Australe. Quelle que soit la renommée universelle dont jouissent plusieurs de nos grands poètes flamands de langue française, j'estime que quelque chose de trés précieux et de trés délicieux manque à leur satisfaction totale. S'ils ont pour eux l'universalité des lecteurs, ils ne sont pas encore parvenus jusqu'à leurs lecteurs naturels.’

(2) Te lezen; ‘Caractères de la nouvelle Poésie’ in ‘Notes sur la littérature moderne, deuxième série’, van Francis Nautet.
Men raadplege verder over de moderne fransche poëzie: F. Brunetière, l'Evolution de la poésie lyrique en France au XIX^e siècle, 15^e leçon, le Symbolisme.
Vigië Lecoq (Poésie de 1884 96). Sully Prudhomme, Testament poétique. André Baunies, La poésie nouvelle, en de andere hooger terloops aangewezen boeken.

[p. 21]

verschillend van innerlijke constitutie en uiterlijk streven, onmogelijk een literatuur - deze immers blijft sleeds de weerkaatsing der maatschappij waarin ze ontstaat? - kan voortbrengen op den leest der zeventiende-eeuwsche geschoeid, er ook over denken en schrijven mogen: eene letterkunde, wijzend op dichters als een Verhaeren, een Rodenbach en een Maeterlinck, om bij de meest-schitterende sterren der plejade te blijven, zal voorzeker in het Boek van den Tijd in gouden letteren geboekstaafd blijven.

28-8-06.

E.