Jan Campert-stichting Jaarboek 2014

[p. 112]

Harry Bekkering in gesprek met Els Pelgrom
‘Ik denk in beelden’

Els Pelgrom werd op 2 april 1934 in Arnhem geboren als Else Koch. Ze debuteerde in 1962 met Het geheimzinnige bos en ontving maar liefst drie Gouden en twee Zilveren Griffels. Voor haar hele oeuvre werd ze in 1994 bekroond met de Theo Thijssen-prijs. De laatste jaren schildert en schrijft ze, maar ze publiceert niet meer.
Harry Bekkering (1944) was hoogleraar Taal- en cultuur-studies aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij promoveerde op het werk van S. Vestdijk, is gespecialiseerd in jeugdliteratuur en eigentijdse auteurs onder wie Nelleke Noordervliet en Cees Nooteboom.

U vertelde me dat uw boek De eikelvreters, in 1988 nog bekroond met een Gouden Griffel, in de papierversnipperaar is verdwenen. Ik vond dat een onthutsende mededeling.

Ja, er lagen nog 800 exemplaren opgeslagen bij het Centraal Boekhuis en dat kost veel geld. Boekwinkels hebben steeds minder in voorraad, je kunt tegenwoordig alles bestellen bij bol.com, of via je eigen boekwinkel, die het van het Centraal Boekhuis betrekt. Erg was het dat de beslissing zonder overleg met mij is genomen. Toen ik het hoorde, knapte er iets bij me. Ik zei: laten we het dan uitdelen op scholen. Nee, dat ging niet. Misschien kan het naar De Slegte? Nee, mevrouw Pelgrom zeiden ze, De Slegte wil uw boek niet. Je vraagt je dan wel af: wat is er gebeurd, is alles zo veranderd?

Ging u dan twijfelen aan de kwaliteit van dat boek, of van uw boeken in het algemeen?

Geen moment heb ik daaraan getwijfeld. Vanaf het begin is er iets fout gegaan met dat boek De eikelvreters. De uitgever plaatste het in de verkeerde leeftijdscategorie. Uitgevers zijn kruideniers, die willen alleen maar verkopen. Ze wilden er

[p. 113]

op zetten: voor 10 jaar. Ik dacht: dat nooit. Dan vanaf 12 jaar. Daar was ik het ook niet mee eens, maar ik moest wel instemmen, want anders zou het niet verschijnen. Het was niet voor de basisschool, het was voor de hoogste klassen van de middelbare school en verder. Er zijn volwassen mensen die graag kinderboeken lezen, alhoewel als ik zo in de zaal kijk, dan denk ik: hier zitten ze. Meer zijn er niet. U moet weten dat ik overdrijf, altijd overdrijf. In 1995 verscheen Bombaaj! Een boek over een hond, het Kinderboekenweekgeschenk van dat jaar. Een vriend van mij had eens gezegd: ik lees nooit kinderboeken, dat lukt me niet, ik vind ze vreselijk. Probeer Bombaaj! eens, raadde ik hem vriendelijk aan. Voor mijn ogen begon hij te lezen, na tien regels smeet hij het boek op tafel. ‘Ik kan dat niet, ik kan dat niet,’ riep hij. Kinderboeken zijn belast met vooroordelen. Vreselijk!

Wist u al vroeg dat u voor kinderen wilde schrijven?

Ik heb er nooit aan gedacht om voor volwassenen te schrijven. Ik schrijf vanuit een kind, een kind dat dichtbij mezelf staat. Ik maak van mezelf de hoofdpersoon. Aanvankelijk schreef ik voor dyslectische kinderen, dat ging al gauw over in zogenaamd ‘officiële’ kinderboeken. Dat komt misschien omdat ik me tussen volwassenen nooit helemaal thuis voel. Gelukkig heb ik hier mijn familie bij me!

In 1977 verscheen De kinderen van het Achtste Woud, ook bekroond met een Gouden Griffel. Men beschouwt het vaak als uw echte debuut. Ik liep met die geschiedenis al heel lang rond. We brachten de laatste oorlogsjaren niet meer in Arnhem door, maar op een Veluwse boerderij. Dat was natuurlijk heel spannend en avontuurlijk voor een kind, ik was toen tien jaar, maar voor bijvoorbeeld de vader van mijn kinderen stelde het niet zo veel voor wat ik daar had meegemaakt. Die had de hongerwinter in Amsterdam, een hongerwinter in de grote stad. Altijd honger ervaren, dat was pas erg!

Maar goed: ik ben natuurlijk ook van de generatie van: eet je bord leeg, in de oorlog had je naar eten gesnakt. Daar kregen mijn kinderen wel eens genoeg van. Ik was de veertig

[p. 114]

voorbij en dacht: laat ik nu mijn herinneringen maar eens op een avontuurlijke manier opschrijven. Straks lig ik op mijn sterfbed en dan heb ik spijt. Dat heb ik gedaan, het is jammer dat het boek niet meer verkrijgbaar is. Na een conflict zo'n tien jaar geleden met mijn uitgeverij is veel niet meer te koop. Dat is wel jammer, maar misschien ook wel een tikje terecht. Het zijn toch echt ouderwetse boeken.

Uw boek Kleine Sofie en Lange Wapper (1984) werd door de kritiek sterk geprezen, sterker nog, men vond het een literair kinderboek bij uitstek. Mooi van beelden. Uniek qua taalgebruik. Wat vond u daarvan?

Heel vervelend en volstrekt idioot. Het was voor kinderen hun lievelingsboek, ze hielden van de plaatjes en van de beelden. Die vulden elkaar aan. Dat heeft het succes bepaald, denk ik. Ik verkeerde in een niemandsland, had geen uitgever. Ik zei tegen de door mij bewonderde illustrator Thé Tjong Khing: laten we samen een boek maken, maar dan moet het beeld even belangrijk zijn als mijn teksten. Zo gezegd, zo gedaan, ik ging voortvarend van start en kon meteen het eerste hoofdstuk weggooien. Dat gebeurt bij mij altijd, pas daarna valt alles op z'n plaats en kan ik verder. Het was heel spannend. Ik dacht: als hij veel wil tekenen, moet elke alinea een nieuw beeld opleveren. Je kunt niet met twee beelden op dezelfde set blijven. Het is als bij de film: tsjak, beeld, tsjak, beeld. Tsjak. Beeld!

Annejet van der Zijl schreef destijds in de Haagse Post ‘het boek is een soort Dante voor beginners’.

Schreef ze dat echt? Wat leuk, dat ben ik helemaal vergeten. De hoofdpersoon Sofie is een kind dat heel erg ziek is. Dat is een universele problematiek. Als een soort afleiding voor dat zieke meisje wilde ik een kijkboek maken met een verhaal erbij. Ik ben naar het Theater Instituut gegaan. Heb daar zitten snuffelen in de poppenwereld, in het bijzondere universum van de Comedia del'Arte. En natuurlijk lees je dan de sprookjes weer eens. Andersen. De gebroeders Grimm. Ik raakte gefascineerd door de marionettenspelers. Zij laten het leven zo

[p. 115]

prachtig bewegen, de zwaarte van het bestaan drukt niet op hen. In die dagen kreeg ik ook een reportage in de Volkskrant onder ogen van een gruwelijke scène in Turkije. Je zag op een binnenplaats soldaten op paarden, die door midden werden gehakt, broeken en hemden lagen gescheurd op de grond. Op de tribune zaten mannen met een zakdoek in de hand of voor hun ogen te huilen. Je kunt met beelden ontroeren, dat wilde ik ook met dat boek bewerkstelligen.

Is dat het wezenlijke van schrijven voor u?

Ja, ik denk in beelden, ik wacht op beelden. Kijk, ik heb ook van alles meegemaakt: een scheiding, de tijd van de emancipatie. Ben altijd wel gevoelig geweest voor maatschappelijk onrecht. Ik wilde niet horen bij de wereld van moeders, van mevrouwen, die niets deden omdat ze gewoon geen idee hadden wat ze moesten doen. Die houding, dat was mijn leven, dat was het leven van zovelen, maar daar kun je niets mee. Het gaat me om sferen, beelden, dan pas doe je wat met je eigen ervaringen. Daar gaat het me om en dat weet ik eens te meer nu ik al weer een hele poos schilder. Ik ben een mislukte schrijver, ik ben een mislukte schilder, ik doe alles maar een poosje. Dat is natuurlijk niet helemaal waar, maar je vindt niets nieuws in mijn boeken, ik wil wat met woorden, ze hangen in de lucht en ik pluk ze. Je geeft er een nieuwe vorm aan.

Waarom koos u voor het schilderen?

Schilderen is voor mij mediteren, schrijven is topsport, ik word er zo moe van. Toch kan ik niet zonder. Ik schrijf nu kleine gedichten. Eigenlijk schrijf ik nu eindelijk alleen voor mezelf, nee, van die gedichten zal ik niets publiceren.