Jan Campert-stichting Jaarboek 2013

[p. 139]

Kees van Kooten
Wat doen de berkenblaadjes?

Ik heb gezocht, maar hem niet gevonden. Er moet een Kronkel van Simon Carmiggelt zijn waarin hij de uitdrukking introduceerde: ‘in een hoekje van de kamer zat zijn vriendin mooi te wezen’.

Wel las ik, in de bundel Duiven melken uit 1960, nieuwprijs fl. 3.50, de zin:

‘Hij zondert zich telkens af en gaat, gecompliceerd kijkend, kat liggen wezen op een stapeltje wasgoed in de kast.’

Zo'n tekenend zinnetje wordt onthouden en vervolgens klakkeloos toegepast door duizenden mindere goden, die niet weten aan wiens pen dat originele, allereerste gebruik ontsproot.

Ik heb ze voor u uitgeknipt. Dit is, geplukt uit columns, artikelen en commentaren, de oogst van de maand oktober 2013.

-	‘Op de olifant helemaal rechts heeft een jongen een been opgetrokken, hoewel zijn drijver geen water aan het gooien is. Daar zit je verkrampt te wezen met je videocamera, je smartphone, je fototoestel.’
-	‘Op televisie is het anders: er zijn achthonderd kanalen en ik wil opvallen. Dan kan ik niet alleen maar bedachtzaam zitten zijn.’
-	‘Zie ze daar eens potsierlijk stijf zitten wezen in hun rare pakken en achterlijke dorpjes.’
-	‘Zo'n gitaar staat in een winkel in een vitrine aanlokkelijk te wezen.’
-	‘Direct voor mij zat een jong Russisch stelletje er heel Russisch uit te zien.’
-	‘Terwijl haar zus sloten chemicaliën geïnjecteerd krijgt en haar prachtige, glanzende haar plukkerig wordt, perfectioneert Ted haar Warrior Look en ligt ze mooi te zijn in een bad vol rubberen nepslangen.’
-	‘Op rij 24 zit een jongeman met een baard ontzettend geen belangstelling te hebben.’

[p. 140]

En bij het prachtige Paroolstuk van Theodor Holman over Simon en zijn broer Jan Carmiggelt en Weinreb en Renate Rubinstein stond een brief van Annie Schmidt afgebeeld waarin zij schrijft: ‘Nu je 65 bent en je zit daar breeduit op je gemak beroemd te wezen en je laat je weer 's huldigen voor de zoveelste keer, nu wil ik óók 's wat aardigs zeggen. Over je vrouw Tiny.’

Negen van de tien Nederlandse schrijvers die dachten of hoopten dat zij leuk waren, hebben geprobeerd te schrijven als Simon Carmiggelt. Wij waren geabonneerd op het Haags Dagblad, en daar stonden zijn Kronkels in. Die las ik als dertienjarige elke dag en daarna plagieerde ik ze en las ik ze als eigen maaksel voor aan mijn ouders. Onder het eten. Om de beschuldiging van overschrijverij te voorkomen, ondertekende ik mijn werkjes niet met Kronkel maar met Krinkel.

Een jaar of twintig later, in 1976, organiseerde Het Parool een wedstrijd onder de titel ‘Zoek de Kronkel’. Vijf schrijvers werd verzocht om, anoniem, een Kronkel te schrijven. Rinus Ferdinandusse, Renate Rubinstein, Henk Spaan, Nico Scheepmaker, Simon Carmiggelt zelf en ondergetekende. De lezers mochten raden van wie de echte Kronkel was.

Charlie Chaplin deed ooit anoniem mee aan een Chaplin-imitatiewedstrijd en werd hierbij zevende. In de wedstrijd ‘Zoek de Kronkel’ werd Simon Carmiggelt vierde. De winnaar was Henk Spaan en ik werd derde met het stuk ‘Jas’. Ik zal het u voorlezen, om te illustreren dat zelfs honderd Carmiggelt-achtige bijvoeglijke naamwoorden en stijlfiguurtjes nog geen Kronkel maken.

Jas

Bij het verlaten van het provinciale station der vaderlandse spoorwegen werd mij middels de pui van het handzaam belendend café patserig medegedeeld dat ik hier een oudhollands bedoelde Bodega zou betreden. Binnen moest ik mijn nieuwe, voortijdig aangeschafte winterjas dan ook aan een verlopen ogend, bruingerookt hertengewei zien te slijten.
Dit karweitje bleek zich grotendeels boven mijn macht af te spelen, zodat het tegenstribbelende lusje knapperig losliet en ik oog in oog met met mijn bij zijn nekvel opgehangen drie-

[p. 141]

kwartjas aan het Perzisch tafeltje mijner keuze kwam te zitten.
Ik verzocht de waard om koffie, een bede waar slechts schoorvoetend aan werd voldaan, want het was maandagmorgen en dan verwijlen de meeste café-beheerders warmpjes vooroverleunend in de hapklaar naast hun spoelbak uitgespreide sportbijlage.
‘Leuk jasje heb jij daar!’
De stem, die mij onverhoeds tussen de schouderbladen trof, bleek te ontspringen aan een geheel uit dierlijke vetten geboetseerde zestiger, voor wie de ontdekking van calorie-arme margarine enige decennia te laat was gekomen: hij kon Era smeren wat hij wou, maar geen vrouw die hem met zijn zoon zou verwarren. Sommige mannen worden teleurgesteld geboren. Dit was er zo eentje.
‘Ik geef je vijfentwintig gulden voor dat jasje’, klonk het lijzig zonder omwegen, ‘toen je binnenkwam had ik dertig in mijn hoofd, maar toen brak jij je lusje. En nou zal je zeggen: nounou, dat is een prijzig lusje, maar dan had je het maar niet moeten breken.’
‘Tja, dat zijn van die ongelukjes’, bracht ik benepen in het midden.
De waard zette zonder tekst een dienblaadje koffie voor mij neer en haastte zich terug naar de eredivisie.
Hij wou niets met onze transactie van doen hebben.
Ik evenmin.
‘Dat kost mij op z'n minst anderhalf uur, wil ik dat lusje weer een beetje knap krijgen’, schatte de man leep. ‘Neem alleen al de draad door de naald.
En dan: ik hèb geen naald. Dus die zal ik eerst ergens op de kop moeten zien te tikken.’
Zijn fletsblauwe, mij door opkomende Schiedamse nevelen schattende ogen vernauwden zich huiverend,
bij de loutere gedacht aan deze missie.
‘En dat moet je dan in de krànt lezen!’ vervolgde hij onoverzichtelijk, ‘dat kan je dan op maandagmorgen ergens god-weet-waar in weet-ik-wat voor café in de een of andere krant lezen! Dat je pats op straat staat!’
Hij hief met een door de alcohol verbreed gebaar het omineus op zijn persje liggende ochtendblad.
‘Ze hadden nooit ons huismerk moeten moderniseren! Dat is zestig jaar lang de leeuw geweest, met een hark in z'n poot, maar nee dat moesten dus twee strepies en een rondje worden.’

[p. 142]

‘Werkt u soms in de tuinartikelenbranche?’ probeerde ik hoopvol.
‘En ik zit nou zesentwintig jaar in m'n enkele pak langs de weg’, mopperde de man, ‘met zo'n opvouwbaar regenjasje achterin de wagen, wat nooit meer in zijn zakkie terugwil. En ik denk al die jaren; laat ik mijzelf nou toch eens op een autocoatje trakteren. Want dat zit makkelijker en het stapt soepeler in en uit. Treedt ook even leuker binnen bij de klant. Daarom dacht ik zonet: ha! Daar hebben we meneer Carmiggelt, mèt een mooie autocoat, en die rijdt zelf geen auto, maar die is altijd in voor een geintje. Dus dan heeft-ie wat te lachen, stof voor een stukkie en vijfentwintig zwarte piekies pats in het handje...’
‘Maar ik wil mijn jas helemaal niet kwijt!’ riep ik kouwelijk, schatte de afstand tot de deur en toonde de blanco toeziende kastelein twee guldens, die ik besmuikt op zijn dienblaadje deponeerde.
‘Ach laat ze toch allemaal de zondvloed krijgen!’ verstond ik nog, doch vervolgens verviel de uitgerangeerde handelsreiziger in een onsamenhangend doch gespierd gemompel, dat hij dwars door het raam de onschuldige dorpsstraat in wierp.
Gebukt en met haastige spoed slaagde ik erin het pand ongemerkt te verlaten.
Eerst in de onrendabele streekbus, die mij nog wat dieper ons land binnenloodste, bemerkte ik dat ik mijn gloednieuwe autocoat in de bodega had laten hangen.
Kronkel (?)

Carmiggelt was een groot en genereus bewonderaar. De schrijvers die hij het hoogst had zitten waren, wanneer je het aantal verwijzingen naar hun werk en de citaten eruit zou tellen, Anton Tsjechov en Kurt Tucholsky. Daarom wil ik tot slot een verkort stukje Tucholsky voorlezen. Hij schreef dit in het geboortejaar van Simon Carmiggelt en het heet: ‘Mir fehlt ein Wort’.

Ik zoek een woord

Ik zal het graf ingaan zonder te weten wat de berkenblaadjes doen.
Ik weet wel wat ze doen, maar ik kan dit niet onder woorden brengen.
De wind waait door de jonge berken en dan trillen de blaadjes

[p. 143]

zo snel heen en weer dat ze... wat? Rillen? Zinderen? Nee, het licht zindert erop, je zou eventueel kunnen zeggen: de blaadjes flikkeren, maar dat is het ook niet. Het is meer een nerveus bewegen, maar wat is dat dan? Hoe noem je dat? Wat je niet zeggen kunt blijft onopgelost, en is letterlijk onbeSPREEKbaar. Heeft Goethe het niet ergens over bladgeruis? Kabbelende blaadjes?
Nee, ik moet blijven zitten, z'n verzameld werk staat te ver weg - op een afstand van een metertje of vier en minstens honderd jaar... Wat doen de berkenblaadjes... Iets dat alleen berkenblaadjes doen... Bij andere bomen deinen de bladeren op de wind, ze sidderen, ze ritselen, de takjes waggelen, ik kan zo tien synoniemen noemen... Maar bij de berken is het wat anders, dat zijn vrouwelijke bomen, eigenaardig is dat toch dat wij, als we vastzitten, altijd proberen om met een vergelijking vat te krijgen op het onzegbare - er heeft een complete Oostenrijkse dichtersschool bestaan die zijn werkwijze daarop baseerde. Wat hun oren hoorden vertaalden zij in beelden en van geluidsindrukken maakten ze muziek, een amusant gezelschapsspel was dat en veel mensen noemden het Lyriek.
Wat doen de blaadjes van de berkenbomen? Terwijl ik dit schrijf staan ze met zijn viertjes voor mijn raam en zie ik dat zij doen wat zij doen.
Maar hoe HEET dat. Ik zal overlijden en het niet hebben kunnen zeggen.

Ik ben blij en Simon Carmiggelt zou dat ook zijn, dat er niemand van u heeft geroepen om te suggereren dat de berkenblaadjes epibreren, geachte dames en heren.