Jan Campert-stichting Jaarboek 2010

[p. 76]

Jan Simoen,
Els
Laudatio bij de uitreiking van de Nienke van Hichtum-prijs 2009 aan Els Beerten

Een paar jaar geleden zaten we met een stuk of tien twaalf Vlaamse jeugdschrijvers in een busje, op weg naar het jaarlijks kinderboekenfeestje bij onze uitgever aan Singel 262. Els had net haar manuscript voltooid en ze wilde onze mening horen over de titel, want bij Q waren ze niet onverdeeld. Allemaal willen we de hemel. We proefden hem om beurt in onze mond, lieten de klanken rond over onze lippen rollen, en jawel hoor, dat ging goed. Good title. Tot iemand van ons voorstelde om de ultieme test en het ultieme oordeel uit te stellen tot op de terugrit. Na het feestje dus. En dat deden we. Na een glaasje wit, een glaasje rood en een glaasje tussenin zaten we weer in ons busje op weg naar Vlaanderen, en proefden hem weer op ons lippen, die titel van Els, en jawel hoor, hij vloeide nog steeds, en ter hoogte van het Hollands Diep hadden we 'm helemaal te pakken, die titel, en hij vloeide als hemelse nectar over onze lippen. Allemaal willen we de hemel. Maar natuurlijk is het niet enkel de meest welluidende titel van de laatste jaren. Het is zondermeer ook een van de beste titels van de laatste jaren, en ik wil het nu even niet hebben over het woord ‘hemel’, maar over het woord ‘allemaal’.

Het boek van Els Beerten is dicht bevolkt met de meest uiteenlopende en kleurrijke personages, en ze zijn jong en oud, groot en klein, goed en slecht, onstuimig of bezadigd, machtig of hulpeloos, naïef of geslepen; het zijn helden en lafaards, zotten en wijzen, Duitsers en Vlamingen, collaborateurs en verzetslieden, soldaten en burgers, priesters en leken, leugenaars en oprechte mensen, muzikanten en niet-muzikanten. En de auteur beschrijft ze allemaal met evenveel liefde en aandacht. En ze vertikt het om een oordeel uit te spreken over welke persoon of welke groep dan ook. Is de held eigenlijk een lafaard? Is de lafaard eigenlijk de ware held? Wie heeft het grote gelijk aan zijn kant? Welke muziek klinkt het mooist uit

[p. 77]

welk instrument? En in welke oren? Is liefde belangrijker dan een overtuiging? Is het vaderland belangrijker dan vriendschap? Is de leugen soms mooier dan de waarheid?

Vraag maar op, zegt de auteur, stel honderd vragen, lezer, stel er een miljoen, ik antwoord toch niet - en heeft ze geen overschot van gelijk, dames en heren? Want dat is namelijk een van de privilegies die wij, schrijvers van verhalen, hebben: wij mogen in onze boeken vragen stellen zonder dat wij daar een antwoord op verschuldigd zijn, wij mogen spreken zonder gezag, wij mogen vertellen zonder dat wij rekenschap hoeven af te leggen aan de realiteit, wij mogen schrijven zonder een oordeel te vellen.

En dat doet dit boek allemaal op een briljante wijze.

Wie zijn de goeie, de slechte, de helden, de lafaards?

Zoek het zelf maar uit.

Allemaal willen zij de hemel.

Dit is niet het boek van het grote gelijk, dit is een boek van verhalen, en als er uit al die verhalen toch een waarheid tevoorschijn komt, dan is het een zeer genuanceerde waarheid. Het is 1967 en onze Jef is dood, en hij was een echte held. Maar toch, wat is daar precies gebeurd, die avond in 1944? Wie schoot wie dood, en was het nu een ongeluk of niet? En hoe komt het toch dat de held niet blij was met zijn medaille?

Dit is een boek van de nuance. En de nuance, dames en heren, is niet grijs. De nuance is rijk, geschakeerd en krachtig. De nuance is ten slotte ons ultieme wapen tegen alle vormen van dom extremisme. Want als er een ding is dat domme extremisten haten, dan is het de nuance.

En op deze manier geeft dit boek uiteindelijk toch nog een soort van antwoord.

Maar natuurlijk is dit boek veel meer dan een hoop vragen en een pak nuances, het is vooral wat een echt groot boek hoort te zijn: een ongelooflijk meeslepend verhaal. Een ongelooflijk meeslepende verzameling verhalen moet ik zeggen, een symfonie, schreef de Volkskrant. Het is de ultieme triomf van de rasverteller Els Beerten. Els Beerten is een uitbundige

[p. 78]

Verteller, een soort van vertelwonder zelfs. Op de presentatie van haar prachtboek werd ze geïnterviewd door de Vlaamse journaliste Annemie Struyf, en dat interview duurde 45 minuten. U mag eens raden hoeveel vragen Annemie heeft moeten stellen. Eén.

En dat vertelplezier, die noodzaak, die drang om te vertellen, vind je op elke bladzijde terug.

Dit is een verhaal dat moest verteld worden, en het kon alleen maar verteld worden door Els Beerten. En hoe mooi vertelt ze het, mijn god, hoe mooi!

Ik speelde en ik speelde. Ik volgde de lijn die hij had uitgeschreven. Het was een andere dan die van mijn vader en Jef, en het leek haast een wonder dat het kon, drie trompetten die allemaal iets anders speelden, met daartussen een hoorn en een saxofoon die elk ook nog eens een andere kant uit gingen. Maar het kon. (p. 83)

Het lijkt haast een wonder dat het kan, dames en heren, maar Els Beerten slaagt erin: in heldere, bedrieglijk eenvoudige, dansende zinnen, die zo het ritme van de muziek en het verhaal volgen; in korte, krachtige hoofdstukken die elkaar opvolgen als strofen van een heel lang lied en daarbij moeiteloos tijdsprongen van soms vele jaren maken, zonder dat het verhaal ook maar één moment aan kracht of aan elan inboet; in een ingenieuze, ambitieuze en complexe structuur met meerdere vertelstandpunten, die zo organisch en vloeiend is opgebouwd dat je haast vergeet dat er sprake is van een constructie, vertelt Els Beerten een ongelooflijk rijk en warm en pakkend en ontroerend verhaal, gesitueerd tegen een van de meest grootse en dramatische decors van onze tijd, de Tweede Wereldoorlog.

Ik ga afsluiten, dames en heren.

Heeft Els Beerten met Allemaal willen we de hemel het boek van haar leven geschreven?

Alleszins heeft ze haar beste boek tot nu toe geschreven, en meteen het beste jeugdboek van de afgelopen jaren. Lieve Els, please, geef ons nog meer, nog veel meer van dat moois.

[p. 79]

Maar zelfs als je daar geen zin in hebt, zelfs al neem je nu vakantie voor de rest van je leven (wat wij allemaal geweldig jammer zouden vinden) dan nog zijn wij je intens dankbaar voor dit prachtige cadeau, dat ons, lezers, allemaal ten hemel voert.