Jan Campert-stichting Jaarboek 2009

[p. 9]

[Jan Campert-stichting: de prijzen, de prijswinnaars, de essays]

[p. 11]

Jan Campert-prijs 2009
Alfred Schaffer
Kooi

Juryrapport

De gedichten uit Kooi zijn opgebouwd uit simpele alledaagse zinnetjes. Vaak klinkt er op de achtergrond een staande uitdrukking in mee. Op het eerste gezicht is daarom alles vertrouwd en enigszins statisch. Maar al snel blijkt dat Schaffer deze meest vertrouwde en geruststellende delen van de taal op zo'n manier behandelt, dat er een niet eerder gehoorde dreiging in ontstaat. Hij gebruikt de taal zoals een vreemdeling doet voor wie een staande uitdrukking of afgesleten formulering nieuw is en nog veel betekenend. Het statische karakter van de alledaagsheid daardoor gaat geheel verloren. Het getuigt van een groot meesterschap om de vertrouwdheid van de taal zo soepel en vanzelfsprekend in haar vreemdheid te laten functioneren.

Alfred Schaffer maakt binnen zijn gedichten grote sprongen. Er klinken vele verschillende stemmen in door. Het is vaak niet uit te maken of de kakofonie alleen maar in het hoofd van de verteller klinkt, of dat er stemmen van buiten worden geregistreerd en als eigen ervaren. De vloeiende identiteiten die zo ontstaan worden in de sonnetten bijeengehouden door de vorm, in de prozagedichten door de meer verhalende opzet. De afwisseling van beide vormen geeft de bundel als geheel een schitterend ritme. Daarbij beheerst Schaffer de montagetechnieken die tegenwoordig en vogue zijn, en waarmee disparate elementen worden verbonden, als weinig anderen. Het vreemdste en meest verontrustende, dat identiteiten niet verankerd zijn, lijkt daardoor moeiteloos tot stand gekomen.

Met grote bewondering en vreugde bekroont de jury daarom de bundel Kooi van Alfred Schaffer met de Jan Campertprijs 2009.

[p. 12]

Dankwoord

‘Met zijn duistere, onheilspellende en middelpuntvliedende gedichten drijft Alfred Schatter de Nederlandse poëziekritiek tot het uiterste’. Dat las ik eens in een beschouwing.

Wat probeert die Schaffer te zeggen, met die gedichten van hem? Menig criticus heeft zich dat afgevraagd. Evenals mijn vrienden. Mijn vader, een groot liefhebber van Jacques Perk en Bertus Aafjes, knipte tot aan zijn dood elk artikel over mij uit. Maar wat zijn zoon aan het ontsluiten was, geen idee.

Te associatief, te particulier, te grillig.

Weet ik eigenlijk zelf nog wel waar het mij om te doen was? Zeker, ik zet altijd hoog in. En ja, ik probeer clichés te vermijden en mij zo helder mogelijk uit te drukken. En vooral wil ik iets moois en onwrikbaars in de wereld zetten. Iets wat er eerst niet was. Een tekst die zelf een werkelijkheid is, en die ik ook weer prijsgeef aan een werkelijkheid: de lezer.

Ik geloof niet dat mijn ambities veel verschillen van die van andere schrijvers en dichters.

Maar wil ik verwarren? Wil ik de wereld van de criticus te kijk zetten? Wil ik herkend worden op straat?

Het soort gedichten dat ik tot nu toe heb geschreven, veelal gedreven door woede, verlangen, angst en verbazing, in een vorm die in Kooi wellicht tot het uiterste is verkend en nu ‘op’ is, is wel als flessenpost bestempeld.

Flessenpost. Ergens op een zonovergoten eiland sta ik met een wat beschimmelde wijnfles in mijn hand, daarin een gedicht. Wanneer ik dat gedicht geschreven heb, en waarmee, waar dat papier vandaan komt, dat is hier even niet belangrijk, maar daar sta ik, tot aan mijn middel in het kraakheldere water, fel wit zand achter me, wat wrakhout hier en daar, wuivende palmen, het onafgebroken ruisen.

Ik gooi de fles zover mogelijk in zee en stap dan door de branding terug, naar mijn zelf gevlochten hangmat onder de bomen. Straks stook ik een vuurtje en maak ik een visje klaar. Daar ben ik ondertussen erg handig in.

De volgende dag sta ik weer eens op de uitkijk aan de waterlijn, en zie in de verte een vlekje - een cruiseschip, een

[p. 13]

olietanker. Ik schrik: ben ik eindelijk gevonden? Dan merk ik in mijn ooghoek de beschimmelde wijnfles van de vorige dag op, die in de golven dobbert. Ik pak de fles beet, haal het papier eruit, en herlees mijn gedicht. Gele visjes zwemmen rond mijn benen. Dan loop ik terug door branding naar mijn vuurtje, dat nog zachtjes nasmeult, en leg het papier er op, dat langzaam begint te krullen en zwart blakert.

Wat ik probeer te zeggen met die poëzie van mij? Misschien niet veel meer dan: ik ben er ook nog, ik ben verlaten en gekoesterd, ik heb een stem en zoek een klankbord, en laat ik het niet eenvoudiger maken dan nodig maar volgens mij is dit een schitterende, meedogenloze, merkwaardige, kwetsbare, hartverscheurende, immense, piepkleine wereld.

Hier, lees maar.

Ik voel me zeer vereerd met deze prachtige prijs, omdat die is toegekend aan een bundel die ik nooit meer zal kunnen schrijven.

Dank, geachte jury, zeer veel dank.