Jaerboeken van het souvereine gilde der kolveniers, busschieters en kanonniers gezegd hoofdgilde van Sint Antone, te Gent . Deel 1

[1502-1589]

1502.

‘Item betaelt Keyser, Coninc, Deken ende Proviserers van den Gulde van mynen heere St. Antheunis, dat men heet de busschieters, binnen deser stede, ten behouf ende thulpen den cost van den gheenen den Coninc van den zelven Gulde werden zoude deser jaerschaere, xx sch. gr. (Stads-rekeningen van Gent, presenten ende giften, 1502-1503).’

1510.

‘Item betaelt den goeden lieden van den Gulde van den Culluevriers (sic) van den Gulde van St. Anthonis thulpen den cost die zy deden, als zy haerlieder papegay schoten, xx s. gr. (Stads-rekeningen).’

1510.

In dit jaer wierd een placcaet uitgegeven aengaende de jagt en het dragen der bussen voerende den volgenden titel: ‘Placcaet dat geen landslieden ofte andere en vermoghen haer honden achter lande te laten gane, zonder stock ofte schijlge aen den hals, op de peyne van te verbueren telcker reyse ende voor elcken hondt, dry ponden parisis; desghelijcks van niet te moghen iaghene met den zelven honden naer eenighe wilde beesten, ofte de zelve eenighsins te vanghene, met gaerne, netten ofte andere ingienen ende instrumenten; nochte van ghelijcken die

[p. 6]

met bussen, boghen, ofte met anderen geschutte te schietene. Ghegheven te Brugghe, den 12 april 1510.’

Wy achten niet onnoodig hier de titels mede te deelen van verscheidene andere placcaten aengaende de jagt in het dragen der busse achter velde, volgens het eerste placcaetboek van Vlaenderen:’ Placcart que nul ne poeult chasser ne tirer aux bestes sauvages ne prendre icelles au filet ou autrement, saulf ceulx d'ancienneté à ce authorisez; sur peine de cinquante Lyons d'or. Donné à Bruxelles le 5 oct. 1514. - Placcart dat nyemand en vermagh met loopende honden oft andersins te iaghene naer eenighe wilde beesten groote ofte cleene, nochte die te schietene...Ghegheven te Middelburg in Zeeland, den 14 ougst 1517. - Placcart par lequel est défendu à tous (fors au commis du grand-veneur seulement) de ne lever ou emporter des bois et forrestz quelques bestes rouges ou noires tirées ou bleschées par quy que ce soit...Donné à Barcelone, le 3 apvril 1519. - Placcaet inhoudende verbot van niet te iaghene eenighe groote beesten rood ofte swart, nochte de zelve met bussen, boghen, netten ofte gaerne te schietene...Ghegheven te Mechelen den 7 ougste 1528. - Placcart par lequel est déffendu à touts de ne porter par les champs en chemin ou d'hors, arquebutes, arc-balestres, ny arcz à main: sur peyne de confiscation d'icelles, et de vingt libvres parisis d'amende. Donné à Malines le 20 janvier 1528. - Placcart touchant de ne porter arquebutes, arc-balestres, ny arc à main. Donné à Bruxelles le 22 nov. 1529. - Placcaet angaende de jacht. Ghegheven te Ghendt den 22 april 1540. - Idem. Ghegheven te Bruessele den lesten maerte 1541. - Placcaet inhoudende verbodt van niet te vanghene, schietene ofte nemene de zwanen van den Prince. Ghegheven te Brugghe den 14 nov. 1545. -

[p. 7]

Placcaet aengaende der jacht ende voghelrie. Ghegheven te Bruessel den 29 october 1546. -Idem. Ghegheven te Bruessel den 22 augusti 1551.’

1511.

‘Item betaelt Joos Sammelin, Deken van den voorn. Gulde van Sinte Anthonis, over de gemeene Guldebroeders de somme van vi gr. heml. by slote van collacien toegheleit om dat zy tgulde onderhouden zouden, te betalen de twee payemente sjaers, telken payemente iij gr. naer uutwysen van den briefven van verbande die zy daer af hebben. Dus hier over de payemente ghevallen in lauwe x (january 1511 n.s.) ende hoymaent xi (july 1511 n.s.) (Stads-rekeningen, presenten ende giften, 1510-1511).’

1512-1514.

‘Item betaelt den goeden lieden van den Gulde van S. Anthonis van den Collovriers (sic) thulpen den cost die zy hadden als zy haerlieder papegay schoten, xx sch. gr. - Item betaelt Jan De Muldere, Deken van den voorn. Gulde over de ghemeenen Guldebroeders, de somme van vj gr. heml. by slotte van collacien toegheleyt, om dat zy tvoorn. Gulde zouden onderhouden, die zy ontfaen telcken drie maenden xxx. s. gr. naer tverclaers van den briefven van verbande die zy daer af hebben. Dus hier over djaer ghevallen den vj^en july xiij (1513). - Item betaelt Jan Barnage, Keyser van den Gulde van mynen heere Sint Anthonis van den Coluvreniers hem by Scepenen toegheleyt thulpen eenen abyte, xx s. gr. (Stadsrekeningen, presenten en giften, en onvoorsiene costen, 1512-1514).’

1515, 19 april.

Bevestiging der instelling van 't Gilde van Sint Antone.

Op supplicatie van Koning, Deken, Proviseurs en

[p. 8]

leden van het Gilde, zeggende dat zy sedert het jaer 1489 bestaen, ter eere, tuitie ende bewarenesse vande stede van Ghendt, bekrachtigt Keizer Karel de Vyfde de statuten en keuren van 't voorzeide Gilde. By deze handvest magtigt hy de Hoofdmannen en Dizeniers te veroordeelen tot boeten de defaillanten en die in gebreke zullen blyven aen de vermaningen te antwoorden, voorts de keuren en ordonnantien, goedgekeurd door de Schepenen, te mogen veranderen naer d'exigentie ende veranderynghe van den tyde. In dezelfde handvest verklaert de Keizer dat de Gildebroeders schietende naer doel of naer papegaei, die eenige kleine bezwaernis zouden hebben met het geregt, vry verklaerd zullen worden gelyk andere vrye coleuvreniers; dat alle de Gildebroeders voortaen moghen paisivelick gaen achter lande, draeghende met hemlieden ende schietende met huere voorseyde busse ende instrumenten, behaudens dat zy noch zwanen, reygheren, putooren of dierghelycke wilde ende vlieghelicke voghelen niet en schieten, volghende de interdictie ende ordonnantie daerup ghemaeckt, en dat geene officiers, onder voorwendsel van andere ordonnantiën, hen vermogen aen te houden of huune wapens af te nemen. Het Gilde van Sint Antone zal niet mogen uitgeven eenige nieuwe keuren of statuten zonder advies en oorlof van den Hoog-Baljuw en Schepenen der Stede van Gent. De Gildebroeders zyn niet gemagtigd hunne wapens te dragen buiten hun lokael, tenzy zy zich begeven in een andere stede of plaetse om te schieten naer prys; zy zullen hunnen eed doen van getrouwheid en onderdanigheid aen den Keizer en aen zyne opvolgers als Grave van Vlaenderen, alsook aen den Hoog-Baljuw en Schepenen van Gent; zy zullen gehouden zyn, mits redelyke belooning, zich te begeven in dienst, ten allen tyde, wanneer zy daertoe verzocht

[p. 9]

zullen worden. Indien eenig Gildebroeder, by cas fortuit, een ander kwam te kwetsen, in de schieting naer doel of naer papegaei, zal hy vry blyven van alle vervolg. Deze handvest wierd gegeven in Gent den 19 april 1515, na Paschen.

1516-1529.

‘Item betaelt den goeden lieden van den Gulde van Sint Antheunis thulpen den cost die zy deden als zy haerlieder papegaey schoten, xx sch. gr.’

Deze som van twintig schellingen voor de papegaei-schieting verschynt byna alle jaren op Stads-rekeningen.

‘Item betaelt den Deken van den Gulde van Sint Antheunis over den ghemeenen Guldebroeders van dien, volghende den slote van collatie omme donderhaut van dien, telcken iij maenden xxx s. gr. comt over tgeheel jaer gheexpireert den vj^en van hoeymandt xv.^c zeventhiene, vj gr.’ Het zelve vindt men in stads rekeningen in de jaeren 1522 en 1529.

1525, 17 january.

Toelage van twintig schellingen groot. Schepenen van der Keure toestaen aen Deken, Proviseurs en Dizeniers van den Gilde van St. Antone, zoodat zy, behalve de zes ponden groot bovenvermeld, nog jaerlyks zouden genieten uit stadskas de somme van twintig schellingen groot ten einde die te verteren in hunne byeenkomsten op St.-Antones en papegaeidagen, telkens de helft. Er wordt bevolen aen den tegenwoordigen stedelyken Tresorier en aen zyne opvolgers hun die toelage te betalen, zoo lang de bovenschrevene acte zal in stand blyven.

1525, 24 april.

Geschil opgerezen tusschen Joos Sammelins met de Proviseurs, van den eenen kant, en Jan De Jeude met de Dizeniers van den anderen kant.

Dit geschil wordt mondelyks gepleit tusschen partyen vóór heeren Schepenen van der Keure. Deken en Proviseurs

[p. 10]

vragen om behouden te worden in 't genot der twintig schellingen, die zy tot nog toe voorafgenomen hebben op de zes ponden groot Vlaemsch door de Stad jaerlyks toegelegd aen het Gild als hulpgeld ter bestryding der kosten, op grond dat zy daervan in bezit zyn en er gebruik van maken om de onkosten van den maeltyd en van het papegaeischieten te bestryden.

De Dizeniers beweren dat het zoo genoemde recht van bezit slechts eene acte van gedoogzaemheyd is en uit loutere vriendschap geschied, en geenszins inbreuk kan maken op hun regt. Zy alleen dragen de kosten van 't onderhoud der bussen; de stedelyke toelage is daertoe alleen bestemd. Overigens vragen zy dat men den Deken en de Proviseurs verplichte zich by hen, Dizeniers, aen te sluiten en hen by te staen in al wat het gaeischieten en de maeltyden betreft, volgens de aloude gewoonte en het oorspronkelyk reglement. Ook zy verbinden zich van hunnen kant alzoo te handelen met den Deken en de Proviseurs.

Uitspraek ter zaek: Deken en Proviseurs worden niet ontvankelyk verklaert met hun verzoek. De geheele somme van zes ponden groot zal onder de Dizeniers verdeeld worden, luidens den tekst der toelage. Beide partyen zullen voortaen malkander helpen en bystaen, en mogen daeraen in 't minste niet te kort blyven. Eindelyk worden Deken en Proviseurs verwezen in de kosten.

1529, 1^e february.

Verscheidene schikkingen en verordeningen van den Gilde.

Jonkheer Antheunis Van der Vichte, Hoofdman, De Jaegher, Deken en de enkele Gildebroeders van St. Antone, by welke ook zich voegen de Koning en de nieuw gekozene Proviseurs, dienen een verzoek in aen Schepenen en Raed

[p. 11]

van de Stad Gent ten eynde hun te onderwerpen zekere artikelen en schikkingen welke hun nuttig en noodzakelyk schenen, en dezelve te zien goedkeuren, en bekrachtigen. Zie hier die schikkingen:

1^o De Deken van het Gilde legt den eed af aen den Heere en de Wet der Stad Gent, en de nieuw gekozen Proviseurs doen eed aen den Deken.

2^o Elk Proviseur is gehouden, op de boete in den act van bekrachtiging vermeld, te komen alle zondagen naer de mis, in volle gewaed, of zoo het luidt, metten habyte.

3^o De Proviseurs zullen knielen en ten offeren gaen den eenen na den anderen, by rang van oudheid, zonder te klappen noch geen ander gerucht te maken, gedurende de mis, op boete van zes penningen parisis, knielende in den koorstoel.

4^o Elk Proviseur is gehouden den Koning en den Deken te vergezellen, in habyte, ter plaetse waer men de Kamer of Schaepshoofden houden zal, in orde, naer rang van oudheid, op boete en eed, in denzelfden rang als in den koorstoel.

5^o Niemand van de Proviseurs zal de vergadering verlaten, tenware met toestemming van den Deken, zoo lang er daer zaken te verrichten zyn het Gilde betrekkende, op boete en eed.

6^o Men zal vergaderen, ten minste eens ter maend. De Koning, de Deken en de Proviseurs zullen geven voor hun aendeel vier grooten, vry blyvende van gelag.

7^o De Deken zal gehouden zyn te doen uitnoodigen met den Knape, op boete en eed, den gemeenen eed of bestuer op de dagen als men de Schaepshoofden houden zal, en de vergadering in persoon by te wonen.

8^o Niemand, Koning, Deken, Proviseurs noch enkele Gildebroeders, zullen zich veroorloven achter straet te

[p. 12]

dragen 'tgeen ter Kamer is besloten geweest, op boete van twintig grooten.

9^o Geheel de Eed, of Raed van Bestuer, Hoofdman, Keizer, Koning, Deken en Proviseurs, zoo lang als hun dienst zal duren, dat is te zeggen twee jaren, te rekenen van den jare dat zy aengekomen zyn, zullen vry zyn van alle andere Gilden en ongemolesteerd van dienste.

10^o De Proviseurs, vooraleer zy hun ambt zullen afleggen, zullen hunne boeten uitbetalen, zoo wel die ten profyte der oude mannen als der kerken, behoudens men van die boeten de zondagmis niet betalen zal; de opbrengt derzelver zal blyven ter beschikken van het Bestuer.

11^o De ontslaggevende Proviseur zal in zyne plaets stellen eenen bekwamen persoon, en zal niet ontslagen worden vooraleer zyn opvolger den Eed zal hebben afgelegd.

12^o Indien de gekozene niet bekwaem zoude bevonden zyn, of zich onttrekken wilde aen zyne bediening, zal de Proviseur, die zulken persoon zal gekozen hebben, hem dwingen te dienen kosteloos voor den Gilde.

13^o In gevalle dat een behoorlyk gekozene Proviseur, na zynen Eed afgelegd te hebben, kwam te overlyden, zal het Bestuer eenen anderen Proviseur kiezen, zonder kost of last te doen aen den persoon, dien de overleden zal in zyne plaets gesteld hebben.

De Schepenen van Gent en de Raed voornoemd, in 't bywezen van den Heere der stad, hebben de bovenstaende artikelen wel nagezien en dezelve toegestaen en bekrachtigd.

1529, 22 november.

In gevolge een besluit van Karel V, is het niemand toegelaten te gaen achter lande met bussen, kruisbogen, handbogen, of eenig ander hoegenaemd

[p. 13]

wapen, indien hy tot het leger des Keizers niet behoort, of geen deel maekt van het eene of andere bevoorregte Gilde van Vlaenderen. De Gildebroeders zullen zich mogen naer de plaets hunner oefeningen begeven met hunne bussen, kruis- en handbogen, en met hunne wapens naer hunne woning terug keeren. (Ordonnancien, Statuten, Edicten en Placcaten van Vlaenderen, I, bl. 412).

1529.

‘Item betaelt den goeden lieden van den Gulde van mynen heere Sint Antheunis xx s. gr., de x s. gr. thulpen den cost vander maeltyt tot Antheunis daghe, ende dandere x s. gr. thulpen den costen van den papegay daghe. - Item betaelt Jan De Jeude, meester Dixenier vanden buscutters, de somme van xij s. gr. ende xx scepenen strypen thulpen eenen keerlaken. - Item betaelt Jan De Jeude over hem ende den anderen zyne medeghesellen Cueleuvereniers deser stede de somme van v s. vj d. gr. voor een tonne keyten, hemlieden ghegheven voor huerlieder waken. (Stads-rekeningen, presenten ende ghiften en onvoorsiene costen, 1529).’ Dezelfde betalingen worden gedaen aen het Gilde in 1532, 1533, 1534, 1535, 1536, 1537 en 1538.

1532, 9 july.

Aenkoop door de Stad van een nieuw Hof op den Vogelzang voor het Gild van St. Antone.

Vertoog gedaen aen heeren Schepenen door den Eed en de gemeene Gildebroeders eenpaerlyk. De plaets waernu het Gildhof gelegen is werd in 't jaer 1488 door de Stad ter beschikking van het Gild gesteld; maer zy is te verre afgelegen van de Stad; zy is niet geschikt noch om de vreemde schutters te onthalen noch om de inwoners der Stad uit te lokken. In tyd van peste of andere besmettelyke

[p. 14]

ziekten is Ackergem geen aengename nabuerschap. Vervolgens heeft het Gilde naer eene andere plaets moeten zien en heeft die gevonden, namelyk op den Vogelzang, achter het hof van zyne Keizerlyke Majesteit. Die eigendom is te koop voor honderd ponden groot, en te betalen met zestien ponden gr. gereed geld en het overige met zes ponden van jaer tot jaer. De middelen van 't Gilde zyn geenszins toereikende om zoo eenen aenzienlyken aenkoop te doen. Vervolgens smeeken zy de Stad dien eigendom te koopen, waer zy veel beter dan waer zy tegenwoordig zyn, hunne edele en voor de rust en verdediging der Stad zoo oorbaerlyke oefeningen zouden mogen voortzetten. Zy bieden aen, in geval hun verzoek bewilligd wordt, van al de toelagen, die zy tot nog toe genoten hebben, af te zien, behalve de somme van zes ponden groot 's jaers.

De Schepenen stemmen toe in hun verzoek. Het nieuw lokael op den Vogelzang zal gekocht worden tegen voorzeide voorwaerden, de zestien ponden groot zullen geteld worden aen het Gilde door den schatbewaerder der Stad en het overige per zes ponden 's jaers tot de volle uitbetaling van de koopsomme van honderd pond. Het Hof zal de eigendom zyn der Stad, die aen het Gilde niet meer dan zes ponden gr. 's jaers als hulpgeld zal betalen.

Men vindt in Stads-rekeningen onder het opschrift van onvoorziene kosten, anno 1532-33: ‘Item betaelt Pieter Vander Muelne over ende in den name van den Keysere, Coninc, Deken ende Proviserers ende andere Guldebroeders vanden Gulde van Sint Antheunis de somme van vj gr. up ende in minderinghen van lxxx iiij gr. reste van c gr. hemlieden toegheleyt thulpen den coope van den plaetse by hemlieden ghecocht omme de hantieringe van der busse te exerceerne, volghende der wetteliehede danof wesende.’

[p. 15]

1537, 13 maert.

Besluit krachtens hetwelk de Deken met de schutters, ter Kamer behoorlyk vergaderd, kennen mogen van de misbruiken, die in het Hof gebeuren.

Meester Jan De Jeude, wapenmeester der Stad Gent, zich roemende het opperhoofd te zyn van 't Gilde van Sint Antone, en diensvolgens het recht te hebben op alle geschillen of schade in het Gilde voorgevallen, uitspraek te doen, zoo hebben zich de Keizer, Koning, Deken en Proviseurs, die den voornoemden Jan De Jeude niet kennen wilden, tot Stads Magistraet gewend, het volgende feit aenhalende: zekere Jan Van der Meere had verscheiden personen be leedigd, die in het Hof tegenwoordig waren, onder anderen eenen man, die van Eecke gekomen was om te schieten en die, zonder het minste recht of reden door voornoemde Jan Van der Meeren zeer grof wierd aengesproken en beleedigd, zoodanig dat de tegenwoordige Gildebroeders er moesten tusschen komen om hen te scheiden. Daer mede zich niet vergenoegende, kwam Van der Meere in de kamer, waer de Gildebroeders vergaderd waren en bragt daer alles in rep en roer, trok zelf zyn mes uit al dreigende, 't geen men verpligt was hem, niet zonder gevaer, af te nemen. Meester Jan De Jeude, zonder daer over het bestuer van het Gilde te raedplegen, trok zich deze stoornis aen, 't geen rechtstreeks tegenstrydig is met de voorregten door de drie leden der stad Gent verleend, krachtens welke voorregten, alle questien ende geschillen in het Hof gebeurende ende daer niet afgeleyt, zullen geoordeeld en vereffend worden door voornoemde supplianten, en de Gildebroeders. Bovendien was de zelfde De Jeude gedurig het Gilde moeijelykheden aendoende voor de twaelf grooten, die hy alle zondagen gehouden was te betalen in 't gezelschap daer de schieting plaets had, en die hy jaerlyks ontving uit der

[p. 16]

hand van den Tresorier van de Stad, 't geen zeer verdrietig was voor de Gildeboeders en oorzaek was dat men van hen zeidde dat zy niet betalen konden, dat zy al de penningen van het Gilde verdronken hadden, dat zy gedurig door De Jeude of de Stad moesten geholpen worden; eindelyk het ging zoo verre dat de Hoofdman met de Jeude niet meer dienen wilde en zyn ontslag had gegeven, zoo dat de Gilde tegenwoordig zonder Hoofdman was. Om daer een einde aen te stellen, verzoeken de supplianten dat Stadsoverheden op alles zouden voorzien en gebieden zouden dat Jan de Jeude zal vervangen worden door een ander welvocglyken en bekwamen persoon, en dat men hem verbiede de twaelf penningen te ontvangen, die men alle zondagen aen de gezellen gaf, en die zoude laten ontvangen door den Deken en zynen Eed, welke zich verbinden zouden alle weken in het gezelschap te komen.

Nadien de voornoemde De Jeude, dit verzoek t' hemwaert gehad en gelezen hebbende, beweerde het tegenovergestelde der voorstellen der supplianten, en nogtans verklaerde zich in alles te onderwerpen ter discretie der Schepenen, zoo is het, dat Schepenen op alles wel en rypelyk gelet hebbende, uitspraek doende, zeggen, wat aengaet het half pond was, door den voornoemden De Jeude gebruikt, in zynen naem allen, zonder kennisse van den voornoemden Gilde, dat hy zyn vermogen is te buiten gegaen, en hetzelve zal te betalen hebben, en gestraft zal worden door de supplianten in de palen van hun vermogen, by maniere van provisie, totdat daerin anders door Schepenen voorzien wordt. Voorts wordt geboden de twaelf grooten voor de schieting alle zondagen door de stad toegelegd aen de supplianten te betalen en door ten minste twee hunner te brengen ter plaetse waer de schieting zal

[p. 17]

plaets hebben. De Jeude zal zich voortaen zoo te dragen hebben dat men geene reden zal hebben om hem af te stellen. Uitgesproken met vergoeding van kosten.

1537.

‘Item betaelt meester Gillis de Vriese, busmeestere, de somme van xvj s. viij d. gr. hem toegheleyt in recompense vanden diensten deser stede by hem als busmeestere ghedaen. - Item betaelt Bauwin Schoutete, als Deken van den Gulde van mynen heere Sint Antheunis, de somme van vj gr. ter causen van ghelycker somme hemlieden toegheleyt ende ditte over 't v^ste payement verschenen thalfougste xxxvij (1537). (Stads-rekeningen, onvoorziene costen, 1536-37).’

1538, 13 july.

‘Men drouch processie general. Achter de processie quamen de heeren van Dronghen...daer naer de wet van Ghendt, alle de Dekenen metten gheswoorne, die van Sente Jooris, Sebastiaen, Sente Anthuenis, de camere van Rethorijcke, elc met eender kersse in de handt, ende lanxst de strate ghynghen de liij cnapen met tortsen van zes ponden in de handt, elc met zynen wapene...(Memorieboek der stad Ghent, II, bl. 126).’

1538.

‘Item betaelt Lieven Van der Haghen, Deken vanden busschieters de somme van vj xi s. ij d. gr. te wetene de vj gr. over 't vj^e payement van den coepe vanden Scuttershove ende de xj s. ij d. gr. van costen by executie ghebeurt. (Stads-rekeningen, 1537-38).’

1538-1539.

‘Item betaelt Cornelis Hoobrecht, busmeester deser stede, met synder thien Diseniers, de somme van viij s.x d. gr. voor een tonne keyte ende de reste voor

[p. 18]

huerlieder banket thalfvastene lestleden, naer daude costume. - Item betaelt den Hooftman, Deken ende Proviserers vanden Gulde van mynen heere S. Antheunis, dat men noempt van den buscieters, de somme van v gr. den selven toegeleyt ten hulpen ende sublevatien van den costen by hemlieden ghesupporteert int festoyeren van sekeren vremde persoonen wesende van ghelycken Gulde uut andren steden alhier ter occasioene van den spele van Rhetorycken. - Item betaelt Arendt Paridaen, als Deken van den Gulden van S^t Antheunis binnen deser stede de somme van vj gr. over 't vij^e payement van c gr. van den coope van huerlieder Hove staende te Voghelenzanghe, verschenen thalfougste (M.D.) xxxix. (Stads-rekeningen, onvoorsiene costen, 1538-59).’

1539-1540.

Opstand der Gentenaren. ‘Item betaelt den Coninc van mynen heere Sent Antheunis thulpen den costen die zy daden ten daghe van den afschietene van huerlieder papegay, niet. - Item betaelt den Deken van den zelven Gulde over de ghemeene Guldebroeders, volghende den slote van Collacie omme tonderhaut vanden zelven Gulde, telcken dry maenden xxx s. gr. comt over de drie vierendeelen ende ix maenden iij x s. gr., maken xxvij Karolus guldens. - Item betaelt den goede lieden vanden zelven Gulde xx s. gr., de x s. gr. thulpen den cost vander maeltyt tSent Antheunis daghe ende dander x s. gr. thulpen den cost vanden papegaeydaghe, comt over de maeltyt van voorn. S^t Antheunis daghe alleene x s. gr., maken iij Kar. guld. (Stads-rekeningen, 1539-40).’

Wy vinden geen bewysstuk, waeruit wy kunnen opmaken dat de Gildebroeders van S^t Antone eenig hoegenaemd deel aen den opstand der Gentenaers in 1539 zouden genomen hebben.

[p. 19]

1540-1541.

‘Item betaelt den Coninc van mynen heere Sint Antheunis den cost die zy daden ten daghe van den afscietene van huerlieder papegaey, xx s. gr. - Item nopende de vj gr. wylent by slote van Collatie toegheleyt den selven Gulde ten onderhouden van den selven, danof de iij gr. quamen ten prouffyte van den Dixeniers ende dander iij gr. ten prouffyte van den Deken met Proviserers vanden selven Gulde, es by Scepenen ghelast alleenelyc danof te betaelne den selven Proviserers ij gr. daer of hier naer int cappitle van den extraordinaire by ordonnancie van den selven Scepenen uutghevene ghemaect werdt. Ende dander iij gr. zyn gheroyeert, midts der destitutie by den Hooch-Bailliu ende Scepenen ghedaen van den voornoemden Dixeniers. Daer comt hier niet. - Item betaelt Jan Meeussins, als Deken van den Gulde van mynen heere S. Antheunis ghenoemt vanden busscieters, over ende ten behouf vanden zelven Gulde, de somme van iij gr. by Scepenen den voorseyden Gulde toegheleyt voor huerlieder ghecostumeerden wyn van Sint Antheunis daghe, ende anderssins ten onderhauden vanden zelven Gulde, welcke iij gr. betaelt ende ghecomprehendeert zyn geweest in de zes ponden over zeker jaeren den voorn. Gulde by slote van Collacie gheconsenteert, danof dander iij gr. zyn ghedistribueert gheweest den Dixeniers van den zelven Gulde, de welcke Dixeniers nu by Scepenen met ende by advise van mynen heere den Hooch-Bailliu ghedestitueert ende verlaten zyn uut zeker consideracie ende redenen hemlieden daer toe move ren, ende totter anders inne gheadviseert ende gheordonneert zal worden, xviij Karl. guld. - Item betaelt Jan Meeussins, als Deken ende ten behouf van den Gulde S. Antheunis, gheseyt van den busschieters, de somme van iij gr. ter causen van ghelycke somme by Scepenen den selven Gulde

[p. 20]

uut zekere consideracie ende thulpen den onderhauden van dien toegheleyt te deser waerde, xviij K. guld. - Item betaelt Jan Mecussins, als Deken van den Gulde van S. Antheunis, de somme van zes gr. omme daermede te betaelne Joos Moustry (?) ter causen ende over 't viij^e payement van den reste van gr. over den coop van den busscietershove ten Voghelenzanghe, dwelcke de stede thueren laste ghenomen heeft, naer uutwyse der wettelichede danof wesende, tvoorn. payement verschenende thalfougste xl (1540),. xxxvj Kar. guld. (Stads-rekeningen, presenten ende ghiften en onvoorsiene costen, 1540-41).’

1541, 14 july.

Joos Sammelin verklaert, voor Schepenen der Keure, gehouden te zyn, aen het Gilde van St. Antone, in den persoon van Jan Meeussins, Deken van hetzelfde Gilde, jaerlyks te betalen eene erfelyke losrente, den penning XVI, van drie schellingen, welke zal vallen en verschynen op St.-Gregoriusdag, 1541, en zoo voorts, van jaer tot jaer, in goede en gangbare speciën, tot onderhouding eener misse, of jaergetyde, met prebende, in de kerke van St. Michiels, aen het autaer van St. Antonius. Deze rente wordt gehypothekeerd of verzekerd op zyn huis en erve, met alle zyne gelagen, alzoo het gestaen en gelegen is in de Burgstraet tusschen het huys van Cornelis Hutsebaut en de Rame, daer de comparant alsnu is woonachtig. Voornoemd huis is nog belast met vyf andere renten duidelyk aengewezen. Indien Jan Mecussins en zyne nakomelingen in hoedanigheid als boven gebrek hadden van betaling, 't ware van een of meer jaren, zullen zy hun recht kunnen uitoefenen, zonder kosten, op hetzelfde huis, en is het nood, op den persoon van den comparant, en andere goederen tegenwoordige en toekomende. Van zynen kant vermag Joos Sammelin de

[p. 21]

lossing te doen, als het hem gelieft, mits overleg, ter somme van twee pond, acht schellingen grooten, in gouden of zilveren munten.

1541.

Uit het Placcaet van Keizer Carel, den 11 april 1541. ‘Nul ne peut circuler par nostre diet pays de Flandres, hors du lieu de sa résidence ordinaire, portant Harquebuse, Colleuvriere ou autre Baston à feu, à peine de confiscation desdiets Bastons et dix Carolus d'or d'amende...Sus ces pointz exceptez et reservez en ce, nos Scrviteurs domestiques et nos Officiers, et ceulx de nos Vassaulx, Eschevins, Gens de Loy, et ceulx qui sont des Confreries des Harquebuses des bonnes villes et autres lieux privilegez. (Ordonnancien, Statuten, Edicten ende Placcaten van Vlaenderen, I, bl. 18-19).’

1542.

‘Item betaelt den Coninc van mynen heere S^t Antheunis thulpen de cost die zy daden ten daghe van den afscietene van huerlieder papegaey, wesende den ij son dach naer Paesschen xlij (1542), xx s. gr. - Item betaelt Jan Meeussins, als Deken van den Gulde van S^t Antheunis, de somme van iij gr. den selven Gulde by Scepenen toegheleyt voor huerl. ghecostumeerden wyn van S^t Antheunis daghe lestleden ende anderssins ten onderhauden vanden selven Gulde, welcke iij gr. voortyts den selven Gulde betaelt ende gheemployeert zyn gheweest in de vj gr. die over zekere jaeren by slote van Collatien den voorn. Gulde toegheleyt waeren, danof dandre iij gr. ghedistribueert hebben gheweest den Dizeniers vanden selven Gulde de welcke by advise van mynen heeren den Hoochbailliu ende Scepenen ghedestitueert zyn, uut zekere causen hemlieden daer toe moverende ende totter anders inne gheordonneert zal worden. - Item betaelt Jan Mecussins, als Deken,

[p. 22]

de somme van iij gr. thulpen den onderhaude van den selven Gulde ende van den oncosten ten daghe van den scietene van huerlieder papegaey ende anderssins, iij gr. (Stadsrekeningen, presenten en onvoorsiene costen, 1541-42).’

1542-1543.

‘Item betaelt Jan Meeussins, als Deken van den Gulde van S^t Antheunis iij gr. ter causen van ghelycker somme den selven Gulde toegheleyt voor huerlieder ghecostumeerden wyn up Sint Antheunis daghe ende anderssins ten onderhauden vanden selven Gulde. - Item iij gr. thulpen den onderhaude van den Gulde ende van den oncosten ten daghe van den scietene van huerlieder papegaey. (Stads-rekeningen, 1542-43.)’ Gelyke sommen worden gegeven voor den papegaei, voor den ghecostumeerden wyn en voor de maeltyd op den feestdag van den H. Antonius, 1544, 1545, 1546, 1547, 1548, 1549, 1550, 1551.

1544.

‘Item betaelt Joos van Moustry vj gr. ter causen ende over 't xij^e payement van e gr. die dese stede hem sculdich es ende thaeren laste ghenomen heeft te betaelne met afgaende payementen over den coop van den scutters hove van den Gulde van Sint Antheunis gheseit de busscieters ten Voghelenzanghe volghende de wettelichede danof wesende, tselve payement verschenen thalfougste (M.D.) xliiij. (Stads-rekeningen, onvoorsiene costen, 1544-45).’

1550-1551.

‘Item betaelt Coninc, Deken ende Proviserers van mynen heere S^t Antheunis, gheseit de busscieters iij vj s. viij d. gr. hemlieden by Scepenen toegheleyt ende gheaccordeert thulpen den oncosten by heml. ghesupporteert en tgheunt dat zy ter eeren deser stede ende den voirn. Gulde gheweest hebben tHaerlebeke, volghende

[p. 23]

zekere quaerte by die van Haerlebeke uutghesonden, ende aldaer metter busse zo gheacquitteert als dat zy drie zilvere prisen behaelt ende ghewonnen hebben, ende tzelve grooten cost ghedoocht ende in regarde dat meest al scamel ghezellen zyn (f^o 146). - Item betaelt in den handen van Jan Meeussins, als Deken van Sint Antheunis, de somme van iij gr. ter causen van ghelycke somme den selven Gulde toegheleit tot huerlieder oncosten ten daghe van den scietene van huerl. papegaey ende anderssins ten onderhaude van dien. (Stads-rekeningen, onvoorsiene costen, 1550-51).’

1561, 2 mei.

Verzoekschrift aen heeren Schepenen van der Keure door den Eed van het Gilde van St. Antone aengeboden.

Dit zoo nuttig gesticht, dat byzonderlyk in oorlogstyd de grootste diensten aen de Stad bewyst, geniet van wege het Stadsbestuer geenen den minsten onderstand; nogtans zyn daer de kosten veel grooter dan in de Gilden van St. Joris en van St. Sebastiaen, aen welke van over jaren door Stadsbestuer eene toelage is toegestaen. Waeruit volgt dat het getal busschieters dagelyks vermindert en dat het Gilde van St. Antone met eenen volkomen ondergang bedreigd wordt, zoo de stad Gent aen hetzelve geene milde hand toereikt, ten einde de schutters na hunne oefeningen het middel te verschaffen, om vriendelyk by een te blyven en zich behoorlyk te verzetten. Ten dien einde gelieven heeren Schepenen van der Keure, alle zondagen 's jaers twee schellingen grooten by te leggen aen het Gilde van St. Antone, om daer mede de gezellen schutters, busmeesters en dizeniers, na 't schieten by een te houden en te verlustigen.

Heeren Schepenen van der Keure aen dit verzoek gehoor

[p. 24]

gevende, besluiten dat de supplianten en hunne nakomers voortaen, alle zondagen 's jaers twee schellingen grooten zullen krygen van de Stad, op gelyken voet als de oude Gilden van St. Joris en van St. Sebastiaen. Stads-penningmeester is gelast alle zondagen de twee schellingen te betalen.

1561, 31 july.

Op aenvraeg van den Eed, dat door Stads-Magistraet worde bepaeld, waer men de kan Rynschen wyn zal gaen drinken, welke alle zondagen gejond is door de Stad aen de Dizeniers en Schutters van het Gilde van St. Antone, wordt er beslist dat de scheut en de kanne wyn van den Gilde van St. Antone gelegd zal worden binnen heurlieden hove of andere behoorlyke plaetsen binnen de oude vesten der Stad, ter benoeming van hem wiens scheute het is.

1562, 28 october.

Privilegie en octrooi aen den Gilde van St. Antone, ter inninge der doodschulden van de afgestorven Gildebroeders en Gildezusters op hunne erfgenamen.

Vertoog wordt gedaen aen den koning van Spanje, Philips II, graef van Vlaenderen, te Brussel resideerende, door Adriaen Van Riebeke⁽¹⁾, Jan Legiers⁽²⁾, Koning, en Franciscus Toebast, vryschipper, Deken van den Gilde van St. Antone, dat de schikkingen van het privilegie in 1515 toegestaen niet uitvoerbaer zyn, voor wat de doodschulden betreft, om reden dat sommige schuldenaers van den Gilde uitlandig zyn, of buiten deze landen zyn overleden.

(1) In den eersten register staet Van Rybeke en Van Riebeke.

(2) id. id. J. Lygiers.

[p. 25]

De koning willende den ondergang voorkomen van een zoo nuttig Gilde of Broederschap, dat zulke groote diensten bewyst en jaerlyks zoo vele missen doet celebreren, geeft, gelykvormig het advies van den Raed van Vlaenderen, magtiging aen 't Gilde de weduwen, de erfgenamen of actie-hebbende van de afgestorvene Gildebroeders en Gildezusters, welke in gebreke zouden zyn of weigeren de doodschulden der voorzeide Gildebroeders te betalen, daer toe te bedwingen en in rechte te vervolgen, zonderdat zy ontvankelyk zullen zyn in oppositie of appel, ten zy dat zy het bedrag der doodschuld zouden bezetten in handen van eenen daertoe door de supplianten aengestelden persoon, en behoudens dat de voorzeide doodschuld deugdelyk bewezen worde op het register van 't Gilde of deszelfs extrakt, onder het handteeken van den Greffier van Vlaenderen of van de Wethouders der stad Gent.

1566, 30 october.

De Gildebroeders van St. Antone zyn verpligt het zelve Gilde te dienen ter uitsluiting van alle andere Neringen.

Door Hoofdman en Deken van den Gilde van St. Antone wordt te kennen gegeven aen de heeren Schepenen ter Keure, dat zy meermaels gelast zyn geweest een zeker getal hunner Gildebroeders te leveren om, by dage en by nachte wacht te doen, en zich gedurig gereed moeten houden, om met hunne doelstokken en ander geweer gewapend, de rust en de goede orde in de stad Gent te handhaven; maer dat verscheiden Gildebroeders, als deel makende van de Neringen der Vleeschouwers, Vischkoopers en Schiplieden, afwezig blyven, ja, weigeren op te komen, onder voorwendsel dat de Oversten dier Neringen een zeker getal mannen moeten opleveren, om de wacht te doen op dezelfde dagen en uren als het voornoemde Gilde,

[p. 26]

waeruit spruit dat de verzoekers dikwyls in de onmogelykheid zyn het noodige getal mannen byeen te brengen. Er wordt verzocht, dat de Schepenen daerin zouden gelieven te voorzien als het behoort. Dien ten gevolge wordt door voornoemde Heeren Schepenen van der Keure besloten en bevolen, dat, als door de verzoekers en hunne opvolgers, Hoofdman en Deken van den Gilde zal zyn bevolen hunne Gildebroeders te doen vergaderen en byeen houden ten dienste der Stad, de Gildebroeders, wie zy ook zyn mogen, 't zy leden van de dry voornoemde Neringen of van andere Neringen dezer Stad, geene uitgezonderd, zullen gehouden zyn zich aen te bieden, voorzien met doelstokken, lood, kruit en ander geweer, op aenzoek van hunnen Hoofdman en Deken ter plaets door Heeren en Wet aengewezen, en zulks doende zullen zy verschoond zyn in hunne Nering de wacht te doen, of elders, tenzelfden tyde, tegenwoordig te zyn. Alle de Gildebroeders en alle andere persoonen, wie het aengaet, zullen zich schikken naer dit bevel, tot intrekking van hetzelve.

1569, 30 january.

Proviseurs van 't Gilde van St. Antone zyn niet verpligt in andere Gilden te dienen.

Verzoekschrift van Jan Van Keerevoorde aen Schepenen van der Keure: Hy heeft het Gilde van St. Antone gediend tot St.-Antoniusdag van het verleden jaer 1569, en is tegenwoordig nog dienende in 't zelfde Gilde als volger, en alhoewel de Suppliant, gelyk alle zyne medegildebroeders niet verpligt is te dienen in andere Gilden, is hy onlangs, in 't verkiezen van den Eed van 't Gilde van St. Sebastiaen aengesteld geweest als Proviseur, in tegenstryd met de privilegiën van het voorzeide Gilde van St. Antone. Daerom wendt hy zich tot Stadsmagistraet ten einde op zyne zaek uitspraek worde gedaen. Diensvolgens, Schepenen

[p. 27]

van der Keure gehoord hebbende wederzydsche partyen, behouden 't Gilde van St. Antone in zyne privilegiën, verklaren den Suppliant niet verpligt te dienen in 't Gilde van St. Sebastiaen, en gebieden aen dit laetste Gilde eenen anderen Proviseur in zyne plaets te kiezen.

1570, 3 april.

‘Placcaet ende ordonnantie ons Heeren des Conincx, op 't stuck vander Iaght binnen Vlaenderen...Art. 7: Item ordonneren wy, dat niemandt t' sy Gulde-broeder, Soldaet, Crychsluyden oft ander, en zullen moghen vanghen oft spannen, met netten, gaeren, stroppen oft andere instrumenten, noch oock schieten met handtboghen, voet-boghen, oft cruys-boghen, bussen oft andersins, eenighe hasen, conynen oft andere wilde beesten: verbiedende allen ende eenen yeghelicken soo wel Gulde-broeders als andere 't draghen vande voorseyde bussen, voet-boghen, cruys-boghen oft handt-boghen achter velde, bosschen, wouden ofte foreesten, buyten s' Heeren strate oft groote weghen, op peine van confiscatie vande voorseyde instrumenten, ende 't elcker reyse de boete van 10 gout guldens. (Placcaet-boeck van Vlaenderen, II, p. 389).’

1584.

‘Item jaerlicxsche uutgheven....nopende den Deken ende ghemeene Proviseerders van den Gulde van S. Antheunis, de somme van viij vj sc. viij gr. den zelven Gulde jaerlicx ghejont ende gheaccordeert by myne heeren Scepenen omme alle weke gheemployeert te worden int voorn. Hof voor de beminders van der conste [van den buscietene] tot up hanghen van eenen wekelicken prys diere mede te nieute zyn de xx s. gr. die tzelve Gulden pleecht te gauderen alle jaere up den tweeden zondach naer Paesschen tot secourse van den cost die zy alsdoen doochden, ditte van eenen jaere verschenen den eer-

[p. 28]

sten novembris xv^c vier en tachentich, nemaer alzoe den doendere dezer [den ontfanghere] dien aengaende gheen ordonnantie ghewaere gheworden en heeft, omme den tydt dezer rekenynghe, stelle tzelve alhier by memorie. (Stadsrekeningen, 1584-1585).’

In 1585 de Schepenen gaven dry ponden gr. voor het onderhoud van hun Hof, en zes ponden voor de wekelyksche pryzen. De twintig schellingen hier voren vermeld voor de papegaeischieting wierden op nieuws gegeven aen het Gilde in 1585 tot 1594. De Gildebroeders ontvingen van de Stad, binnen het zelfde tydstip, dry ponden voor het onderhoud van hun Hof, vyf ponden en vier schell. voor de kanne wyns et dry ponden tot dekking der andere onkosten. In de jaren 1595 en 1596 krygen zy tien ponden, en in de jaren 1598 en 1599, vyf ponden. In stads-rekening van 1599-1600, f^o 267, leest men: ‘Betaelt aen St. Antheunis Gulde omme daer mede te betalen tslot van de rekeninghe van Adriaen Huusman ende Lieven Helaut, als Dekens gheweest hebbende van den selven Gulde, xxxvj xvj s. viij d. gr.’

1589, 3 november.

Proces-verbael van gerechtelyke verkooping ten overstaen van Schepenen en Raed der stad Gent van eenen eigendom, gelegen aen de Lieve, op den Vogelzang, waer het Hof van den Gilde van St. Antone gevestigd was.

Ten verzoeke van Gheeraerd Van Ydeghem, ontvanger van St.-Nicolaeskerk, is deze eigendom aengeslagen geweest wegens achterstallen van betaling van jaerlyksche renten en deszelfs verkooping door heeren Schepenen en Raed bevolen. Daerop waren bezet de volgende renten en achterstallen: 1^o Eene cyns-rente van 2 schellingen, 2 grooten 's jaers, ten behoeve van St.-Michielskerke, zes jaer

[p. 29]

achterstal. 2^o Eene rente van 6 grooten 's jaers, ten behoeve van St.-Janskerke, zeven jaer achterstal. 3^o Eene rente van 4 schellingen grooten 's jaers, ten behoeve van St.-Nicolaeskerke, acht jaer achterstal, 4^o Eene rente van 5 schellingen grooten 's jaers, aen de zelfde kerke, dry jaer achterstal. 5^o Eene rente van 5 ponden grooten 's jaers, aen penning 16, ten behoeve van Frans Molinaeus, Raed, en medegenooten, vyf jaer achterstal. 6^o Eene rente van 17 schellingen, 4 grooten, 4 deniers 's jaers, tegen penning 16, ten behoeve van Lieven Van Hulse, zes jaer achterstal. Maekt te zamen in kapitael, boven de eeuwige niet aflosbare renten: 130 pond groot, 7 schellingen, 9 deniers. Den 28 july 1589, eersten zitdag, is de voorzeiden eigendom, huis, boomgaerd, lochting en aenhorigheden ingesteld op 5 pond groot, 10 schellingen, 6 deniers door Marcus Snoucq, gelastigde der vervolgers, en, den 3 november 1589, is deze prys verhoogd door den zelfden Marcus Snoucq voor Frans Molinaeus met de renten van 5 ponden groot 's jaers in principael en intresten, en de eigendom is hem toegewezen.