Publications de la Société Historique et Archéologique dans le duché de Limbourg. Deel 10

Anno 1568.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Gerardt van Hamerstein, Dierick Kheren.

Op st. Georgijdach nae paesschen hebben die geusen sich ontrent Steyn opder Maesen vergadert, die stadt Ruremunde onuersiens berant, in meyninge die selue aff te loopen ende te eroueren, etliche der stadt poorten affgebrandt, de welcke ein eers. magistraet inder ylen mit groote costen heeft op maecken laeten. Edoch die burgeren mit den chryschluyden de geusen gekeert ende gedwongen die vlucht te moeten nemen⁽¹⁾. Des an-

(1) Aangaande dezen aanslag op Roermond verhaalt de meergemelde geschreven kronijk van Weert, het volgende:
1568, April 21, swoendags ende op witte donderdag vergaderde Jan Ressen, eenen kapiteyn van Weert ende nog eenen kapiteyn van buiten, geuse krijgsknechten te Weert ende voorts in alle steden, waer geusen waren, om den prince van Oranien te dienen tegen den koning. Op goeden vrydag trokken zij uit Weert naar Roermunde ende eischten die stad op. Er was zeer weinig volck in de stadt, want zij waren uitgestorven ende vorts uit gevlucht voer de pest, die daar zeer groot was gewest. Maar nogtans verweerden zich die knechten, welke daar in waren, zoo dapperlijk, dat het wonder was om zeggen. De geestelijckheid ging mit op de muren ende verweerde sich oock zeer dapperlijck; der vrouwen klosterszusters, die uit mogten gaan, brachten aarde ende steenen bij ende men schoot zoo vreeslijk uit de stad, dat er buiten veele geusen bleuen. doch van binnen bleef er slechts een man. De geusen weken dus van de stad ende trokken naar Dalen. Ondertusschen kwam eene groote menigte Spanjarden de stad te hulp; sij trokken terstond na ende omringelten de geusen bij Dalen in het veld ende sloegen bijna allen dood, zoo dat er weinige ontkwamen. De kapiteyn Jan Ressen was in Dalen gevlugt, maar hij werd gevonden ende met drie lancien deerlijk doerstoken. Oock sommige van Weert zijn wonderlijck ontkomen; zij kwamen te Weert, maar moesten de stad ten euwigen dage vluchten, om dat zij tegen den koning gedient hadden. Naar Roermonde trekkende hadden de geusen stricken mede genomen, waar zij alle geestelijken mede wilden wurgen, als ook een ton vol scapulieren, om diegenen, welke zij niet wurgden, te bespotten. Dese stricken ende scapulieren werden gesonden aan Alba, welke zij sond verders aan koning Philipp.
De aanslag op Roermond, die op den 23^sten April, tegen den raad van den prins van Oranje, plaats had, werd hoofdzakelijk ondernomen door slecht gewapende en niet georganiseerde troepen, waaronder vele vlugtelingen, die de graaf van Hoogstraten in het Gulikerland verzameld had. De Spanjaarden onder don Sanchez d'Avila en den graaf van Ladron verdreven den vijand van Roermond en bragten hem op 25 April bij Dalen in het Gulikerland eene volkomen nederlaag toe. (Van Meteren III boek bladz. 42. Bor IV boek bladz. 234. Groen van Prinsterer III bladz. 341). Hoezeer de regering eene verstandhouding van de zich nog in het land bevindende aanhangers der reformatie met den vijand, en eene beweging ten zijnen gunste, vreesde, blijkt uit het bevel op den 17^den April door den stadhouder aan den magistraat van Venlo gegeven, om zich tegen den aanrukkenden vijand te wapenen, en wanneer een aanslag mogt ondernomen worden, alle ‘geusen’ te verdrijven en tot den aftogt van den vijand uit de stad verwijderd te houden. (Brief in het archief van Venlo).

[p. 121]

deren daechs nae Georgij syn etliche benden lichte peerden mit vyff vendelen Spaenjarts ende twee vendelen Hoichduytschen den voirscr. vluchtigen geusen bis totte stadt Ruremunde gevolcht, alwaer sy des nachts verbleuen, den welcken die burger alle hunne costen, soe wel voirden peerden als den minschen, mit ouervloedicheit van wyn verschaffen moeten, dyen dach ende nacht aen oncosten gehadt meer dan 1500 gulden brab. Den seluigen criechsluyden (soe vermeint waeren, stracx doir de stadt te trecken, om den vyandt te veruolghen) een groote quantiteit van wit- ende bruynbroot mit wyn ende byer opden merckt moeten brenghen, om t'doirtreckende volck damit te spysen ende voirts op kharren ende wagens mit genomen ende daer aen oncosten gehadt ouer de 300 gulden brab.

Ende naer dat den vyandt voir Daelen geslaegen was, syn den 26 des maendts Aprilis die vyff vendelen Spaenjaerts (daer van don Sansio Londoni coronnel ende Francisco Valdez synen lieutenant was) mit veel geuangens weder op Ruremunde gecomen, den welcken geuangens

[p. 122]

ein eers. magistraet, soe langh sye inde stadt geweest, mit den gemeynen criechsluyden (die burger ierstlich seuen daegen lanck) allen notturft van cost ende dranck ende ouervloedelich mit wyn hebben moeten versorgen ende daer naer noch ongeuerlich eene maendt den Spaenjarden gelogeert ende mit swaerlichen seruis accommodeert, biss dat ten lesten twee vendelen opden Graeue ende daer naer noch drye vendelen naer Venloe vertoegen syn, die de stadt op irhe costen daer heeft moeten doen bringen ende is sekerlyck, dat die stadt ende burgeren aende voirscr. vyff vendelen (de vracht inbegrepen) ouer de 3526 gulden brab. costen gehadt hebben.

Ende alsoe den printz van Oragnien van ouer den Rhyn was comen ende sich gesterckt, om ouer de Maese in Brabant in te vallen, is de coronnel Billy int leste van Augusto myt vyff vendelen Welschen bynnen Ruremunde gecomen ende den hopman Broickhuysen doen vertrecken. Ende dweil die knechten geen gelt en hadden, hebben die burgers hun ierst acht daegen lanck sonder ordonnantie allen notturft verschafft ende daer nae mit ordonnantie den cost oft drye st. sdaegs verstreckt. Ende soe tselue den burgeren te swaer viel, heeft ein eers. magistraet den seluen knechten commissie van broot, boter, keess ende byer vuytgedeilt, welches der stadt gecost (bouen dat de borgeren versorcht hadden) meer dan 1322 gulden brab.

Ten seluige maele heeft den hertoch van Alua op Rurmunde gesandt etliche veel vendelen pionniers, die den burgeren ende den voirsteden grooten hoemoet⁽¹⁾ aengedaen ende in schade gebrocht mit moetwillich breken ende vernielen ouer de 3567 gulden brab.

(1) Hoemoet: baldadigheid, moedwil, petulantia.

[p. 123]

Bouen desen soldaeten ende pionniers is noch bynnen Ruremunde gelacht een bende italiaensche ruyters, daer van Nicolas Basta capitein was, dennen die borgers oick de costen, soe wel voorde peerden, als die ruyters hebben moeten versorgen ter sommen wel van 1800 gulden brab.

Mit desen chriechsvolck ende pionniers heeft den coronnel Billy etliche der stadt porten onderstaen toe te bollewercken ende die vorsteden mit einer schantzen omringelt, damit dat die burgerie ende negst gesetene onderdaenen deses Ouerquartiers seer gemolesteert syn geweest. Heeft insgelicx der stadt thoerens gemeinlich al dackloos gemaeckt ende twee aensienliche hooge thoerens (daer van men groote werhe solde hebben konnen doen) totte leeghde vande stadt muyren affgebroecken, daer mit de stadt seer geschendt ende veroneert ende in schaeden ouer de 6600 gulden brab. gebracht.

Item als den printz van Oragnien a^o 1568 in den herffst duer der Maesen getogen, syn ierstlich die Italiaensche ruyters ende daer naer den coronnel Billy van Ruremunde naer tleger voir Maestricht getogen, synde die pionniers voir gegaen. Ende as den hopman Ruyr doir ordre vanden graue van Meghen mit syn vendel weder bynnen Ruremunde in besattunge gestelt, soe langh aldaer gelegen biss sy affgedanckt worden. Die stadt ihm by gebreke van leeninghe voirgestreckt 150 gulden, die den soldaeten voir den Graue affgetogen, doch de stadt nyet becomen.

Daer beneffens inde chrisdagen is der ritmeister Brempt mit syne compagnie ruyters bynnen Ruremonde gecomen, daer gelegen biss naer lichtmisse, dat sy naer Vrancryck getogen. Van fouragie nyemanden iet gegeuen, soo dat de stadt ende burger daer aen schaede gehadt ouer 600

[p. 124]

gulden. Ende is daer nae de stadt Ruremunde sonder garnisoen geweest ende gebleuen biss anno 1572, alswanneer die rebellen mit heimliche aenslegen etliche steden in verscheydene provincien erouert, ende om sulcx voir te bouwen, heeft een ers. raedt der stadt Ruremunde op ihre costen ierstlich hondert soldaeten aengenomen ende einen maendt onderhalden. Dweil sy dan te continueren desses nyet machtich, hebben die selue oerers dienst ontslagen ende aen Co. Mats. hopluyden geschickt, dese hebben der stadt gecost 676 gulden.

In Januario deses jairs 1568 syn opde baillie van thoff te Bruessel mit trompetten publickelyck geciteert worden den prince van Orangnien, den graeff van Hoichstraeten, den broeder vanden prince van Orangien graeff Lodtwyck van Nassouwen, den graeff van Berghen, den graeff van Culenborch ende den heer van Brederoden ende meer andere, (tegens de welcke Co. Mats. fiscael ofte procureur generael syne actien hedde t'institueren) om op Bruessel te compareren 6 nonas Martias, (op pene van confiscatie hunner goederen ende gebannen te werden) ende ten eynde sy opt geene hun geproponeert sol worden te antworden, daer toe hun drye termynen syn gepresigeert, te weten den 9 ende 25 February ende 11 Marty, dan en is nyemandt gecompareert.

Den 24 January heeft ducq d'Alue eenen graeue op Loeuen gesonden, die den sone vanden prince van Orangnien, Philippum Guilielmum Nassouum, graeff van Bueren, 12 ofte 13 jaeren alt, op Antwerpen sol brengen, die naderhandt is gesonden in Spaengnien ende inde vniuersiteit van Alcala de Henares ter scholen gehalden is worden. Ende sol de sone vanden graeff van Egmondt (hedde hy niet te seer jonck geweest) oick naer Spaengnien gefhuert syn worden.

[p. 125]

Als nv ducq d'Alue de regierunghe der Nederlanden ter herten nam, heeft de hertoginne Margriete van Oistenryck, gouuernante, van Co. Mat. oirloeff begeert, om weder naer Italien te trecken, daerinne syne Mat. geconsenteert ende vuyt eene Co. liberaliteit haer geschoncken etliche duysent croonen ende mit eene jairlicxe rente van veerthien duysent haer beneficierende, heeft haer mit brieuen seer vriendtlich doen bedancken vande swaere moeyten ende getrouwe regierunge der Nederlanden. Ende heeft sy volgents alle den last aenden hertoch van Alue ouergegeuen ende alsoe inde maendt Aprilis vertrocken.

Graeff Lodtwich van Nassouwen, broeder van den prince van Orangien, heeft inden maendt van Maio mit 3000 peerden ende 5000 voetvolcx einen inval in Vrieslandt gedaen, Dam ende Beda ingenomen ende Groeningen belegert, vuytgeuende, dat hy die wapenen genomen totte defensie vande religie ende die gebannene te restitueren etc. Waer tegens ducq d'Alue heeft gesonden mitten graeff van Arenberch, stadthelder van Vrieslandt, 80 vendelen Duytschen ende Spaenjarts ende 40 vendelen Bourgoignons, om tleger vanden graeff Lodtwich vuyt Vrieslandt te verjaegen, ende dweil der graeff van Arenberch sagh, de plaetse nyet bequaem om slach te leueren, wert vande Spaenjarts gesuspectiert, om dan sulcx aff te wenden, heeft mit den van Nassouwen den strydt aengevangen, dan mit syn groot ongeluck, als opde plaetse doot gebleuen synde ontrent Wynschoeten. Inden seluen slach bleeff oick Adolph van Nassouwen, den broeder van graeff Lodtwich. Des anderen daechs, alsoe de ruyterie vande conynck noch nyet aencomen en was, heeft den vyandt op hun ingeuallen ende syn drye capiteyns vande Spaenjarts doot gebleuen, doch een vrhe daer naer is gecomen den graue Curtius Martinengus mit veel compagnien ruyters, daer mit die

[p. 126]

conincksche seer vermaeckt synde, hebben den vyandt weder aengeuallen ende bynnen Groeninghen mit groote dexteriteit vyer vendelen Arenberghs regiments ende drye vendelen Duytsche mit etliche ruyterie ingebracht. Inden slach als der graeff van Arenberch was bleuen, heeft der vyandt seess groue stucken geschutz mit veel gelts, om de soldaten te betaelen, becomen, nyet soe duer syne cloeckheit, dan dat men d'aencompste vande ruyterie nyet en hadde willen verwachten, waeromme oick dautheurs van dese temerariteit doir den hertoch van Aluen gestraeft syn worden.

Naer dat nv die principaeltste heeren vanden lande hunne ingegangene confederatie mit veele protesten, geloeften aen malcanderen gedaen, oick mit eyden beuesticht hadden mit sulcken ende dergelycke woorden als volght: Willen oick ende belouen deen den anderen, dat wy in dese ende dergelycke dingen jeder ein sal gehalden syn, sich te conformeren naer den gemeynen wille ende raedt vande geconfedereerde broeders, immers vanden genigen, die daer toe sullen gedeputeert ende geconstitueert syn, op dat inder euwicheit dese onder ons geslotene eenicheit mach staen blyuen ende op dat tselue soe veel te stercker ende bundiger wesen, tgene dat byden gemeynen consent van allen gedaen ende gedecreteert mach werden, in betuychnis ende beuestinge deser confederatie ende onsere vereeninghe aenroepende den allerheylichsten naem des leuenden Godt, schepper van hemelryck ende aertryck ende alles wat daer inne is, als richter ende deursiender onser herten, conscienten ende gedechten ende de nieren, wyen onse intentie ende resolutie sulcx te syn is kennelyck, bidden alleroitmoedelicxst, dat hy ons de gratie van synen heylighen geest wil mit deylen, tot dyen eynde, dat alle onse wercken ende voirstellen goeden ende geluckigen effect moegen gewinnen,

[p. 127]

tot synes allerheylichsten naems, eere, vrede ende gemeyne ruste, welfaert ende onser sielen salicheit, amen.

Den 4 Juny daer naer ontrent den auondt syn die graeuen van Egmondt ende Horn, naer dat sy negen maenden tot Gendt verwaert waeren geweest, weder tot Bruessel gebracht ende aldaer int broothuis opden merckt tegens ouer het raedthuis gestelt, syn by sententie ter doot verwesen worden ende syn volgents mitten sweerde executeert geweest. Als nu den graeff van Egmondt claerlick sagh dat hy onfelbaerlich moeste steruen, heeft des morgens ontrent twee vrhen aen syne Co. Mat. brieuen gescreuen in fransoische taele, daer by hy vergiffenisse gebeden ende syne huysfrouwe ende kynderen syne Mat. gerecommandeert, ende als hem syne sententie voirgelesen was, antwoorde, dat hy nyet verhoept en hadde, dat hy in syn leuen duer syne menichfuldige getrouwe diensten sulcx aen syne Mat. verdient sol hebben, nyettemin dweil het soe moeste syn, dat hy begeerde, dat soe hy ietwes delinquert hedde, dat sulcx mit syne doot oick te nyete sol syn ende nyet tot oneere van synen huyse, offte tot verdruckinge van syne huysfrouwe ende kynderen nyet en mochte strecken. Den brieff aen syne Mat. alsdoen gescreuen heeft hy aenden hoichw. heere den bisschop van Yperen (als synen bichtvader) gelanght, die den seluen sekerlick aen syne Mat. te sullen bestellen aengeloeft. Ende op pinxteren auondt ontrent den middach tot Bruessel opden merckt, alwaer die stellagie daer toe geprepareert mit swart laecken bespreyt, in ombstandt van 22 vendelen Spaenjarts, syn beyde die heeren onthalst worden ende hunne hooftden etliche vrhen vp staecken gestelt tot exemple van eenen jederen. Men seyt voir seker, dat nyet alleen die Nederlandtsche, maer oick die Spaenjaerts ende ducq d'Alue seluer de doot vanden graeff van Egmondt mit

[p. 128]

traenen hebben beclaecht, want hy hadde in syn leuen groote diensten aen syne Mat. gedaen, sunderlinge in Ingelandt a^o 54, Gruelingen a^o 57, voir St. Quintyn a^o 58 ende in Vrancryck a^o 59, ende veel andere meer. Syn lichaem wert in eene looten kiste ierstlich gestelt in st. Claeren cloister tot Bruessel ende daer nae te Sottegem in Vlaenderen begraeuen ende des grauen van Horn in syne graefschap.

In Julio heeft ducq d'Alue den secretarius van den graue van Egmont by syne eygene erkentenisse ouerwonnen synde, aen vyer peerden gebonden wesende, laeten van een anderen trecken ende noch vyer andere leuendich doen verbranden.

Inde selue maendt July was eenen grooten hoop volcx onder den heer van Villers byden anderen gecomen ontrent Daelen in Gulicker landt, de welcke eer sy sich in ordre hadden gestelt, vande Spanjaerts worden oueruallen, derlich verstroeyt ende verslaegen.