Jaarboek Monumentenzorg 2002. Een trapgevel in Potsdam. Monumentenzorg over grenzen

[p. 2-3]

Pagina 2-3: Elmina. Bar. Foto L. Tangel.

[p. 6-7]

Pagina 6-7: Kaart uit Blaeu's Grote Atlas van de wereld van de 17de eeuw. Kopie RDMZ.

[p. 8]

Voorwoord

Een wandeling in de tropenzon over de metersdikke stadsmuren van het voormalige VOC-fort in Galle, voert me in gedachten terug naar lang vervlogen tijden. Indrukwekkend zijn de hoge aarden wallen, de zware bastions en hier en daar een bronzen kanon dat op de weidse oceaan gericht staat. Via smalle straatjes met klinkende namen kom ik uit op de Leijnbaanstreet met aan weerszijden huizen met een onmiskenbaar Hollands karakter. Plots duiken goedlachse jongetjes op die in hun beste Engels roepen: ‘Hey mister, where you come from?’ Als ik antwoord dat ik uit Nederland kom, toveren ze uit een verfomfaaide zakdoek enkele zilveren en koperen VOC-munten (lokaal vertaald met ‘Very Old Coins’). Echt of niet, de koop wordt gesloten.

Vroeg of laat loopt men ergens op de wereld restanten van overzees erfgoed tegen het lijf. Of het nu in de vestingstad Galle (Sri Lanka) is, op het nootmuskaateiland Banda (Indonesië), in het Holländisches Viertel in Potsdam (Duitsland) of in het Genadendal tussen de Hottentotten (Zuid-Afrika). Dit gebouwde erfgoed is veelzijdig en veelvormig. Denk aan pakhuizen, fortificaties met namen als Delft en Oranje, kerken en kerkhoven met Nederlandse opschriften op grafzerken, maar ook aan woningen met typisch Nederlandse holle en bolle dakpannen, stoelen, kasten en kisten. Ook de originele structuur van steden en nederzettingen waar de VOC en de WIC aanwezig waren, van New York tot Deshima, is nog herkenbaar. Zelfs Nederlandse woorden zijn in vreemde talen geïntegreerd. Helaas bevindt zich dit cultureel erfgoed niet overal in goede staat. Tot op de dag van vandaag versnellen een vochtig klimaat, gebrek aan geld, noodzakelijke prioriteiten en vooral kennis het verval.

De Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ), onderdeel van het ministerie van OCenW, speelt al ruim vijftig jaar een rol bij de restauratie en instandhouding van het gemeenschappelijk cultureel erfgoed over de grenzen. Vanaf de oprichting in 1947 had de RDMZ reeds contacten met vele particuliere en overheidsorganisaties in diverse landen. Bovendien nam hij steeds actief deel aan activiteiten in het kader van multilaterale samenwerking in het bijzonder de Raad van Europa en ICOMOS, en recent met het Werelderfgoedcentrum en de Europese Unie. Historische banden met voormalige koloniën en de zogenaamde VOC-en WIC-landen ontwikkelden zich hier los van.

De veelzijdige kennis en ervaring van de RDMZ maakte het mogelijk dat de dienst ook voorbij de grens goed inzetbaar was. In meer dan vijfentwintig landen verspreid over de wereld werden bezoeken afgelegd en is kennis uitgewisseld. De RDMZ bouwde zo een naam in het internationale veld op. Als het ware zou zich hier een beeld kunnen vormen van een internationale monumentenzorger met een koffer vol kennis. Een ‘kennismakelaar’ vormt een goede aanvulling op het aloude beeld van de Hollander als dominee of koopman. De Nederlandse monumentenzorg staat op een hoog niveau. In feite behoort deze bij de top van de Europese landen. De Nederlandse wet- en regelgeving is goed verankerd en het subsidiesysteem en de unieke fiscale mogelijkheden zijn vergeleken met het buitenland ruimhartig. Bovendien bestaat in Nederland een bovengemiddelde interesse voor het materiële erfgoed, dat achtergebleven is op plaatsen waar Hollanders ooit voet aan wal hebben gezet.

Tot voor kort was er echter géén sprake van een structureel internationaal erfgoedbeleid. Er was onvoldoende dekking met financiële en personele middelen. Het omslagpunt vormde in zekere zin de interne beleidsnotitie uit 1995, The RDMZ over the border, gebaseerd op ministeriële cultuurnota's. Vanaf dat moment zette zich een internationaal monumentenzorgbeleid verder in gang.

Conform de Cultuurnota 2001-2004 heeft de RDMZ een taak inzake het internationale erfgoedbeleid. Dankzij extra financiële middelen was het voor de RDMZ tot 2000 mogelijk technische identificatiemissies uit te zetten en kleine buitenlandse projecten te

[p. 9]

verzorgen. In het vervolg daarop werd nog eens bevestigd dat de internationale component bij het deelnemen aan netwerken en het op andere wijze vergroten en uitwisselen van de inhoudelijke expertise, juist ook over de grenzen heen, onlosmakelijk is verbonden met de portefeuille van de RDMZ. De activiteiten in het kader van werelderfgoed en het gemeenschappelijke cultuurerfgoedbeleid vloeien voort uit het internationale beleid van het ministerie van OCen W. Met het oog daarop zal de internationale functie van de RDMZ als kennisinstituut versterkt moeten worden.

Voor financiering van bijzondere internationale projecten kan een beroep worden gedaan op de zogenaamde HGIS-cultuurmiddelen. Het gaat daarbij om het gemeenschappelijk cultureel erfgoed in het bijzonder in de zogenaamde prioriteitslanden, waaronder Zuid-Afrika, Sri Lanka, India, Indonesië, Suriname, Hongarije, Tsjechië en Rusland. Het Gemeenschappelijk Erfgoed Overleg (GEO), waarin ook de RDMZ zitting heeft, adviseert over de erfgoed projectaanvragen.

De lange traditie die de RDMZ internationaal heeft opgebouwd komt het imago van Nederland ten goede. Deze positieve uitstraling wordt niet zelden onderschat. De grensoverschrijdende scholings- en trainingsactiviteiten en de restauratie- en inventarisatieadviezen worden als zeer waardevol beschouwd. Deze waardering is zowel binnen de Raad van Europa als ver daarbuiten in het veld hoorbaar.

De bemoeienis met andere landen moet gebaseerd zijn op draagvlak; hulp en kennis mogen nooit worden opgedrongen. De RDMZ wordt gevraagd om zijn professionele mening. Behoud van cultureel erfgoed blijkt in de praktijk alleen kans van slagen te hebben, indien er sprake is van een blijvende belangstelling van de betrokken (lokale) overheden. Kernbegrippen daarbij zijn political commitment en public awareness. Het vereist een brede visie: de zogenaamde integrated conservation. De ontwikkeling van de directe stedelijke omgeving van het monument is daarbij essentieel.

Steeds vaker brengen buitenlandse delegaties een tegenbezoek aan Nederland. In 2002 bijvoorbeeld bracht een twintigtal Ghanese architecten, stedenbouwkundigen en restauratiedeskundigen een bezoek aan de RDMZ als onderdeel van hun training in Nederland in het kader van het integrated conservation project. Later dat jaar meldde zich een delegatie van monumentenzorgers uit Zuid-Korea voor een spoedcursus Nederlands

Praag. Karelsbrug, hoogwater, augustus 2002. Foto AP, 2002.

monumentenbeleid en wet- en regelgeving; weer wat later gevolgd door een groep Vlaamse monumentenzorgers, die alles wilden weten over onze instandhoudingstechnologie. De RDMZ deelt deze kennis en ervaring graag met anderen.

Voor u ligt het Jaarboek 2002 met de titel Een trapgevel in Potsdam. Monumentenzorg over grenzen. In het boek passeren de belangrijkste internationale projecten waaraan de RDMZ een bijdrage heeft geleverd de revue. De projecten hebben bijgedragen tot eigen kennisvermeerdering, maar ook tot kennisuitwisseling en kennisoverdracht. Bewustwording van je eigen geschiedenis vergroot ieders culturele identiteit. Zo leidt een gedeeld verleden tot een betere gezamenlijke toekomst. De RDMZ wil dit internationale beleid graag voortzetten en verder uitbouwen. Want we weten nog niet half hoeveel gemeenschappelijk cultureel erfgoed nog op de wereld verborgen ligt.

Ik hoop dat u geniet van deze kennismaking.

Fons Asselbergs

directeur van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg

[p. 10-11]

Pagina 10-11: Wereldkaart. RDMZ, Herman de Groot, 2002.

[p. 12]

Paramaribo. Suikerfabriek Mariënburg. Foto L. Tangel, 2000.