Logo DBNL
Jaarboek 16 van het Stijn Streuvelsgenootschap 2010. Stijn Streuvels en 'Heule' (2011)

Jaarboek 16 van het Stijn Streuvelsgenootschap 2010. Stijn Streuvels en 'Heule'

(2011)– [tijdschrift] Jaarboek van het Stijn Streuvelsgenootschap–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Heule als vindplaats
Omer Vandeputte

In Avelghem van 19461 schrijft Streuvels dat de vakanties die hij in Heule doorbracht, het ontstaan gegeven hebben aan een vijftiental van zijn verhalen. We komen in Streuvels' vroege fictie inderdaad namen tegen die Heule oproepen: Dras in ‘Kerstavond’, in Lenteleven; Kimpe in ‘In 't water’; en Kyvers in ‘De werkman’; Lammelein in ‘Een speeldag’; Broecke in ‘De lawine’; in ‘Jantje Verdure’ en in De teleurgang van den Waterhoek; Plancke in ‘Martje Maertens en de misdadige grafmaker’, en in De vlaschaard; Auguste Lagae in Levensbloesem, enzovoort.2 Deze verhalen dateren alle uit de periode 1899-1912 en bevatten figuren, toestanden, gebeurtenissen en uitdrukkingen uit een tijd die nog vers in Streuvels' geheugen gelegen moet hebben.

 

Toen Stijn Streuvels in 1926 Het leven en de dood in den ast publiceerde,3 woonde hij al meer dan twintig jaar te Ingooigem. Het dorp in het glooiende landschap van zuidelijk Oost- en West-Vlaanderen met Kluisberg, Schelde, Avelgem, Berchem, Zulzeke (Sulsique in de novelle), Tiegem en Ronse vormt het natuurdecor en heeft - voor zover ik weet - niets met Heule te maken. Maar wat met de binnenkant, het interieur van de eest? Zijn hier sporen van Heule te vinden? Zou het antwoord bevestigend zijn, dan toch met enige reserve. Primo, omdat elke ‘perceptie’ subjectief is. Secundo, omdat Streuvels zijn herinneringen aan Heule schreef vijftien jaar na de publicatie van Het leven en de dood in den ast: wie weet heeft de novelle de inhoud van Heule mee gekleurd?4

Aan de oppervlakte

Het vergt geen diep graafwerk om gemeenschappelijke Streuveliaanse zegswijzen, metaforen of anekdotes in de autobiografie en

in de novelle op te diepen. Ze liggen er voor het rapen: ‘ogen gelijk theepotten’ (Heule, 823); ‘we genaakten geen grond’ (Heule, 859); ‘het ijzeren stoommonster’ (Heule, 891); ‘gelijk de mussen’ (Heule, 910). - Ze vinden hun spiegelbeeld in: ‘de uil [...] staart met ogen gelijk theepotten’ (‘Leven’, 764); ‘ze liep aan mijn arm en genaakte geen grond’ (‘Leven’, 740); ‘de trein, die 's avonds en 's nachts, als een vuurspuwend monster [...] door de donkere landen heenslingert’ (‘Leven’, 767); ‘Gelijk schuwe mussen vliegt de hele bende hals over kop, van 't licht in 't donker’. (‘Leven’, 734)

 

Of: ‘mochten wij [...] op de speelplaats vogelnesten roven’ (Heule, 773-774); ‘zilveren vijffrankstukken’ (Heule, 873); ‘op weg [...] vond Maes een vijffrankstuk!’ (Heule, 954) - vergeleken met: ‘[Blomme] is uitgezet, op zoek naar eksternesten, waar hij de zilverstukken vinden moet’ (‘Leven’, 781). Of: ‘tegenaan de oever een hoop kleergoed en dan een verminkt dodenmasker’ (Heule, 912) - vergeleken met: ‘de afschuwelijke uitdrukking van het wreed verwrongen wezen [van Knorre], het grijnsmasker van de dood!’ (‘Leven’, 791). Of nog: ‘Achiel Maes en Jules Strobbe [...] waren de vertrouwde makkers op onze reizen naar Kortrijk’ (Heule, 953-954) - vergeleken met: ‘Op de noen zette ik uit met Polfliet en Wipper - die twee waren toen mijn vaste kameraden’. (‘Leven’, 739-740)

 

Hoor ook de echo van de geluiden uit dorpse straat en ateliers: ‘Mosselie-mosselievèèès! vergezeld van de ratel’ (Heule, 837); de ‘blaasbalg’ (Heule, 981); de ‘timmerwinkel [...] met zaag en schaaf’ (Heule, 981) - hoor die weergalmen in Fliepo's verbeelding: ‘Het vereende ademhalen dat in gelijke trekken aanhoudt, krijgt op de duur in Fliepo's verbeelding de gekste voorstellingen: nu geleek het op het schraven en grinzelen der kettingen van de klok in de kerktoren, die in 't oneindige opgewonden wordt, - dan op een slepende poort die om beurten open- en toeslaat, - en nu op het neerhalen van een gatige blaasbalg in de smidse.’ (‘Leven’, 768); ‘Nu blijkt het echter dat die mosselman niemand anders is dan

Knorre, die al maar door zijn ratel zwaait.’ (‘Leven’, 776); ‘Het schurpen der tanden in 't hout maakt een wreed gerucht’. (‘Leven’, 782)

 

Vergelijk ‘het lamplicht, de warmte van de kachel binnen de omsloten ruimte der vier wanden’ (Heule, 815) en het ‘genieten van de atmosfeer der huiskamer, mij ingesloten en veilig voelen in licht en warmte’ (Heule, 818) - met: ‘Daardoor ondergaan de mannen het behagelijk gevoel om hier beveiligd te zijn voor water en wind, hun leden gekoesterd door de weldoende hitte die heel de droogkamer vervult’. (‘Leven’, 736)5

Dieper graven

In ‘Mijn loopbaan op de planken’6 beschreef Streuvels zijn zwak voor het toneel. Reeds in Heule bleek zijn liefde voor het theater (die in Avelgem en Ingooigem niet zal vergaan): ‘Eens dat men mijn talent van voordragen ontdekt had, heb ik al vroeg als acteur in toneelstukken mogen optreden.’ (Heule, 773) ‘Om die toneelvertoning echter kreeg de patronage voor mij een heel bijzondere aantrekkelijkheid: dààr had ik voor 't eerst de openbaring gekregen en opgedaan van... de vlucht uit het werkelijke, de tover die uitgaat van de levende uitbeelding der toneelvisioenen!’ (Heule, 779) - De novelle is doorspekt met vergelijkingen en metaforen die een begrip uit de dramatische kunst tot kern hebben: toneel, vertoon, decor, rol, toeschouwers, nachtbedrijf, bedrijf etcetera (‘Leven’, 725-731). In de eerste zin al: ‘De schuur met de dubbele poortluiken breed open, gelijkt een toneel’. (‘Leven’, 725)

 

‘'t Geen mijn fantasie 't meest spel heeft geleverd en dat ik van dichtbij heb meegeleefd’, noteert Streuvels in Heule (737), ‘gebeurde op de wand langs mijn bed.7 Elke avond lag ik op die muur te kijken, met de verwachting van 't geen er zou te zien zijn. Die muur was voor lange tijd eens gewit geweest, doch met er tegen aan te wrijven, was 't witsel er afgebrokkeld [...]. Telkens werd het

een ander visioen, met diepzichten en wolkenhemels, waarin naarmate de overgang van waken naar slapen vorderde, alles begon te bewegen, hele reien figuren opstapten in lange processie: heiligen en engelen [...]’ (Heule, 737), en: ‘Die processiezondag kan ik mij niet anders voorstellen tenzij met hemels schoon weer, door gouden zonlicht omstraald en warmte [...]’. (Heule, 858) - In Het leven en de dood in den ast komt een soortgelijk proces op gang: ‘[...] na de eerste woorden [van Blommes relaas over de Fierteldag] begon de suggestie te werken: 't beluik van de ovenkamer viel weg, 't beschot der zwarte wanden schoof open als de schermen op het toneel, en daar glansde zo figuurlijk de blauwe hemel met zonneschijn over 't wijde groen van de meers, men ademde er de warme zomerlucht [...]’. (‘Leven’, 740-741)

 

In een brief van 8 februari 19628 belandt Streuvels bij de binnenkant van de eest: ‘Tot voor een tiental jaren heb ik altijd gewerkt tot middernacht (nooit een minuut later). Voor naar bed te gaan liep ik even nog eens buiten... om naar de sterren te kijken. 't Was in de winter toen die keer de zoeterige geur van gedroogde cichoreien mij tegenwaaide. Ik wist dat er ginder, 20 minuten verder, een ast was die kilometers ver in den omtrek die geurige damp verspreidde... en dat daar werklieden bezig waren. Verschiet niet als ik u beken dat ik nooit een ast (langs binnen) heb gezien. [...] Wel over een en ander heb horen praten. De rest heeft de verbeelding gedaan. Er wordt wel eens beweerd dat men de dingen beter beschrijft die men niet gezien heeft. De verbeelding doet het beter.’9 Het interieur van de cichorei-eest mag dan het resultaat zijn van verbeelding, deze werd ongetwijfeld gevoed door zijn ervaring als leerjongen en bakker. Frank Lateur wist van jongs af wat het betekende een vroege wekker te horen aflopen, nachtwerk te verrichten, vuur te stoken, zakken te sjouwen, in stilte te werken zoals ook de cichoreidrogers in de eest het ervoeren. Geen Dichtung zonder Wahrheit.

Wie een eest van binnen gezien heeft, moet toegeven dat alvast op één punt Streuvels' verbeelding het ‘beter’ doet dan wat de blote werkelijkheid van een eest te bieden heeft. De verbeelding van de auteur vergroot inderdaad de omvang van ‘de schuur met de dubbele poortluiken breed open’ tot een podium met ‘gapende diepte’ waar zich een tijd- en ruimteloos schouwspel kon afspelen. Hij verruimde de ovenkamer tot ‘een beluik met donkere diepten, geheime insprongen’, waar - zo te lezen - voldoende plaats was voor ‘een bende jongens en meisjes’, die ‘in de donkere hoek’ zitten en voor ‘grote loeders met langpotige deernen’; en ‘ginder’ zat bovendien ‘een troep’; en ze hokten er ‘samen in hoek of spelonk’. (‘Leven’, 732-734) Een magische ingreep van de schrijver die daarmee ook ‘ruimte’ schiep voor de nachtelijke dromen van Fliepo, Hutsebolle en Blomme.

 

In Heule zijn symbolen van de cyclische gang der dingen: tijd, uur en uurwerk, legio.10 In het hoofdstuk ‘De dagen der week’ geeft Streuvels elke dag een specifiek voorkomen (Heule, 835-854). ‘We hadden een uurwerk in vorm van Zwitserse châlet’ (Heule, 759); ‘De oudste en eerbiedwaardigste dorpsgenoot echter was wel onze kerktoren’ (Heule, 791); ‘we hoorden met ontzag de zware tik van het uurwerk en het ratelen der tandwielen bij 't draaien van de vrange’ (Heule, 792); ‘in de algehele stilte luisterde ik naar het tikken der hangklok die in 't ijle de gang der eeuwigheid aftelde.’ (Heule, 817); ‘aangekondigd door het negen-uur wekkeren op de kerktoren’. (Heule, 833) - In de novelle wijzen de tijdsbegrippen naast de fases van het droogwerk ook vergankelijkheid én eeuwige voortgang aan, maar tijdens het werk ‘hebben de mannen geen flauw besef meer van de naam der dagen’. (‘Leven’, 726)

 

We sprokkelen voort in de novelle. ‘Hoeveel tijd is er verlopen?’ (‘Leven’, 736) en: ‘Nu zijn ze zelf gekomen waar hun ouders toen waren die nu al dood en vertrokken zijn.’ (‘Leven’, 747) Voorts: ‘Blommes bestaan ontrolt als een landschap door 't raam van een trein gezien’. (‘Leven’, 757) ‘'t Tikken van de wekker

gaat in 't gerucht verloren’. (‘Leven’, 760) ‘De wijzers aan de wekker hebben plotseling een dreigend gebaar aangenomen’. (‘Leven’, 761-762) ‘Alle leven heeft opgehouden; in het eindeloze van de nacht, die gaapt als een afgrond vol duisternis over de wereld, telt de wekker de gang van de tijd - elke tik een steentje afgenomen van de toekomst, en achterover in de put van 't verleden geworpen.’ (‘Leven’, 762) ‘In de ast vertegenwoordigt de lamp het leven, de wekker de tijd’. (‘Leven’, 765) ‘Het uurwerk in zijn zak tikt om ter zeerst met 't kloppen van zijn hart.’ (‘Leven’, 775)

 

Bij het tijdsbesef sluit de tegenstelling tussen oud en jong aan: dat ‘de oude mensen altijd oud en de jonge altijd jong geweest waren en zouden blijven.’ (Heule, 789); ‘[...] de oude mensen - het soort dat ik mij voorstelde altijd oud geweest te zijn en oud te zullen blijven.’ (Heule, 819) - Dit belangrijke gegeven formuleert Streuvels op bijna identieke wijze in de novelle: ‘In mijn jongde beschouwde ik oude mensen als zijnde van een bijzonder soort: alsof ze altijd oud geweest waren, en de jonge altijd jong zouden blijven.’ (‘Leven’, 779)

 

Kinderlijk verlangen en onvoldaanheid vinden hun vroege uitdrukking in het ‘houten peerd’ (Heule, 748-749); in ‘de nieuwe thuis’ (Heule, 761); in de wens een prettige ervaring te ‘zien voortduren in het oneindige’ (Heule, 834); in de gebroken Sinterklaasvreugde, het onvoltooide bezoek aan een ver familielid in Bavikhove, in de weemoed die Frank overvalt na de Kortrijkse paasfoor, ‘feestelijkheid die ginder bleef doorroezen zonder dat ik er bij was’; in de afgelaste reis naar kozijn Meurisse, pastoor van Houtem (Heule, 914-917); ook in de koperen ‘wenstrompet’ (Heule, 939-941), de clubzetels van nonkel Guido (Heule, 947), en de denigrerende woorden van vader over het album als eerste communiecadeau (Heule, 979-980); kortom in elke onvervulde verwachting. (Heule, 995)

 

Al zijn de drogers denkende en verantwoordelijke wezens, vaak blijven hun verlangens ‘kinderlijk’, ‘'k Wil had ik er bij geweest!

denkt Fliepo, die zucht van genot’ (‘Leven’, 743) en ‘ondergaat de deernis, gelijk de knaap die aan de laatste bladzijde van een boek gekomen, zou willen dat de geschiedenis doorloopt tot in 't oneindige.’ (‘Leven’, 748) ‘Weet ge waarmede ze naar huis kwam? Wat ze met haar tien frank gekocht had? Een paraplu, godomme! en niemand en heeft dat meubel durven gebruiken - hij staat nu nog op de zolder, [...] hadden we 't [geld] maar liever verdronken’. (‘Leven’, 752) ‘Die zetel verbeeldde in onze mening het hoogste geluk’. Tot het blad keert en de werkelijkheid tot het hele gezin doordringt: ‘Die zetel deed daar “vreemd”, hij “vloekte” in 't huishouden’. (‘Leven’, 753-754)

 

En de indruk van de Lateurs voorbeschikt te zijn voor iets beters dan gewone ‘kleermakerskinders’ (Heule, 760) strookt perfect met Blommes overtuiging ‘dat hij voor iets beters bestemd was, en geen dagloner zou blijven.’ (‘Leven’, 755)

 

In Streuvels' kinderjaren was oordelen en veroordelen de burgerlijke overheid en de kerk toebedeeld en in hun naam de vader. De kleine Frank Lateur begrijpt en aanvaardt het onderscheid tussen goed en kwaad (nog) niet: ‘Van in den beginne is het “goed” mij voorgekomen onder de vorm, niet van 't geen toegelaten, maar 't geen ge-boden of opgelegd werd, als christelijke plichten; en dàt waren juist alle om 't even vervelende dingen [...]. Naar 't geen ver-boden werd, integendeel, voelde ik mij onweerstaanbaar aangetrokken.’ (Heule, 964) ‘Om pieternaakt in 't lauwe water te wentelen, stelden wij ons voor als de opperste zaligheid. Toen we er volop mede bezig waren en van de wellust genoten - aan 't worstelen en pletsen, daagde onverwachts mijn vader op’. (Heule, 907)

 

Op lokaal niveau gold in uitzonderlijke gevallen, zoals bij de rellen op de Krakeelhoek, het gezag van de gendarmen (Heule, 781-784), maar doorgaans dat van de veldwachter (Heule, 910): ‘Dan hebben we, in gemeenschap, de indruk kunnen ondervinden der straf [...] toen we, op heterdaad betrapt, bij 't strenge optreden van God-de-

Vader, onder de gedaante van Papa Kinnemare, heel de bende gezamenlijk uit het aards paradijs verjaagd werden’. (Heule, 895-896) ‘Alzo kregen wij te vernemen dat de veldwachter in ieder huis was geweest, er klacht had ingediend en proces-verbaal opgemaakt voor “straatschenderij en aangebrachte schade langs de openbare waterloop der gemeente [...]”. Dit “oordeel” werd ons gespeld op een manier dat het de gewenste indruk miek en ons voor altijd moest weerhouden van alle deugnieterij, met bedreiging van boete en gevangenschap.’ (Heule, 911)

 

Het schuldbesef gold in de eerste plaats met betrekking tot het zesde gebod11: ‘Om die verboden dingen te noemen beschikten we toen over een rijke woordenschat, met beeldspraak, en de zaak zelf heette: “beeste spelen”.12 Het gebeurde verdoken, enkel omdat men wist dat het verboden was... en zonde. We waren al heel vroeg het schaamtegevoel aangeleerd geworden’. (Heule, 967) - Voor dit ‘kinderlijk’ wangedrag figureert in de novelle Fliepo.13 ‘Wetens en willens zondigt hij met gedachten en begeerten tegen 't negende gebod,14 en daarom houdt hij schijnheilig zijn wezen in 't donker.’ (‘Leven’, 738). En: ‘daarom zag hij zich gedwongen geneugte te zoeken in de drank, zijn lusten te voldoen in donkere kabberdoeskes, maar nog veel meer met zijn gedachten, want over die dingen te horen spreken is hem ook al een geluk.’ (‘Leven’, 743)

 

De volwassen ‘toepassing’ van ‘onkuisheid’ in de vorm van ontrouw leveren Blomme en Hutsebolle. Volwassenen handelen in vrijheid - ingeperkte vrijheid wel te verstaan want het noodlot kan elk moment toeslaan: ‘hoe die boer feestelijk uitgetogen [...] de dood ingaat, [...] de dagen en de jaren waarop hij gerekend had - knip, als met de schaar afgesneden’. (‘Leven’, 745) Kerk en maatschappij stellen wetten en de menselijke wil is goed maar ook bij Blomme en Hutsebolle is het vlees zwak. ‘Men geraakt behekst door een vrouw, men loopt er voor de voeten van 't lijf, vergeet er eten en slapen bij, tot men een tijd er mede getrouwd, zij “het wijf” geworden is [...], maar op een wijf verslingerd worden, [...] puidon-

nozel verliefd gelijk een schijtjongen van de eerste broek, [...] als de plaag over is, staat ge beschaamd over uw eigen stommigheid [...]’; ‘hoe 't toch godsmogelijk geweest is, zo stom te zijn, dat er nu eigenlijk ne keer géén gaven waren aan dat schepsel’. (‘Leven’, 748-751)

 

In de donkere nacht van hun bestaan spreekt Knorre ‘virtueel’ recht over de drie oudere drogers. Bij Blomme gaat hij achtereenvolgens schuil achter de notaris (‘Leven’, 766), achter zijn alter ego (‘Leven’, 757, 833), achter de reus die de hoge populier omzaagt, waarin Blomme zich als boven de kleine wereld verheven voelt (‘Leven’, 781-782), en finaal achter Sint-Pieter (‘Leven’, 784-786). Knorre confronteert de streber elke keer weer met zijn kortzichtigheid (‘Leven’, 777). Zijn streefdoel - zijn eigen baas zijn op een koeiplekje - gaat in de novelle niet in vervulling, wordt bovendien in Blommes nachtelijke dromen als materialistische ambitie verworpen. Dit verdict treft ook de ‘simpele’ verlangens van Hutsebolle en Fliepo. De ratelende mosselman verbrodt de kampioenen-ambitie van de schijnbaar nuchtere duivenliefhebber Hutsebolle (‘Leven’, 775-777). En ondanks zijn sympathie voor Knorre ondergaat ook Fliepo diens getreiter: zijn heerlijke nachtelijke droomreis loopt met een sisser af. Straft Knorre hier zijn ‘gelijke’ af omdat deze nooit de moed gehad heeft om zijn droom in een daad om te zetten, (‘Leven’, 772-773) ‘er eens uit te trekken, alles te verlaten’ zoals zijn idool het hem voordeed? (‘Leven’, 767)

 

In Heule laat het kind Frank de sociale categorieën voor wat ze zijn, al onderkent hij ze.15 De rijken: vlaskoopman Kinnemare (Heule, 857, 895), Auguste Lagae, die tijdens de zondagse hoogmis op het doksaal zijn krant zit te lezen, en de rijke boer die in de kerk altijd rechtop blijft staan. (Heule, 751, 761, 777, 795, 799, 953); de middenklas: kleermakers, bakkers, boeren of winkeliers (Heule, 728, 798, 800, 808, 840); en de arme(re)n: knechten, leurders, meiden, werklozen, bedelaars. (Heule, 893-894, 905, 970)

Heeft deze maatschappelijke orde sporen nagelaten in de novelle?16 Zonder dat de cichoreidrogers tot enig daadwerkelijk verzet tegen boer of maatschappij overgaan, zijn ze zich niettemin bewust van hun geringe positie. ‘'t Geld maakt recht wat krom is, wijs wat dom is.’ (‘Leven’, 737) ‘Waarom heeft de een het zoveel beter dan de ander op de wereld?’ En: ‘intussen nemen de rijken het beste deel weg’. (‘Leven’, 761) Deze mensengemeenschap schildert Streuvels in de miniatuur muizenhistorie: ‘terwijl [...] het kleinvolk, zich met een gewone suikerijboon tevreden stellen moet, [...] zitten de voornamen, de rijken, [...] te snoepen’ (‘Leven’, 763), en ‘intussen beulen [de anderen] om de boer of de eigenaar rijk te maken.’ (‘Leven’, 772) ‘Als men niet geleerd is, geraakt men overal aan de steert!’ klaagt Blomme. (‘Leven’, 786)

 

Het recht van de sterkste. Het eerste gevoelen dat Stijn Streuvels in Heule bij de kleine Frank constateert, is afkeer voor Aloïs Poorters, die de roep van Frank-op-zijn-potje nabootste elke keer de peuter zijn moeder om bijstand vroeg. (Heule, 729) Later was hem een kwelling de vraag van de buren over zijn dikke beentjes. (Heule, 729) - Al is de grens tussen pesten en plagen niet altijd direct duidelijk, van in zijn vroegste jaren heeft Streuvels de positie van underdog ervaren en ook bij anderen geconstateerd: het kind tegenover de volwassene, de gezonde tegenover de gebrekkige, de onderdanige tegenover de dominante, het individu tegenover de groep.

 

In Heule waren Zot Bazijntje en de zachtaardige Naarden Koolzaad voorwerp van pesterij. (Heule, 798, 825) De brave veldwachter Jan Kollemijn kreeg het te verduren van zijn vrouw Siska. (Heule, 796, 910) Krotwoonster Ameliete verdrukte haar zus Siska. (Heule, 904-905, 968) De Kortrijkse kreupele orgelvent en bedelaar Nante Meulebroeke treiterde zijn broer Dille. (Heule, 838) De dorpsjongens bespotten Pee Stampers om zijn opzichtige, luidruchtige manier van lopen. (Heule, 797) Ook het verdraagzame schoenmakertje Soentje was een blijvend mikpunt van hun plaagzucht. (Heule, 803) Onder het toeziend oog van zijn dorpsvrienden wel te verstaan

liet schooier Maantje Poep het zoontje van de notaris in de beek vallen. (Heule, 905) Jefke Kinnemare, zoontje van een welgestelde vlaskoopman, ontsnapte alleen aan de pesterijen van de jongens omdat ze tijdens de vakantie wel eens in de grote tuin van zijn ouders mochten spelen. (Heule, 894-895)

 

Tot de categorie zwakken behoort ook de lelijke mens. De Heulse bakker Broeke had twee bejaarde zonen en drie dochters. De jongste zoon was schreeuwlelijk en blijvend verdrietig om zijn aanzicht. De oudste dochter heette in de omgang ‘het eendengat’, de jongste noemden de mensen ‘de toogplooie’, dit is: modepop. (Heule, 800-802) Streuvels confronteert ook zichzelf met zijn broer, die moeders uitgesproken voorkeur had. ‘Als we ergens op bezoek meemochten, werd mijn broer bewonderd en gevleid om zijn liefelijk “aangezichtje”, zijn schone krulletjes, - terwijl ik door mijn moeder werd voorgesteld met de woorden “dat hier is onze lelijkaard!”’ (Heule, 934-935) - Ongetwijfeld lelijker dan Frank Lateur is in de novelle Fliepo, ‘het schamel stuk mens, met een zak van een broek om de lutterbenen, een wanstaltig gelaat met hazenlip en een paar weiogen.’ (‘Leven’, 728). ‘Gelijk hij van Ons-Heer geschapen is - te lelijk om te helpen donderen’. (‘Leven’, 743)

 

Ook de halfgare is vaak voorwerp van minachting. Hij is met het kleinste kind het grootste slachtoffer van machtsdrang. In de novelle komt weer alleen Fliepo in de buurt van de Heulse gekken: ‘Aangezet door de luchtige toon van de Maf en Lot, wagen de toeschouwers vooruit te komen en gaan gezamenlijk Fliepo te keer, die een gemakkelijke prooi schijnt voor hun spotlust.’ (‘Leven’, 729) ‘Fliepo is met de bende jonkheden gemoeid, zit met de geestdrift op de dwaze smikkel, te luisteren naar 't geen hij met brokken en stukken van kluchtigheden kan snappen, en weet niet dat men hem voor de aap houdt.’ (‘Leven’, 733) ‘Fliepo is van de goeie, die is te dom, denkt niet’. (‘Leven’, 761) ‘'t Geen voor ander toehoorders klinkklare onzin en gloeiende leugens zijn, neemt Fliepo zonder verpinken als de zuivere waarheid op’. (‘Leven’, 767)

Toemaatje
De zot in Het leven en de dood in den ast

We komen de ‘zot’ de eerste keer tegen bij het kaartspel van de troep ‘die Pijken-zot jagen’ en waarbij ‘de verliezer het te verduren krijgt, terwijl de kaart afgeteld wordt’ onder het zingen van het lied dat door de bende jongens en meisjes ‘drenzend wordt uitgegalmd’:

 
van heke de peke
 
de parmenteke
 
de boer zit op zijn eersgat
 
boer, boer, peerdstront
 
met de pijp al in de mond.17

Het is een gratuite bespotting van de (afwezige) boer en past volkomen in het raam van de novelle. (‘Leven’, 733-734)

 

Het tweede schertsrijm weerklonk ‘die derde junizondag waarop de Fiertel uitgaat te Ronse;18 men hoorde er de jongens de roep van de merel nadoen’:

 
Waar zit de zot?
 
Al in zijn kot!
 
Wat doet hij daar?
 
Eiers zuipen
 
Met hele kuipen.
 
Zijn die eiers goed?
 
Neens, menheere, ze zijn al bebroed!
 
bebroe-oed! (‘Leven’, 741)

In 2010 had de jubelviering ‘1150 jaar relieken van Sint-Hermes in Ronse’ plaats. Martelaar Hermes, patroonheilige van Ronse, was van Griekse afkomst, leefde vermoedelijk in de 3de eeuw en werd begraven in een catacombe te Rome.19 In de eeuw van de relieken, meer precies in het jaar 860, kwam een relikwie van Sint-

Hermes in Ronse terecht, rechtstreeks vanuit Rome of via de Sint-Salvatorabdij in de buurt van Aken. Deze abdij was toen immers eigenares van verscheidene dorpen in de Vlaamse Ardennen en het Henegouwse Pays des Collines, aan weerszijden van de huidige taalgrens. Nog in de 9de eeuw werden de relieken vermoedelijk uit voorzorg tegen de Noormannen naar Keulen in veiligheid gebracht, maar medio 10de eeuw kreeg Ronse ze op voorspraak van de bisschop van Kamerijk definitief terug.20

 

Heiligen werden traditioneel tegen allerlei onheil en kwalen aangeroepen. Waarom sommigen onder hen zich gingen ‘specialiseren’ is niet duidelijk, allicht interpreteerden de vereerders een of ander attribuut: zowel Dimpna als Hermes worden met een zwaard voorgesteld, en beiden werden volgens de legende onthoofd.21 Sinds 1400 wordt Sint-Dimpna in Geel aangeroepen tegen ‘ziektes in het hoofd’22 en de eerste getuigenis van Hermes als beschermheilige tegen geestesziektes dateert van 1392. Om van zijn waanzin te genezen zond Charles VI, koning van Frankrijk van 1380 tot 1422, een levensgroot wassen beeld van hem naar Saint-Achaire (Acarius) in Haspres (Bourgondië) en tegelijk een naar Ronse.23 Buiten het zwaard hebben beide sinten een geketende duivel als attribuut.24 Bezetenheid en duivels hoorden samen. Jezus van Nazareth dreef duivels uit binnen de joodse traditie.

 

Stijn Streuvels bekent: ‘altijd weer boeide het mij echter om [...] met een soort wellust de indruk van schrikhuiver te ondergaan die de zwarte ongedaante op mij teweegbracht [...] - de enen beweerden dat het een knoestige boomstronk was, de anderen echter - en ik zelf ook - zagen er een duivel in’. (Heule, 792) ‘Madamke Lagae [...] was, meen ik, over de honderd jaar oud [...]. Over haar “jonge jaren” werden alle soorten heimelijke en loense legenden in omloop gebracht, waar wij niets van begrepen, doch op ons kindergemoed de indruk verwekten van iets waar kwaad mede gemoeid was of met de duivel in betrek stond.’ (Heule, 797) ‘[V]oor het monster, dat in mijn verbeelding de duivel voorstellen

moest, had ik een geheimzinnige afschrik’. (Heule, 872) ‘Ik zie hem nog afkomen - een locomotief van ouderwets model (die heette de duivel)’. (Heule, 892-893) ‘[W]e jubelden onze geestdrift uit en wrochten lijk baarlijke duivels’. (Heule, 909)25

 

Ook in Het leven en de dood in den ast duikt de boze geest op. Sint-Pieter verwijt Blomme: ‘Gewerkt voor de duivel, ja! meer ingezeten met uw geit dan met uw ziel!’ (‘Leven’, 785); ‘Is de duivel gieriger [dan de boerin], dan zal 't zijn omdat hij ouder is.’ (‘Leven’, 738) Het serpent dwaalt overigens vooral onder virtuele gedaantes in de novelle rond: ‘om mijn duivels los te laten’ (‘Leven’, 744); ‘als hij niet geplaagd of geduveld wordt’ (‘Leven’, 748); ‘geen duivel die 't u uit de kop praten kan’ (‘Leven’, 749); ‘zijn duivels ontbonden’ (‘Leven’, 761); ‘de duivel roert er zijn steert in’ (‘Leven’, 761); ‘op alle manieren geduiveld’ (‘Leven’, 777); ‘om de drogers de duivel aan te doen.’ (‘Leven’, 788)26

 

Nu neemt jaarlijks op de eerste zondag na Pinksteren de duivel deel aan de 35 km-lange Fiertelommegang. In de novelle maakten de drie vrienden Polfliet, Wipper en de verteller hun eigen rondgang, zonder ook maar een glimp van de processie op te vangen. De vraag van Wipper: ‘Ventje, hoe is dat hier nu eigenlijk met die Fiertel?’ (‘Leven’, 743) klinkt dan ook nogal ironisch.27

Bijlage. Alfabetische lijst van de personen in Stijn Streuvels' autobiografisch werk Heule (1942)

Van de zowat 125 personen in Heule is de verhouding man-vrouw ongeveer drie tegen twee. Binnen de lijst van personages in Streuvels' fictionele werk is die zo goed als hetzelfde. Zie: Omer Vandeputte, Van Achiel tot Zwarte Seis. Personages in Stijn Sreuvels' Volledig Werk (vlonder.ovdp@base.be). Het cijfer tussen haakjes verwijst naar de bladzijde(n) in VW 4.

-Anonieme mosselman. (837)
-Anonieme veldwachter. Forse opvolger van Jean Kollemijn. (910)
-Anonieme voddenman. (837)
-Adolf. Blijde ongetrouwde knecht van Guido Gezelle in het huis aan de Handboogstraat. (946)
-Ameliete. Dominante vrouw, woonde met Siska in een krot, ze hielden een geitenbok. (904, 905, 968)
-Arry. Zie Poortere.
-Barbara. Zie Strobbe.
-Bazijntje. Zot Bazijntje, vrome ziel die met religieuze voorwerpen leurde. (798)
-Berghe, Doken. Van de boerderij aan de Heulebeek waar de vrouwen karnemelk kochten. (903)
-Braaye, Mathilde. Vrouw van smid Braaye. (804, 920)
-Braaye. smid. (798)
-Breyne, Sarel. Voerman. (919)
-Broeke. Bakker Broeke had twee bejaarde zonen en drie dochters. De jongste zoon was schreeuwlelijk en blijvend verdrietig om zijn aanzicht. De oudste dochter heette in de omgang ‘het eendengat’, de jongste noemden de mensen ‘toogplooie’, dit is: modepop. (801, 802)
-Callewaert, Dolfiene. De winkelierster stond bekend om haar slaapstroop. Bijgenaamd ‘de Koolmijn’. Zij lag overhoop met Treze Zjanskes. (808, 839)
-Cannaert. Boer die zijn hele gezin - vrouw, zes zonen en drie dochters - verloor aan de pest. Hij stak zijn bedrijf in de fik en vertrok naar het onbekende. (821)
-Coquyt. Twintigjarige man, een van de twee dodelijke slachtoffers bij de gedwongen ontruiming van de ‘patronagezaal’ op de Krakeelhoek. (781)
-De Bruyne, Jules. Buur van de Lateurs in het laatste huis van Franks verblijf in Heule. Hij werd tot gevangenisstraf veroordeeld voor de rellen op de Krakeelhoek. Nadien werd hij zoals de andere veroordeelden feestelijk onthaald door de bevolking. (784)
-Dejaegher. Goochelaar, kwakzalver. (866)
-Deurwaarder, Juulke. Zoon van tante Stanske, alias Maria Constantia Gezelle, en onderwijzer Charles-Louis Deurwaarder. Hij was een verre neef en vriend van Frank Lateur. Hij moest elke zaterdag naar bakker Duitschave om Frans brood vooraleer hij mocht gaan spelen met de andere jongens van het dorp. (808, 841-842)
-Devos, Angela. Ongetrouwde zus van burgemeester Louis Devos. (768)
-Devos, Annatje. Nichtje van Angela, dochtertje van Louis Devos. (768)
-Devos, Louis. Burgemeester van Heule. (768)
-Devriese, Monique. Alias Monica, grootmoeder van Frank aan moeders kant. (731)
-Dras. Zoontje van arme steegbewoners, bedelaar. (894)
-Duitschave. Bakker die aan de noordelijke grens van Heule woonde. (840)
-Duitschave, Octavie. Vrouw van bakker Duitschave. (840-842)
-Duitschave, Theresia. Dochter van bakker Duitschave, alias Treze, zie Jantje Verdure. (802)
-Duyck. Een van de twee dodelijke slachtoffers bij de rellen op de Krakeelhoek. (782)
-Duyck, Fonske. Vriendje van Frank in het Gankske. Stierf aan de pokken. (990)
-Fleters, Fiete. Aan het Koffiestraatje, bij wie Frank tijdens de speeltijd zijn dorst ging laven. (832)
-Free. Brouwerknecht, kanonnier. (865)
-Frikke. Angstwekkende boswachter. (889)
-Gekiere. Boer Gekiere wekte de belangstelling bij de Heulse jeugd als eigenaar van reusachtige zwarte hengst met gezwel aan achterbeen. (799)
-Gezelle, Constantia/Stanse. Onderwijzeres en vrouw van onderwijzer Deurwaarder, die een kostschool in de Krakeelhoek hield. Zij was de tante van Petrus Joannes Ghezelle, grootvader van Frank Lateur. Frank z'n ouders, Camilus Lat-
heur en Maria Louisa Catharina Gislena Gezelle, verlieten bij het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog in 1870 Tourcoing. Ze verbleven met hun kinderen Marie Elise en Camille Henri Joseph Latheur gedurende korte tijd bij Stanse Deurwaarder. Toen Frank Lateur (in België zonder h) op 3 oktober 1871 geboren werd, woonde het gezin al aan de Leiaarde in Heule. Daar overleed grootvader Petrus Joannes Ghezelle. (728, 778, 844)
-Gezelle, Florence. Zuster Maria Columba, tante van Frank, gaf Engelse les aan de Heulse kostschoolleerlingen. Zij werd erbij geroepen als er gedragsproblemen waren met haar neefje. (759, 769)
-Gezelle, Guido. Priester, oom van Frank. (728, 737, 759, 917, 926, 928, 944, 946-947, 979, 996)
-Gezelle, Joseph. Nonkel Seppen, pastoor van Lendelede. (737, 760, 918)
-Gezelle, Marie Louise. Vrouw van Kamiel Lateur, moeder van Frank. (741-760)
-Gezelle, Maria Philomena. Non, tante van Frank Lateur, klooster aan Sint-Jansput. (944, 979)
-G(h)ezelle, Petrus Johannes. Grootvader van Frank Lateur. (753, 824)
-G(h)ezelle, Petrus Joseph. Heulenaar, overgrootvader van Frank Lateur. Vluchtte met zijn gezin voor de sansculotten. Opgeëiste soldaat in het leger van Napoleon, deserteerde en ging als vrouw verkleed schuilen bij Kijvers. (824)
-Gezelle, Pille. Vriendje van Frank Lateur in het Gankske. (990)
-Gezelle, Romain. Nonkel Romaan, Brugse oom van Frank, die met zijn vuurwerk kermis van Heule opvrolijkte. (759, 853, 868, 946)
-Gheysens. Molenaar aan de steenweg naar Gullegem, tegenover het Koffiestraatje. In die buurt betrok het gezin Lateur een woning die beter geschikt was voor vader-kleermaker Lateur. Het huis aan de Leieaarde was namelijk te klein en lag te ver van het dorpscentrum. (728, 729)
-Holvoet, Doken. Boer op een ouderwetse hoeve met dreef en omwalling, volgens de legende de heerlijkheid van Walter van Heule. (791, 812, 850, 855, 886)
-Huys. Bakker van het huis ‘de Trapkes’. (800)
-Huys, Valerie. Meisje dat de jongen Frank uit de Heulebeek redde. (739, 740)
-Jan de tamboer. Kondigde op vooravond over het dorp de kermis aan. (865)
-Jef. Onhandige leerjongen-kleermaker van Rollegem bij vader Lateur, waaghals, boeiend verteller. Zijn oudere zus Liza hield in Rollegem een winkel open. Vader was weduwnaar. Jef had drie broers. (983, 984, 985, 986, 987, 988, 990, 991)
-[Kalle-met-de-haak.] Watergeest bij de Heulebeek, feitelijk een tenen fuik. (906)
-Kanuut, Tieste. Baas van Den Hert, muilhouder. Spook bij boer Sagaert. (809, 823)
-Kimpe. Jongen van arme steegbewoners, bedelaar. (894)
-Kinnemare, Jefke. Zoon van vlaskoopman, die, uitzondering onder de rijken, wegens de grote tuin van zijn ouders mocht meedoen aan het spel van de dorpsjongens. (894, 895)
-Kin(n)emare. Woonde in een herenhuis. Rijke vlaskoopman, vader van Jefke. In de voortuin werd een rustaltaar voor de processie opgericht. (857, 895)
-Kinnemare. Vrouw van rijke vlaskoopman, vriendelijke moeder van Jefke. (896)
-Kleerik. Een van de twee kramers, van slechte naam, man zonder benen. (845, 943)
-Kleppe, Baas -. Kamslager, weefkammaker. (881)
-Kollemijn, Jan. Alias Jean, ‘sjampetter’, brave veldwachter, getrouwd met Siska. (796, 910)
-Koolzaad, Naarden. Zachtaardige gek, kindervriend, deed boodschappen voor de smid, neuriede constant ‘Ora’. Gooide zilvergeld weg. Werd kwaad als men hem te veel plaagde. (798, 825)
-Koornaert, Emilie. Zat in de kleuterschool naast Frank op de bank. Vriendinnetje dat verhalen vertelde voor Frank en hem hielp bij de breiles; ‘zij hiet namelijk Emilie Koornaert. Zij moet een blozende, gezonde, fel opgeschoten meid geweest zijn, met dikke kaken en koornblonde vlechten (of heb ik dit in verband met haar naam?)’ (766)
-Kijvers. Zie Petrus Gezelle; zie Zale-Moeie. (824)
-Kyvers. Jongen van arme steegbewoners, bedelaar. (894)
-Lagae, Madamke -. Moeder van kasteelheer-notaris Lagae. Woonde met de oude knecht en koetsier Santelein aan het eind van de Krakeelhoek. (797)
-Lagae, Auguste. Notaris-kasteelheer, voorzitter van de ‘patronage’. Hij was een van de twee liberalen in Heule, hij zat tijdens de zondagse hoogmis op het doksaal zijn krant te lezen. De andere liberaal was een rijke boer die in de kerk altijd rechtop bleef staan. (751, 761, 777, 795, 799, 953)
-Lammelyn. Boer in Sint-Katarina. Zie Miel Mussely. (991, 993)
-Laperre, Pee. Dwerg aan de rand van Heule. (797)
-Lateur, Amandiene. Ongetrouwde dochter. Woonde met haar broers Fik en Sarel in de bakkerij van de Lateurs in Avelgem. Toen zij stierf werd Franks oudste zus Liza er huishoudster. (994)
-Lateur, Camile/Kamiel. Vader van Frank. (741-760)
-Lateur, Fik. Oom van Frank, bakker in Avelgem. (758, 994)
-Lateur, Sarel. Oom van Frank, bakker in Avelgem. (758, 994)
-Lateur, Karel. Zestien maanden jongere broer van Frank. (753, 933-941, 965, 987)
-Lateur, Petrus. Grootvader van Frank Lateur. Bakker in Avelgem. (727, 994)
-Lekke, Karel/Sarel. Ongetrouwde buur en geregelde bezoeker, kameraad van vader Lateur, barbier en tabaksnijder. Rookte uit een ‘baardbranderke’. Toen zijn ongetrouwde zus die bij hem inwoonde stierf, nam hij het gezin van zijn broer
met vrouw en zes jongens in zijn huis op. (819, 820, 821, 822, 825, 826, 827, 925, 987)
-Liza. Zus van leerling-kleermaker Jef van Rollegem. (986)
-Lowie. Stationswerker. (892, 893)
-Maantje/Mane Poep. Jongen van arme steegbewoners, bedelaar. (893, 894, 905, 970) Dropt het zoontje van de notaris in de beek.
-Maernhout, Pier. Onderpastoor in Heule, opvolger, antipode van Yserbyt. (795)
-Maertens, Piere. Norse stationschef. (890)
-Maes, Achiel. Neef en vriend van Frank en buur van de Lateurs. (953, 956)
-Meulebroeke, Dille. Zus van Nante. Meid van kasteelheer-notaris Lagae. (837, 838)
-Meulebroeke, Nante. Kortrijkse kreupele orgelvent, broer van Dille, die hij pestte. (838)
-Meurisse. Kozijn van vader Lateur, pastoor in Houtem, Houthem-Komen. (917)
-Meurisse, Domientje. Knecht van tante Stanse Deurwaarder, verre familie van Frank Lateur. (844)
-Mussely. Onderwijzer, naaste buur van de Lateurs aan de Kortrijksestraat. Toen hij gepensioneerd was, woonde zijn nicht Catharina Vande Wiele bij hem in. Hij riep bij Frank het beeld op van apostel Johannes, omdat hij steeds vermaande met de woorden: ‘Kinderkes, brave zijn!’ (730, 904, 923, 989)
-Mussely-Boudewijn. Brillenwinkel aan de Leiestraat. (950)
-Mussely, Miel. Vriendje van Frank Lateur in het Gankske. Enig kind van boerenknecht bij Lammelyn in Sint-Katarina. Bij wie dorpsjongens thuis waren. Daar leerde Frank Lateur Robinson Crusoë kennen. Miel werd bakker. (991, 992, 993)
-Pierke Spriets. Zie Spriet.
-Plan(c)ke, Felix. Timmerman naast de Lateurs aan de Kortrijksestraat. (730, 856, 981, 982, 989)
-Poepe Kosters. Bijnaam van de koster-vrijwilliger, humeurige rentenier. (796)
-Poorter(e), Arry. Slachter; cafébaas. (805, 806)
-Poorters, Aloïs. Werkman bij de overbuur van de Lateurs aan de steenweg naar Gullegem, die er genoegen in vond om peuter Frank te plagen. (729, 862)
-Porte, Paul. Kleermaker, onderaannemer van vader Lateur, woonde in het Kortrijkse arbeiderssteegje Ramen - tussen Papestraat en Dolfijnkaai - met vrouw, twee dochters en grootvader. (843, 948, 956)
-Potje-dek. Loodgieter, ketellapper, kwam op de jaarlijkse kermis langs, bijgestaan door zijn vrouw. (860, 861, 862, 863)
-Prinse. Schele man die zelf zijn paardenmolen trok. (863, 864, 865, 866, 870)
-Rosa. Opgewekte oude meid van Guido Gezelle in het huis aan de Handboogstraat. (946)
-Sagaert, Dolf. Zoon van boer Sagaert, die het spook Tieste Kanuut doodsloeg. (823)
-Samijn, Wieske. In die z'n wei stond een vogelpers voor handboogschieten. (898)
-Santelein. Naam van de koetsier van de moeder van notaris Lagae, bij wie hij inwoonde. (797)
-Savelijn. Van Gullegem. Venter van vis en fruit, met hondenkar. (837)
-[Schinkel]. Burgemeester die aanleiding was tot een jaarlijkse wijkkermis. (946)
-Siska. Goede sukkel. Woonde bij de ‘kwade heks’ Ameliete. (904, 905)
-Siska. Vrouw van Jan Kollemijn, ‘hels serpent’. (796)
-Siskes, De -. Fanfare van Lendelede die deelnam aan de Heulse kermis. (867)
-Soentje. Schoenmaker, die de jongens plaagden. (803)
-Soens, Odiel. Vriendje van Frank Lateur in het Gankske. Oudste zoon van Soentje. (990, 991)
-Spriet(s), Pierke. Klompenmaker. Woonde op het dorp, niet ver van de Lateurs. (897, 898, 987)
-Stampers, Pee. Liep stampend, een voorwerp van spot voor de dorpsjongens. (797)
-Stant. Knecht van de smid. (805)
-Stientje. Winkelierster, overwegend van snoepgoed en fruit. (807, 847, 875)
-Stopke. Goedig vrouwtje, winkelierster, verkoopt snoep, tabak, pijpen; een van de twee marktkramers. (845, 846, 929)
-Strobbe, Barbara. Ongetrouwde zus van de ongetrouwde Ivo Strobbe. Namen hun zus weduwe met vier kinderen in hun huis op.
-Strobbe, Ivo. Naaste buur, geregelde bezoeker van de Lateurs, grafmaker en kerkbaljuw. (818, 820, 821, 822, 824, 825, 827, 919, 973)
-Strobbe, Jules. Neef en vriend van Frank, buur. (953)
-Strobbe, Sooten. Hield toezicht op de kerktorenklok. (807)
-Strobbe, Stanske. Winkelierster van allerlei waren. (807, 875)
-Tante Stanske. Zie Deurwaarder.
-Tille. Huishoudster van Guido Gezelle aan de Handboogstraat in Kortrijk. (918)
-Treze Zjanskes. Raakte met Dolfiene-de-koolmijn overhoop bij de schoonmaak van de stoep. (839)
-Uursla. Eenogige vrouw van schele Prinse. (863, 864, 866)
-Vande Wiele, Catharina. Nicht van meester Mussely, bij wie zij inwoonde. (730)
-Vandoorn, Mielke. Zoon van bezembinder, die in een boshut woonde, stroper. (887)
-Vandorpe. Pastoor, die een gat in zijn rechterwang had. (794)
-Van Humbeek, Pietje. Minister die de schoolwet 1879 ondertekende. Zie Van Peeteghem. (777)
-Van Peeteghem. Onderwijzer aan de gemeenteschool, waar de negenjarige Frank naartoe moest. Hij verloor al zijn leerlingen aan de kloosterschool door de strijd rond de schoolwet van 1879. (775)
-Verdure, Jantje. Bakker die Streuvels inspireerde tot de gelijknamige novelle. (802)
-Verhamme. Eigenaar van een rosmolen getrokken door een os. (937)
-Verkamer. Boer, wekte de belangstelling van de jeugd door zijn erg hese stem. (799)
-Verriest, Hugo. Was negen maanden geestelijk directeur van het klooster. Bij wiens afscheid Frank weigerde verdriet te tonen. (772)
-Wanne Dok. Baker die moeder Maria Louisa bijstond bij de geboorte van Frank. (728, 943)
-Wies. Veertienjarige leerjongen bij de Lateurs die deelnam aan de rellen op de Krakeelhoek. (782)
-Yserbyt. Onderpastoor, die tot 15 maanden gevangenis veroordeeld werd wegens het luiden van de brandklok bij de rellen op de Krakeelhoek. Nadien zoals de andere veroordeelden feestelijk onthaald door de bevolking. Werd korte tijd later op een andere parochie aangesteld. (784, 785)
-Zale-Moeie. Vrouw Kijvers. Zie Petrus Gezelle; zie Kijvers. (824, 836)
-Zuster Clothielde. Een van de onderwijzeressen van de kloosterschool. (766)
-Zuster Ignatia. Strenge non, bijgenaamd Naske Klakbille, catechiste. (771, 978)
-Zuster Kostka. Een van de onderwijzeressen van de kloosterschool. (766)
-Zuster overste. Van het klooster in Heule. (770)

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs


plaatsen


Over dit hoofdstuk/artikel

titels


auteurs