Henk Porck
‘Wel foei, een vouwtje in dit blad...’
Opmerkelijk genoeg is er tot nu toe weinig aandacht geschonken aan de manier waarop brieven in het verleden werden gevouwen. In de tijd dat er nog geen aparte enveloppen waren, werd een brief zo opgevouwen dat de onbeschreven zijde aan de buitenkant kwam te zitten en zo plaats bood voor de adressering. Brievencollecties in bibliotheken en archieven laten vele verschillende vouwschema's zien, waarbij naast de vouwen nog resten van de gebruikte zegellak aanwezig kunnen zijn en soms ook beschadigingen als gevolg van het openmaken. Kleine sneetjes in het papier en afgeknipte strookjes wijzen op diverse manieren om een brief dicht te maken.
Vouwschema's zijn betekenisvol en kunnen specifiek zijn voor bepaalde ambtelijke, regionale of nationale gebruiken. Een internationale werkgroep houdt zich sinds 1988 bezig met een inventarisatie en doet onderzoek naar de geschiedenis van het vouwen: de Envelope and Letter Folds Association (elfa). In het archief van elfa zijn al honderden modellen verzameld.
Een schat aan nog te ontsluiten gegevens over het vouwen van brieven in de zeventiende en achttiende eeuw ligt in The National Archives in Londen: de ‘Sailing Letters’, brieven die door Engelse kaapvaarders op Hollandse schepen in beslag zijn genomen: het merendeel van de duizenden buitgemaakte brieven bevindt zich nog ongeopend in de depots van het archief. Historici en taalkundigen hebben pas een begin gemaakt met het bestuderen van deze rijke bron.
Dat kennis over het vouwen van handschriften van belang kan zijn, bleek voor het Nationaal Archief in Den Haag, toen als bruikleen voor een expositie in Japan de zeventiende-eeuwse ‘handelspas’ voor het vervoer naar Japan in zijn oorspronkelijke lakdoos moest worden opgevouwen. De handelspas is een door de Japanse Shogun ondertekend uniek document waarin Nederland als enige handelspartner van Japan werd erkend. Op basis van de nog zeer vaag waarneembare sporen van de oorspronkelijke vouwen - het stuk was lange tijd uitgevouwen bewaard geweest - en overleg met deskundigen, onder andere uit de elfa, is de handelspas opgevouwen en verpakt. Het was belangrijk om te weten hoe de pas oorspronkelijk gevouwen was: in de Japanse traditie is de manier van vouwen, naast de kwaliteit, de kleur en het formaat van het papier, gerelateerd aan de status van de schrijver, de ontvanger of de boodschap zelf.
De reconstructie van vouwschema's kan ernstig worden bemoeilijkt indien het papier als voorbereiding voor het scannen wordt vlakgestreken en als gekozen wordt voor een uitgevouwen, vlakke berging.Ga naar voetnoot*
Auteursrechtelijk beschermd