Jaarboek voor Nederlandse Boekgeschiedenis. Jaargang 2

[p. 211]

Een reeks misverstanden
Reactie op de recensie van Lisa Kuitert
Kees van Rees

Lisa Kuitert zet een aantal kritische kanttekeningen bij vier dissertaties. Haar uiteenzetting laat zien dat zij het vermogen mist om empirisch onderzoek te beoordelen.

Elk van de besproken onderzoekers heeft beslissingen genomen over de manier om specifieke data te verzamelen. Ieder van hen deed dat op basis van een uitgewerkte probleem- en doelstelling waarmee het onderzoeksterrein werd afgebakend. De onderzoekers toetsten van te voren geformuleerd hypothesen over:

-	de basis voor classificaties van literaire teksten (Wouter de Nooy),
-	de factoren die van invloed zijn op de aandacht van recensenten voor nieuw literaire boeken (Susanne Janssen),
-	de strategieën waarmee Ter Braak zichzelf en zijn groep van een geschikte positie in het literaire veld verzekerde (Nel van Dijk),
-	het gebruik van informatie door boekenkopers bij het maken van keuzen (Hein Leemans).

Van Lisa Kuitert mag verlangd worden dat zij zich als recensente op basis van argumenten uitspreekt over de haalbaarheid van de probleemstelling, de relevantie van de doelstelling en de manier waarop de onderzoeker het ervan afbracht. Meer in het bijzonder kan zij zich uitlaten over de gekozen middelen om het onderzoek uit te voeren (enquêtes, interviews, archiefmateriaal, en dergelijke), de betrouwbaarheid en validiteit van de verwerving en verwerking van de data en de geschiktheid van de statistische technieken die eventueel gebruikt worden om de onderzoeksvraag te beantwoorden. Op dit alles gaat zij echter niet in.

De al te grote eenvoud waarmee zij hypothesen en conclusies ‘omkeert’ of als ‘triviaal’ terzijde schuift getuigen van een gebrek aan kennis van empirisch onderzoek en van het toetsen van hypothesen. De tekortkomingen die zij meent te signaleren berusten op een onhoudbaar misverstand: namelijk dat sociologisch en economisch onderzoek over literatuur dienstbaar zou moeten zijn aan interpretatief onderzoek. Zij gaat er ten onrechte vanuit dat empirisch onderzoek alle veronderstellingen van tekstgericht, interpretatief onderzoek zou moeten onderschrijven. Maar de reden om empirisch onderzoek te doen is juist, dat men afstand neemt van deze veronderstellingen en ze voorzover mogelijk wil toetsen.

[p. 212]

‘Want het gaat ons uiteindelijk toch om de literatuur’, zegt zij. Deze hartekreet veronderstelt dat iedereen wel weet wat ‘literatuur’ is. Dat is onjuist. Maar het duidt op haar gebrek aan begrip en waardering van pogingen om vanzelfsprekend geachte veronderstellingen over literatuur nader te onderzoeken en andere problemen te stellen dan de gangbare. In de besproken dissertaties proberen de onderzoekers de rol van de literatuurkritiek en het literatuuronderwijs te preciseren bij het toekennen van kwaliteit aan teksten. Daarmee nemen zij afstand van het algemeen aangehangen idee dat deze toekenning wezenlijk berust op intrinsieke eigenschappen van teksten. De onderzoekers hebben aandacht voor de interactie van literatuurkritiek en -geschiedenis met andere instituties en met het gedrag van kopers en leners van boeken. Mogelijk is hun onderzoek voor verbetering vatbaar. Maar Lisa Kuitert geeft in het geheel niet aan op welke punten het eventueel tekort schiet. Haar presentatie van kwantitatief onderzoek als ‘tellen’ en ‘cijfers’ is kinderlijk, haar eis dat ‘ander onderzoek’ met gebruikmaking van andere variabelen nodig was is gratuit, omdat zij niet aangeeft om welke variabelen en om welk onderzoek het dan zou moeten gaan. De besproken onderzoekers hoeven zich van deze vrijblijvende beweringen niets aan te trekken. Van Lisa Kuitert kunnen zij niet leren hoe zij hun onderzoek kunnen verbeteren.