Jaarboek Letterkundig Museum 5

[p. 109]

Pierre H. Dubois
Unieke Belle van Zuylen-collectie

Vrijwel geheel de oorspronkelijke literaire nalatenschap van een der boeiendste vrouwen die ons land in de achttiende eeuw heeft opgeleverd, Belle van Zuylen (1740-1805), bevindt zich verspreid in het buitenland (waar zij bekendheid geniet onder de naam van haar man, Isabelle de Charrière), - handschriften, brieven, eerste drukken, met name in Zwitserland. Amerika en Frankrijk. Omdat zij uitsluitend in het Frans heeft geschreven, kende men in Nederland nauwelijks meer dan haar naam. In 1906 verscheen in Gèneve een eerste omvangrijk werk over haar en haar kring, Madame de Charriére et ses amis door Philippe Godet. Het bracht in die onbekendheid in ons land geen verandering; het leven van een zo interessante landgenote werd slechts in enkele spaarzame artikelen gereleveerd, maar het boek werd vrijwel niet gelezen en niet vertaald. Pas na 1950 kwam er verandering in die belangstelling, met name dank zij de activiteiten van Simone Dubois, die naast artielen enkele publikaties over haar liet verschijnen, uit haar brieven vertaalde en samen met haar man een verzameling begon aan te leggen van fotokopieën van handschriften en brieven. Daaruit ontwikkelde zich het bij de uitgever G.A. van Oorschot levende idee voor een volledige uitgave van werken en brieven. Een wetenschappelijke, tekstkritische editie - dus in de oorspronkelijke taal het Frans - bracht grote risico's met zich en vereiste een internationale samenwerking. Met financiële steun van het destijdse ZWO in Nederland en Pro Helvetia in Zwitserland en van het Prins Bernhard Fonds, slaagde men erin een solide basis te leggen. Onder auspiciën van de Werkgroep 18e Eeuw werd in 1974 een driedaags

[p. 110]

symposium georganiseerd op Slot Zuylen, waaraan o.m. de gevraagde redacteuren, uit Engeland, Zwitserland, België, Frankrijk en Nederland deelnamen en waarop de uitgave van het verzamelde werk kon worden aangekondigd. Deze kwam tussen 1979 en 1984 in tien delen dundruk tot stand. Vanaf dat moment nam haar bekendheid een internationale vlucht, in studies, biografieën, vertalingen, dissertaties en tekstuigaven over heel de wereld.

In ons land, haar vaderland waar zij de helft van haar leven doorbracht en waarmee zij de banden altijd bewaarde, bestond geen archief, slechts enkele brieven in openbare, iets meer in particuliere collecties. Dat bracht de Nederlandse redacteuren van de verzamelde werken op de gedachte, in overleg met hun mederedacteuren en met hun onverdeelde instemming, al het door hen gebruikte materiaal af te staan aan het NLMD. Op die wijze zou ons land de beschikking hebben over een volledige verzameling, geheel overeenkomstig de gedrukte uitgave geordende manuscripten van werken en brieven, weliswaar in fotokopie maar waarme ook de redactie gewerkt had en die in alle gevallen gecollationeerd werden op de oorspronkelijke handschriften. Terwijl in Neuchatel, Genève, Lausanne, Parijs, Yale en in verdere collecties, openbaar of privé, in Nederland en elders slechts gedeelten te vinden zijn, ligt hier alles bij elkaar. In 1975 werd het Genootschap Belle van Zuylen/Isabelle de Charrière opgericht - twee jaar later gevolgd door een Assciation in Zwitserland en sinds 1995 ook een in Frankrijk - dat zich ten doel stelde de belangstelling voor de kennis van het werk te bevorderen, documentatie over haar te verzamelen, een bulletin uit te geven, lezingen en voordrachten te organiseren etc. Het Genootschap bracht in de loop der jaren een niet onaanzienlijke verzameling boeken, tijdschriften, krantenknipsels e.d. bijeen. Om het voortbestaan daarvan zoveel mogelijk te verzekeren en in één hand te brengen, sloot het bestuur een overeenkomst, eveneens met het NLMD, waarbij dit bezit aan deze instelling werd geschonken, met dien verstande dat het Genootschap de verzameling in bruikleen behoudt.

Ten einde de verzameling in het NLMD te completeren hebben de Nederlandse redacteuren, Simone en Pierre H. Dubois, onlangs een aantal dozen met een grote hoeveelheid resterende documenten afgestaan. Daaronder bevinden zich mappen met talrijke gegevens betreffende personages die in het leven van Belle een rol hebben gespeeld, o.m. Constant d'Hermenches, James Boswell, Ben-

[p. 111]

jamin Constant, Chambier d'OLeyres (o.a. de kopie van een belangrijk dagboek voorzover het betrekking op Belle heeft), gegevens over de familie Van Tuyll van Serooskerken, over Slot Zuylen, correspondentie van familie, vrienden en bekenden. En tevens de correspondentie, gewisseld tussen de tussen de redacteuren onderling bij de tot stand koming van de uitgave. Bij elkaar vormt dit een unieke verzameling en ongetwijfeld de meest volledige!