Jaarboek Letterkundig Museum 5

[p. 91]

Aanvulling op...

[p. 93]

Paul E. Voorhoeve
Kanttekeningen bij een onbekende brief van Du Perron
E. du Perron aan Suzanne Lonneux en Pascal Pia

Door een gelukkige samenloop van omstandigheden en na enig speurwerk werd mij onlangs een, tot dusverre onbekende, brief van Du Perron toegezonden.

Deze ongedateerde brief is afkomstig uit de literaire nalatenschap van Pascal Pia en hoewel dat er niet op staat, is hij gericht aan Suzanne Lonneux, een meisje uit Knokke dat Du Perron in die tijd het hof maakte. Door zijn toedoen heeft zij haar toekomstige echtgenoot Pacal Pia leren kennen.

Het is op zichzelf uitzonderlijk dat deze brief ter beschikking is gesteld, want de beheerder van het archief, de dochter van het echtpaar Pia, Colette, heeft om haar moverende redenen tot nu toe categorisch geweigerd aan wie dan ook in Frankrijk inzage in het archief te verlenen. Onverwacht stuurde zij me, weliswaar lang na ons laatste contact, enkele foto's, een kopie van de onderstaande brief en van een ansichtkaart uit de Rode Zee van Eddy en Bep du Perron op weg naar Nederlands-Indië. Hoewel ik het origineel niet onder ogen heb gehad, denk ik niet dat er enige reden is om aan de authenticiteit te twijfelen.

In de begeleidende brief schrijft ze: ‘Je sais que Du Perron courtisa un peu ma mère jeune fille, et que c'est lui qui lui présenta mon père.’ Dat was voor mij nieuw, maar wellicht niet voor de aandachtige lezer van de Brieven van Du Perron. Het is echter merkwaardig dat noch J.H.W. Veenstra in zijn nawoord bij Pia's Praten over Du Perron (1979), noch Roger Grenier in zijn biografie Pascal Pia ou Le droit au néant (1989) melding maken van Eddy's bemiddelende rol bij deze kennismaking, hoewel beiden uitvoerig ingaan op de vriendschap tussen Du Perron en Pia. Ada Deprez suggereert in haar biografie E. du Perron

[p. 94]

1899-1940, Zijn leven en zijn werk (1960) dat Du Perron de voorgeschiedenis van Pia's huwelijk ten dele uitwerkte in ‘De avonturiers’ en in het gedicht ‘De catastrofe.’ Ook Philippe Noble wijdt in zijn artikel ‘Du Perron et ses amis français’ in Septentrion van maart 1981 naar aanleiding van deze teksten enkele woorden aan het huwelijk van Pia waarmee Du Perron de draak zou steken. Het is mij daarbij niet duidelijk geworden of Deprez en Noble kennis hebben genomen van de aantekeningen die Du Perron in het zogenaamde Greshoff-exemplaar van Het land van herkomst heeft gemaakt bij hoofdstuk 6, ‘Hoofdzakelijk Viala’ Hij schrijft hierin onder andere: ‘Het sonnet De katastrofe (Mikrochaos) is een bittere lezing van zijn ontmoeting met Suzanne Lonneux, zijn vrouw, die hier Manou heet.’ En over ‘De avonturiers’ ‘kan men in dat verhaal vermomd haar voorgeschiedenis vinden, die hier ontbreekt.’

Hoe dan ook, in verband met de datering en de omstandigheden waaronder deze brief is geschreven heb mij gebaseerd op de correspondentie en in de navolgende toelichting zal steeds het nummer van de relevante brief uit de Brieven tussen haakjes worden vermeld.

Er worden in de brief aan Suzanne Lonneux vele data genoemd, maar slechts éénmaal een weekdag, namelijk dat de achtste op een woensdag valt. Er bleek echter een veel duidelijker aanwijzing te zijn: het adres 9 rue de Belle-Vue. De Du Perrons hebben in Brussel aanvankelijk op nr. 3 in die straat gewoond, en pas op 7 mei 1927 krijgt Eddy beschikking over kamers in het huis op nr. 9 dat zijn vader heeft gekocht voor de opslag van overtollig meubilair (66). Hij woont daar maar kort. De brief moet dus eind mei 1927 zijn geschreven, en dat klopt, want 8 juni viel op een woensdag, en ‘les jours de fête’ waarvan sprake is, slaat op de Pinksterdagen die in 1927 op 5 en 6 juni vielen. Bovendien maakt hij ook melding van zijn voorgenomen bezoeken in juni aan Knokke en Parijs aan enkele vrienden (70 en 71).

Hoe Du Perron Suzanne Lonneux heeft leren kennen is niet bekend, maar wel dat zij in 1927 in Knokke woonde, waarschijnlijk al in de ‘grote villa’ waar hij later over schrijft (2785). Francis Bulhof tekent hierbij in Over ‘Het land van herkomst’ van E. du Perron (1980) aan: ‘Du Perron was pas medio april 1927 na een maandenlang verbijf aan de Rivièra via Parijs teruggekeerd naar Gistoux. Hij is er in ieder geval 18 april. Het is niet duidelijk of hij Suzanne Lonneux

[p. 95]

aan de Rivièra, in Parijs of pas na zijn terugkeer in België heeft ontmoet. Ik houd het op het laatste en dan is het contact maar van korte duur geweest.’ Kees Snoek maakt daarbij in zijn De Indische jaren van E. du Perron (1990) de opmerking dat hij niet gelooft ‘dat Du Perron haar het hof heeft gemaakt, maar dat zij met hèm flirtte’ en plaatst het bezoek aan Knokke ná 20 juni 1927.’

Kennelijk was het een coup-de-foudre tussen Suzanne Lonneux en Pascal Pia, want zij trouwden reeds op 12 november van het zelfde jaar. Du Perron vermeldt dit op 10 november in een lange brief aan Paul van Ostaijen: ‘Het is een tragi-komisch geval waar ik misschien nog eens een verhaal - of een onderdeel van een verhaal - van maak...’(90). Dat is dus, zij het enigszins versluierd, gebeurd in de wat crue beschrijving van het huwelijk van Daniël (=Pascal Pia) in het verhaal ‘De avonturiers’ uit 1928, en in het gedicht ‘De katastrofe’ uit Parlando (1930) waar een vriend volkomen ondergaat ‘in de onbeduidendheid van een geliefde vrouw’. Het lijkt dan ook niet erg waarschijnlijk dat de hofmakerij aan Suzanne heel serieus was, en het is zeer wel mogelijk dat de zo zeer geprezen vriend, al dan niet bewust, werd meegebracht als bliksemafleider om zijn eigen relatie met haar makkelijker te kunnen beëindigen. Evenmin is het duidelijk of de Italiaanse graaf in ‘De avonturiers’ daarbij op de achtergrond een rol heeft gespeeld. Hoe dat ook zij, het heeft de warme verhouding met de Pia's in geen enkel opzicht geschaad. Een nadere analyse van hun huwelijk valt buiten het bestek van deze bespreking. Men kan hoogstens nog signaleren dat Manou Viala nauwelijks voorkomt in Het land van herkomst waarin Clara Malraux, als Bella Héverlé, wel een prominente rol speelt.

Het echtpaar Pia had kennelijk een moeilijke tijd in het begin van hun huwelijk. Du Perron maakt daarvan af en toe melding aan anderen en beklaagt zich dat ‘Pia zwijgt zeer ende is zeer getrouwd’ (98, 103, 124, 157 en 160). Maar in juli 1928 gaat het weer goed met ze (184). In de brief waarin hij dat aan Franz Hellens medlt, staat een cryptische opmerking: ‘Pia et elle rejouent à la belote.’ De letterlijke vertaling dat zij weer kaartspelen lijkt in deze context de minst waarschijnlijke. Belote is een op klaverjassen gelijkend kaartspel, maar geen van mijn geraadpleegde bronnen heeft de vraag kunnen beantwoorden of deze uitdrukking ook een pejoratieve, mogelijk zelfs scabreuze connotatie kan hebben. In het Spaans is ‘belote’ een eetbare eikel waarvan speciale koekjes en een al dan niet alcoholhoudende drank worden bereid.

[p. 96]

Er is nog een facet van deze brief die de aandacht verdient. Slechts indirect verband houdende met deze brief, maar veel interessanter lijkt mij echter het volgende: uit de correspondentie blijkt dat Du Perron inderdaad medio juni een paar dagen in Parijs verblijft (70 en 71). Hij schrijft daar op 11 juni een brief aan Clairette Petrucci (Andrée in Een voorbereiding en Teresa in Het land van herkomst) (72) en één aan Roel Houwink (73). Clairette was in de jaren 1922-1923 zijn grote liefde met wie hij zich min of meer verloofd achtte te zijn. Hoewel zij hem ten slotte afwees en eind 1923 trouwde met de Belgische beeldhouwer Marcel Wolfers zijn zij met elkaar in contact gebleven. De brief aan Clairette is lang, een wat speels-melancoliek antwoord op een dankbrief van haar voor de toezending van Een voorbereiding, maar hij rept met geen woord over het feit dat hij weer op vrijersvoeten is. Hij verwisselt echter de enveloppen, stuurt Houwink de brief voor Clairette die prompt wordt geretourneerd, en naar Clairette het briefje aan Houwink met foto's van zijn nieuwe liefde. Du Perron doet hier zelf tegenover Houwink nog al badinerend over: ‘Het grappigste zou zijn als ik jou den brief aan de oude liefde en haar de photo's van de nieuwe dito had gezonden. (Zoo zal het ook wel zijn.)’ (74). Dit slaat hoogstwaarschijnlijk op Suzanne, tenzij er op dat moment nog andere geliefden in het spel waren. Zonder in freudiaanse orthodoxie te vervallen, mag dit toch wel een hoogst opmerkelijke ‘Fehlleistung’ worden genoemd!

De nu opgedoken brief biedt een welkome verheldering van de betrekkingen van Du Perron met het echtpaar Pia. De verwerking van de aangekondigde tragikomedie in zijn latere werk komt niet erg uit de verf en de geciteerde opmerkingen die op Suzanne zouden kunnen slaan zijn niet bepaald ‘aardig’, zeker niet als het over de vrouw van je beste vriend gaat met wie je zelf een vriendschappelijke (?) relatie hebt gehad.

Brief en briefkaart worden hieronder conform de presentatie en de nummering van Du Perron Brieven afgedrukt.

[p. 97]

70a. Aan Suzanne Lonneux, vermoedelijk eind mei 1927

Chère Mademoiselle,

Le terrible vieux monsieur - c'est un ami des Indes - n'est toujours pas arrivé; si j'allais à Knocke, je risquerais d'être rappelé d'urgence par ma mère, parce qu'il me faudrait absolument être là, selon ma mère, pour recevoir le bonhomme. D'autre part, lorsque je m'étais décidé à partir lundi je n'avais pas pensé aux jours de fête et à tous les libérés qui courront à la mer.

Force m'est donc d'attendre jusqu'au moins mercredi, qui est 1e 8. Mais je vous propose mieux, au risque d'encourir votre mauvaise humeur. J'irai d'abord à Paris, le 12 ou le 13, je rentrerai sans faute le 17 ou 18, et je serai accompagné d'un ami français dont je dois vous avoir parlé: Pascal Pia. Comme lui brûle d'envie de passer quelques jours à la mer, nous pourrions magnifiquement combiner l'affaire: je l'amènerais à Knocke et vous auriez deux cavaliers (si j'ose m'exprimer ainsi!) au lieu d'un. Au point de vue pécuniaire aussi - un point de vue grave, mademoiselle - il me serait beaucoup préférable d'arranger cela ainsi; je ne serais plus obligé à compter avec “ce dont j'aurais probablement besoin à Paris”, puisque le voyage à Paris serait fait, et je pourrais épuiser en toute tranquilité de conscience mes “dernières ressources” à la mer. Je ne demanderais plus qu'à pouvoir payer mon ticket jusqu'à Bruxelles, ou mieux encore jusqu'à Gistoux où j'attendrais le nouveau mois en me nourissant gratuitement à la table de ma mère. Que voulez-vous? on est toujours plus ou moins profiteur dans la vie - toutes les fois qu'on n'est pas victime.

Ecrivez-moi, voulez-vous, si vous êtes d'accord avec mon nouveau projet. Je suis persuadé que vous me taxez de mauvaise volonté, mais laissez-moi vous assurer que vous vous trompez. Je cherche à faire pour le mieux, voilà tout, et puisque vous resterez encore longtemps à Knocke et de toute façon...Et puis vous connaîtrez Pascal Pia qui est sinon mon meilleur ami, celui d'entre tous mes amis qui m'intéresse le plus; je vous dirais même que s'il venait seul et à ma place vous ne perdriez pas au change. Voyons, mademoiselle, laissez-vous convaincre.

Ecrivez-moi au 9 rue de Belle-Vue. Si vous n'exigez pas que je vienne mercredi j'irai ce jour-là à Gistoux où je resterai jusqu'à mon départ pour Paris (c.à.d. du 8 au 12). En rentrant le 18 ou 19 avec Pia je devrai en tout cas aller avec lui à Gistoux aussi et y rester pour le moins deux jours, soit le 19 et 20. Nous irions donc à Knocke 1e 21 ou 22 au plus tard, toujours par ce train qui part d'ici à 9 h. 15 et qui arrive là-bas à....? avant le déjeûner. Je vous écrirais dès ma rentrée et vous nous garderiez deux chambres. Est-ce convenu? (c.à.d. êtes-vous gentille?)

Croyez-moi, mademoiselle, sincèrement à vous

EduPerron

(J'oublie toujours de faire transmettre mes respects à mesdames votre mère et grand'mère. C'est ma fâcheuse manque d'éducation. Mais je compte sur vous pour le faire toutes les fois que je l'aurais oublié, et de me remplacer on ne peut plus avantageusement.)

[p. 98]

3080a. Aan Pascalle Pia en Suzanne Lonneux, 21 oktober 1936

Port Soudan, 21 Oct. 36

Mon Cher Pia, Voici la preuve que nous sommes bel et bien partis. Dans 9 jours nous serons à Colombo; espérons que nous y souffrirons un peu moins de la chaleur qu'ici. Cette Mer Rouge, pour être plus froide que d'ordinaire, n'en reste pas moins infernale. Cette petite ville fait penser à Aden, à Perein, et on y est en face de la Mecque. Mille amitiés entre nous 4, Votre E, Bep.