Jaarboek Letterkundig Museum 3

[p. binnenkant voorplat]

1	Jean Dulei (pseud. van J. van Oort), ca. 1956. foto kippa; collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum, den haag.
2	Omslag van De Witte Mier, juli 1913
3	Hella S. Haasse, 1938. collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum, den haag.
4	Prospectus van Onze Kunst, 1902 collectie universiteitsbibliotheek gent.
5	aNti-schUnd (1928).
6	Omslag van Orpheus, november 1923.
7	F.C. Terborgh, Peñafiel, 13 oktober 1935. collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum, den haag.
8	Miguel de Unamundo, Hendaye, 1925-1930. gereproduceerd uit luis s. granjel, retrato de unamundo, 1957.

[p. 7]

Het bureau van Boutens
Jaarverslag 1993

Aan de vooravond van het veertigjarig bestaan maakt het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum als gebruikelijk de balans op. Toen op 18 december 1953 de stichtingsakte werd gepasseerd, begon het kersverse museum met een even omvangrijke als belangrijke collectie betreffende 1.500 Nederlandstalige schrijvers, die de Haagse gemeente-archivaris W. Moll voor zijn archief in dertig jaar tijds bijeen had gebracht. Het museum zou gevestigd worden in een gedeelte (!) van de bovenverdieping van het oude stadhuis. Dat een dergelijke ruimte bepaald onvoldoende was, zou al snel blijken, want de collectie handschriften, documenten, iconografisch materiaal en andere letterkundige schatten groeide enorm. Een van de aanwinsten van dat eerste jaar was de lessenaar van Jacques Perk, want ook aan de periferie van de letterkunde werd aandacht besteed.

In het boekjaar 1993 - als het bezit van het museum inmiddels een indrukwekkende veelvoud van dat uit het beginjaar is - werd een vergelijkbaar meubelstuk toegevoegd aan het onderdeel ‘schrijverscuriosa’, namelijk het bureau van P.C. Boutens. Andere tastbare rariteiten die tot de verbeelding spreken zijn de radio van Menno ter Braak, een pennebakje van Victor E. van Vriesland en Boutens' wandelstok.

In het totaal verwierf het museum 223 aanwinsten (iets minder in aantal dan het jaar daarvoor) waarvan 32 door aankoop, 186 door schenking en 5 door bruikleen. De letterlijke omvang van de nieuw verworven aanwinsten bestrijkt 71,5 strekkende meter (waarbij uiteraard meubelstukken, t-shirts met opdruk en andere curiosa niet zijn meegerekend).

Elk van de aanwinsten vergroot weer de kennis over de schrijvers die het museum verzamelt. Dat geldt bij voorbeeld voor een afschrift van Boutens' gedicht ‘Toen stierf het woord’, dat in zijn schrijfmachine zou hebben gestaan toen hij stierf, alsook manuscripten, brieven en foto's van Boutens - waarvan sommige ongetwijfeld ook aan zijn bureau ontstaan zijn. Enkele andere vergelijkbare aanwinsten: brieven, foto's en een gedicht in handschrift van Nicolaas Beets. Beets figureert bovendien met het gedicht ‘Vrou-

[p. 8]

wengeluk’ in een bijzonder kleinood, het poëzie-album van Albertina Kempers. Een soortgelijk uniek stuk is het vriendenboek voor Jopje Beerman waarin bijdragen te vinden zijn van onder anderen Gerrit Achterberg, Herman Berserik, J.C. Bloem, Paul Rodenko, A. Roland Holst, Jac. van der Ster en Ellen Warmond.

Het museum verwierf - hier in willekeurige volgorde genoemd om de reikwijdte van de aanwinsten te laten zien - onder meer het handschrift van Ina Boudier-Bakkers ‘Figuren uit het huis van Oranje’; correspondentie van Abel Herzberg; drie cahiers met (dagboek)notities van Jacques den Haan; brieven van S. Vestdijk aan Saar Bessem uit de periode 1947-1967 voorzien van haar toelichting en een portretkop van Vestdijk door Pieter d'Hont; diverse documenten betreffende Jan Campert, waaronder een rijmprent van ‘De achttien dooden’ en handschriften van diverse gedichten; twee brieven uit 1950 van Rudy Kousbroek en Simon Vinkenoog aan Jan G. Elburg; twee brieven uit 1941 van Herman de Man aan zijn zoon Joost; correspondentie en knipsels betreffende Marion Bloem; brieven en briefkaarten aan Gerard Reve; twaalf tekeningen door Theun de Vries met tekst in handschrift op een schoolbord geplakt. En veel portretten zoals van C.S. Adama van Scheltema, J.C. Bloem (W. Schuhmacher), M. Februari (Karel Labey), Maarten 't Hart en Maartje 't Hart (Lia Laimböck), Ed. Hoornik (Carel Willink), Cees Nooteboom (Paul Citroen), Gerard Reve (Emo Verkerk), Hendrik de Vries (Thees Meesters), Victor van Vriesland (Herman Hana). Daarnaast nog talloze andere tekeningen, schilderijen, bustes, foto's, affiches en rijmprenten.

Het verzamelen en beheren van de letterkundige erfenis is uiteraard niet voldoende. Ook in 1993 werd met voortvarendheid verder gewerkt aan het project Achterstanden, het inventariseren en archiveren van de diverse nog niet verwerkte deelcollecties, ten behoeve van de gebruikers van museum en documentatiecentrum. Naast het project werd 51,25 strekkende meter verwerkt (ruim 7 meter meer dan in 1992). 1.106 collecties (811 in 1992) werden geraadpleegd door studenten, wetenschappelijk onderzoekers en tekstbezorgers. Manuscripten en foto's werden ook in 1993 weer voor exposities en uitgaven buitenshuis gebruikt. Die Deutsche Bibliothek in Frankfurt leende materiaal voor de tentoonstelling ‘Deutsche Literatur im Exil in den Niederlanden’, museum Flehite in Amersfoort voorwerpen voor de expositie ‘Pennen en penselen’ en in Leiden werd materiaal over Theo Thijssen geëxposeerd, om enige voorbeelden te geven. Uit de lange lijst van publikaties die aan de hand van archiefmateriaal van het museum werden geschreven en samengesteld: het eerste deel van het Verzameld werk van Jac. van Hattum, de Brieven van Willem Elsschot, de historisch-kritische uitgave van de Gedichten van M. Nijhoff; diverse dissertaties over o.a. Ad den Besten en zijn poëziereeks De Windroos, Carry van Bruggen, Henriette Roland

[p. 9]

Holst-van der Schalk en tal van tijdschriftpublikaties o.a. over Vestdijk, Hans Lodeizen en Constant van Wessem.

In eigen huis kwamen 13.544 geïnteresseerden (2.000 meer dan in 1992) kijken naar de vaste opstelling en naar de exposities die speciaal werden samengesteld, zoals die over (ook hier) Boutens, Hella S. Haasse, Gerrit Kouwenaar, over honderd jaar beeldende kunst en literatuur ‘Van Jan Veth tot Herman Gordijn, 1880-1980’ en over de kinderboekenschrijver W.G. van der Hulst.

De kinder- en jeugdliteratuur is een nieuwe, belangrijke loot aan de letterenboom: het museum zal in 1994 een eigen semi-permanente tentoonstelling openen. Het Kinderboekenmuseum, zoals de tentoonstelling genoemd wordt, markeert het gegeven dat het Letterkundig Museum de literatuur voor kinderen een zelfde plaats wil geven in zijn activiteiten als de literatuur voor volwassenen. Het Letterkundig Museum heeft al eerder aandacht besteed aan kinder- en jeugdliteratuur: tijdelijke tentoonstellingen bij voorbeeld over Wim Hofman, Annie M.G. Schmidt en Willem Wilmink. Ook op het gebied van de verwerving en het beheer van nalatenschappen en archieven van kinderboekenschrijvers en- illustratoren zal het Letterkundig Museum meer activiteiten gaan ontplooien. Het Letterkundig Museum legt het accent op de vorming van een collectie van unica (nadrukkelijk dus geen boeken, maar wel handschriften, illustraties enz.) en het maken van tentoonstellingen (uiteraard begeleid door educatieve activiteiten).

Naast de Schrijversprentenboeken over P.C. Boutens en Hella S. Haasse werden in 1993 ook delen in de serie Achter het Boek voorbereid: het tweede deel van de briefwisseling tussen P.N. van Eyck en Albert Verwey (1914-1919); de briefwisseling tussen Karel van de Woestijne en C.A.J. van Dishoeck (1904-1929) en een dossier rond de reorganisatie van Groot Nederland (1935).

Het tweede Jaarboek Letterkundig Museum werd gepresenteerd tijdens de nu jaarlijks in november te herhalen Dag voor de Vrienden van het Letterkundig Museum, een initiatief dat veel belangstelling trekt.

Diverse andere manifestaties van literaire aard werden naast de exposities in 1993 in het museum gehouden. Van het uitreiken van grote en kleine prijzen, het houden van lezingen en symposia tot de presentatie van tal van uitgaven.

Al die uiteenlopende onderdelen van en activiteiten met de collectie behoeven een juiste wijze van conserveren: het is een probleem waar de meeste musea vroeg of laat mee te maken krijgen. Licht, lucht en vochtigheid bedreigen de collectie. Om verzuring van papier tegen te gaan en foto's en ne-

[p. 10]

gatieven beter te kunnen bewaren, is onderzoek gedaan voor het opstellen van een conserveringsplan. Net als het project Achterstanden zal het Conserveringsplan de waarde van de almaar groeiende letterkundige erfenis vergroten. Die waarde, het kan niet vaak genoeg worden onderstreept, is niet in cijfers uit te drukken en dat maakt het museum even onschatbaar als kwetsbaar. De initiatiefnemers van het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum omschreven veertig jaar geleden hun wens om de schatten van de Nederlandstalige letterkunde bijeen te brengen als volgt: ‘letterkundige documenten, zoals handschriften, brieven, portretten van schrijvers e.d., van de ondergang te behoeden, verdere verspreiding van dit cultuurbezit tegen te gaan en de bestudering van onze letterkundige geschiedenis te vergemakkelijken’.