Jaarboek Letterkundig Museum 2

[p. binnenkant voorplat]

1	W.G. van de Hulst zittend aan zijn bureau, Utrecht, 6 september 1925. collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum. den haag
2	Hendrik de Vries op het Gronings Gemeentearchief, eind jaren dertig. collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum, den haag
3	Max Kijzer, 1936. foto city studio, collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum, den haag.
4	Henrik Scholte, 1925. foto h. berssenbrugge, gereproduceerd uit erts almanak 1926.
5	A. Roland Holst, begin jaren twintig. foto mathieu koch, collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum, den haag
6	Litho door P.W. van de Weijer naar een tekening door Raden Saleh van Philippus Roorda van Eysinga op zesendertigjarige leeftijd, 1833.
7	H. Marsman, in detuin van Pensione Anna, Soprabolzano, 1934. collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum, den haag
8	Jo Landheer, ca. 1925. collectie nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum, den haag
9	Karikatuur van Charles Nypels door Luis Bagaría gedrukt op de achterzijde van een postkaart aan Frans Erens. collectie universiteitsbibliotheek, amsterdam, hs gx 319
10	Mary Dorna door Herman Gordijn, 1970. particuliere collectie, amsterdam.

[p. 7]

De letterkunde en de cijfers
Jaarverslag 1992

Het gevaar van een jaarverslag is de vergelijking met voorgaande afleveringen. Puur cijfermatig gezien lijken de ‘resultaten’ van het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum over het boekjaar 1992 tegen te vallen ten opzichte van die van 1991: 241 aanwinsten (166 minder dan in 1991) verdeeld over 47 aankopen (61 in 1991), 194 schenkingen (331 in 1991) en 8 bruiklenen (14 in 1991). Maar, zoals elk professioneel geleid bedrijf, heeft ook het museum aannemelijke verklaringen voor de cijfers.

Zo worden bijvoorbeeld al de geschonken boeken vanaf het boekjaar 1992 niet langer bij de aanwinsten gerekend, tenzij het heel bijzondere exemplaren betreft.

En nog afgezien daarvan: in deze firma wordt in de eerste plaats rekening gehouden met de letteren, niet met de cijfers. Niet de maten van het schilderij dat het museum aanschafte, tellen, maar het feit dat het gaat om een indrukwekkend portret - olieverf op doek - dat Antoon van Welie in 1934 maakte van de toen 75-jarige dichtervorst Willem Kloos, vier jaar voor diens dood. Van Welie schilderde portretten van uiteenlopende beroemdheden als Isadora Duncan, paus Pius x en Sarah Bernhardt.

Niet de hoeveelheid exemplaren van een antiquarisch tijdschrift doen ter zake, maar het feit dat er van Theo van Baarens onafhankelijke, surrealistische tijdschrift De Schone Zakdoek in 23 afleveringen steeds slechts 1 exemplaar verscheen, en dat het tijdschrift nu door een schenking compleet in bezit van het museum is gekomen. Het was oorlog en om de censuurverordeningen van de Duitse bezetter te ontduiken, die golden voor alle publikaties in een oplage van méér dan vijf exemplaren, maakten Van Baaren en zijn latere vrouw Gertrude Pape in de jaren 1941-1944 geen enkele vermenigvuldiging van hun maandblad. Tot de medewerkers behoorden o.a. C. Buddingh', Chr. J. van Geel, Max de Jong en Emiel van Moerkerken. Het blad bevat een rijkdom aan poëzie (Nederlands en vertaald), verhalen, tekeningen, collages en experimenten.

Ook de andere ‘grote’ aanwinsten in 1992 zijn niet gemakkelijk te verge-

[p. 8]

lijken met die in voorgaande jaren: ze zijn immers uniek. Door een grote subsidie van de Hendrik de Vries-Riek van der Zee Stichting te Groningen kon het museum een belangwekkende collectie handschriften en brieven van de dichter Hendrik de Vries aankopen. De handschriften hebben vooral betrekking op de gedichten die een plaats zouden krijgen in De Vries' bundel Toovertuin (1947) en de brieven uit de periode 1919-1952 zijn gericht aan schrijver Constant van Wessem.

In langdurig bruikleen kwam de door het museum begeerde collectie handschriften en typoscripten uit de literaire nalatenschap van De Stijl-man Theo van Doesburg (ps. van Ch.E.M. Küpper). Zij vormt een onderdeel van het Van Doesburg-archief dat mevrouw L.H.M. van Moorsel schonk aan de Staat der Nederlanden. Een ander deel van dit bijzondere archief is eveneens in langdurig bruikleen geschonken, aan het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, dat evenals het museum in het Koninklijke Bibliotheek-complex is ondergebracht.

Misschien van minder literair belang, maar wel van waarde is het ‘bronzen beeld met lauwerkrans’ van Harry Mulisch door Lancelot Samson, dat het museum door schenkingen van drie Nederlandse middelbare scholen (!) verwierf. Het beeld werd overgedragen tijdens de opening van de tentoonstelling De onderkant van het tapijt. Harry Mulisch en zijn oeuvre 1952-1992 (oktober 1992-februari 1993), ter gelegenheid waarvan toen ook het gelijknamige, 33ste schrijversprentenboek verscheen.

In beheer van het museum kwam in 1992 de literaire nalatenschap van Renate Rubinstein. Dat omvat onder meer 45 brieven en 1105 prentbriefkaarten van S. Carmiggelt en voorts twee geluidsbanden met gesproken brieven.

Naast de grote hoeveelheden foto's, knipsels, radio- en televisieuitzendingen (respectievelijk 94 tapes en 95 cassettes), tijdschriften en boeken met opdracht, die het museum binnenkreeg, konden weer talloze manuscripten en brieven aan de collecties worden toegevoegd.

Onder veel meer: 6 brieven uit 1950-1951 van Gerrit Achterberg aan J. Vooren; 13 brieven van Anna Blaman uit 1951-1958 aan de heer J. en mevrouw C. Vooren; briefwisseling uit 1947-1949 tussen W.F. Hermans en Adriaan Morriën; diverse documenten betreffende J.J. Slauerhoff, o.a. brieven en telegrammen en foto's.

De categorie curiosa werd uitgebreid met 4 T-shirts voorzien van opgedrukte gedichten van Jan Hanlo, Hanny Michaelis, Multatuli en Leo Vroman.

Om de diverse onderdelen van de collectie ook daadwerkelijk hun plaats te

[p. 9]

kunnen geven, werd op 1 september begonnen met het project ‘Achterstanden’ (een eufemistische benaming voor het verhelpen van een euvel waarmee bijkans alle archieven en musea in Nederland behept zijn). Door een incidenteel subsidie van het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur van ƒ 600.000,-(in het kader van de nota ‘Bedreigd Cultuurbezit’) werd het mogelijk van start te gaan met de registratie van diverse onderdelen in het museum en documentatiecentrum. Het inlopen van de achterstand zal niet alleen ten goede komen aan de kwaliteit van het museum zelf, ook de gebruikers van buiten varen er wel bij: meer iconografisch materiaal, meer documentatie komt ter beschikking voor onderzoek. Gekeken moet nog worden of en in hoeverre de conservering van de letterkundige schatten in Den Haag te wensen over laat. Een rapport dat dit jaar verschijnt, zal daarover uitsluitsel geven.

In 1992 werden 881 collecties geraadpleegd door 481 studenten, wetenschappelijk onderzoekers en tekstbezorgers (641 in 1991) en 1829 personen (2279 in 1991) brachten een bezoek aan de documentatiezalen; van de aldaar beheerde knipsels en documenten werden 49.065 fotokopieën gemaakt.

Gedurende boekjaar 1992 was een flinke hoeveelheid grote en kleine exposities in het museum te zien. De fotocollages van W.F. Hermans. Naar aanleiding van het Indië-thema van de Boekenweek en het 32ste schrijversprentenboek Uit menschlievendheid zoude ik barbaar kunnen worden. Nederlanders in Azië 1770-1830. Het reeds genoemde eerbetoon aan Harry Mulisch, exposities over F. Bordewijk, Willem Brakman en twee over jeugdliteratuur, die een steeds belangrijker onderdeel in het museum is geworden: over schrijfster Thea Beckman en over kinderboeken met een maritiem onderwerp. De Russische literatuur werd behandeld in drie exposities, onder andere over het werk van Karel van het Reve.

Naast de twee schrijversprentenboeken verschenen in 1992 ook weer delen in de serie Achter het Boek van de briefwisseling tussen J. Greshoff en zijn uitgever A.A.M. Stols. In voorbereiding zijn de briefwisselingen tussen P.N. van Eyck en Albert Verwey en tussen Karel van de Woestijne en C.A.J. van Dishoeck. En een tekstuitgave van S. Vestdijks essay over de dichteres Emily Dickinson.

Vorig jaar verscheen voor het eerst het Jaarboek Letterkundig Museum, artikelen bevattende over letterkundige documenten en literair-historische onderwerpen, geïllustreerd en voorzien van een zeer volledig overzicht van de literaire prijzen die tussen 1986 en 1991 werden toegekend. Ook in 1993 verschijnt een Jaarboek van het museum.

Diverse manifestaties van literaire aard werden naast de exposities in

[p. 10]

1992 in het museum gehouden. Van het uitreiken van prijzen, het houden van lezingen en symposia tot de presentatie van tal van uitgaven.