Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1993-1994

[p. 5]

Ten geleide

In Liefde Bloeyende: met de keuze van deze kamerspreuk als titel voor een onlangs, in september 1996 bij Bert Bakker in Amsterdam verschenen boekje, heeft Gerrit Komrij weer een eresaluut aan de rederijkers gebracht. Het boekje bevat toelichtingen bij tien gedichten die in zijn bloemlezing uit de Nederlandse poëzie van de twaalfde tot en met de twintigste eeuw werden opgenomen. Al eerder had Komrij ook de inleiding tot het derde en laatste deel van deze bloemlezing, met name De Nederlandse poëzie van de 12de tot en met de 16de eeuw in 1000 en enige bladzijden (Amsterdam 1994), met het zinrijke devies van de Amsterdamse kamer De Eglentier besloten. Het gaat in beide gevallen niet om het slaken van een loze kreet. Wie Komrij's poëtica en poëzie en de ruimte die deze aan taalspel, maniërisme en het groteske bieden kent, zal ook zijn affiniteit met de rederijkers begrijpen. In de genoemde bloemlezing - het gaat meer bepaald, mét de vertaling van alle teksten onderaan, om 1.197 bladzijden - verschijnt het eerste rederijkersgedicht al op p. 333. In de twee derden van het boek die volgen en de vijftiende en zestiende eeuw beslaan, vindt men, naast liederen uit onder andere het Antwerps Liedboek en het Geuzenliedboek, 95 rederijkersrefreinen. Voor Anthonis de Roovere zijn dertig bladzijden ingeruimd - men vergelijke Veldeke, Hadewijch en Maerlant met respectievelijk twintig, drieëntwintig en achttien bladzijden - en vijftig voor Eduard de Dene. De omvangrijkste collectie onder een bepaalde noemer te brengen gedichten is echter die van Anna Bijns, welke niet minder dan 87 bladzijden omvat. Met Komrij's bloemlezing zijn de rederijkers nu dus eindelijk ook door een dichter als dichters in eer hersteld. ‘Ik droom van een CD-ROM met alle rederijkersteksten’, lezen we nog in zijn inleiding. Moge deze droom alvast een stimulans zijn om de vele teksten die nog onuitgegeven zijn of alleen in (vooral Gentse) licentiaatsverhandelingen sluimeren, aan een ruimer publiek bekend te maken. Mits voldoende materiële steun, lijkt het Jaarboek van De Fonteine voor deze taak het aangewezen instrument te zijn.

Buiten de poëzie, hebben ook de toneelactiviteiten van de rederijkers in een recente publicatie de nodige aandacht gekregen. Onder de hoofdredactie van R.L. Erenstein verscheen in 1996 Een theatergeschiedenis der Nederlanden. Tien eeuwen drama en theater in Nederland en Vlaanderen, het eerste overzicht van het Nederlandsta-

[p. 6]

lige toneel sinds de tweedelige Geschiedenis van het drama en van het tooneel in Nederland van J.A. Worp (1904-1908). Aan dit nieuwste, fraai uitgevoerde theaterboek is door 78 verschillende auteurs meegewerkt. Het overzicht bestaat uit 120 bijdragen die telkens rond een bepaald evenement zijn geschreven of daarvan uitgaan. Op die manier komen ook de rederijkers(kamers) vanuit verschillende invalshoeken en situaties ter sprake: de lemmata ‘Rederijker’ en ‘Rederijkerskamer’ hebben in het Register trouwens, samen met ‘Shakespeare’, ‘Speelstijl’ en ‘Vondel’, de meeste pagina-verwijzingen achter zich. Ook de activiteiten van De Fonteine worden geregeld belicht, onder andere in de bijdrage van Flor. Demedts, hoofdman van De Fonteine, waarin, onder het jaar ‘1831’, gewezen wordt op de rol van de kamer in de vervlaamsing van het Gentse toneelrepertoire (tegenover vertalingen of bewerkingen uit het Duits en het Frans) en het streven naar een beter taalgebruik (zie pp. 404-409: ‘De Gentse Fonteine hervat haar voorstellingen. Van Vlaamse taalijver naar Vlaams theater’; verder over De Fonteine op pp. 50-52, 98-105 en 427-431).

Het devies ‘In Liefde Bloeyende’ geldt ten slotte ook voor de studie van de vijftiende- en zestiende-eeuwse rederijkersliteratuur. Het gaat inderdaad ‘goed’ met dit onderdeel van de neerlandistiek. Steeds meer jonge vorsers blijken de weg naar de rederijkers te vinden. In het Ten Geleide van het volgende, reeds over enkele maanden te verschijnen Jaarboek, zal hierover meer worden gezegd. Hier beperken we ons tot het volgende:

Na het colloquium dat op 25 juni 1993 ter gelegenheid van het emeritaat van W.M.H. Hummelen aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen werd georganiseerd en waarvan de bijdragen in het vorige jaarboek onder de gastredactie van B.A.M. Ramakers als Spel in de verte. Tekst, structuur en opvoeringspraktijk van het rederijkerstoneel zijn uitgegeven, werd nog in november van hetzelfde jaar, van 10 tot 13 november 1993 precies, een colloquium over de ‘ars rhetorica’ tussen Middeleeuwen en Moderne Tijd georganiseerd door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam. Onder de noemer ‘Rhetoric - Rhétoriqueurs - Rederijkers’ werden verschillende onderzoekers uit onderscheiden disciplines, met name specialisten in de humanistische rhetorica, romanisten, neerlandici en kunsthistorici, samengebracht: de eersten met bijdragen over ontwikkelingen in de rhetorica's van Agricola en Melanchthon, de romanisten en neerlandici met beschouwingen

[p. 7]

over, respectievelijk, ‘rhétoriqueurs’ en ‘rederijkers’, en de kunsthistorici met onderzoek naar de semiotische functie, meer in 't bijzonder de retorisch-argumentatieve betekenis van genre-kenmerken, bouw- en structuurprincipes en gevisualiseerde concepten. Op het colloquium konden aldus de analogieën en onderlinge verbanden tussen de verschillende onderzoeksvelden worden verkend. Het colloquium resulteerde in een bundel opstellen die in 1995 als deel 162 van de Nieuwe Reeks Verhandelingen van de Afdeling Letterkunde door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen in Amsterdam werd uitgegeven (Rhetoric - Rhétoriqueurs - Rederijkers, ed. by J. Koopmans, M.A. Meadow, K. Meerhoff and M. Spies). De vruchtbaarheid van de interdisciplinaire confrontatie blijkt hier bijvoorbeeld uit de bijdrage van Jelle Koopmans (pp. 67-81: ‘Rhétorique de cour et rhétorique de ville’), waarin, kennelijk onder impuls van de ‘rederijkersstudie’, het romanistische perspectief, waarin de ‘rhétorique’ voornamelijk met het hof werd geassocieerd, richting ‘stad’ (en de ‘rhétoriqueur de ville’ Fabri) is verruimd.

‘De grootste bewaard gebleven verzameling handschriften van rederijkersspelen in de Nederlanden is die van de Haarlemse kamer [...] De Pellicanisten, beter bekend onder haar zinspreuk Trou Moet Blijcken’: zo luidt de eerste zin van de bijdrage van Hummelen en Dibbets in dit Jaarboek. In 1992 verscheen als eerste deel in een groots project de facsimile-editie met diplomatische transcriptie van het eerste (Boek A) van twaalf boeken uit de verzameling van Trou Moet Blijcken. Inmiddels zijn daar reeds, onder de inderdaad trouwe redactie van W.N.M. Hüsken, B.A.M. Ramakers, F.A.M. Schaars en met de medewerking van M.R. Hagendoorn en J.P.G. Heersche, vijf andere delen (tot en met Boek F) aan toegevoegd. Door de Commissie voor Opdrachten op het Gebied van de Geschiedenis van de Nederlandse Letterkunde te Leiden financieel ondersteund, nadert deze voor het literair- en cultuurhistorische onderzoek zo veelbelovende bronnenuitgave stilaan haar voltooiing.

Dit Jaarboek - het 32ste deel in de rij - brengt de geannoteerde tekst van het vierde spel van Boek A van Trou Moet Blijcken. Het gaat om de dramatisering van een bijbels gegeven: het offer van Isaak door Abraham (Genesis 22). W.M.H. Hummelen bespreekt onder andere de verwerking van het thema, de dramatische structuur en de opvoeringsaspecten; G.R.W. Dibbets beschrijft het rijm- en taalgebruik.

[p. 8]

De tweede bijdrage, Suspecte boeken, liederen en refreinen te Gent omstreeks 1573, door W.L. Braekman, voegt weer een episode toe aan het altijd boeiende, want avontuurlijke verhaal van de relatie reformatie-rederijkers(literatuur) in de zestiende eeuw. Onder meer over de invloed van de reformatie op rederijkerstaal en -literatuur heeft J.B. Drewes, buitenlands corresponderend bestuurslid van De Fonteine, belangrijk filologisch werk geleverd. Drewes is op 18 juli 1994 overleden. Aan zijn gedachtenis is de laatste bijdrage van dit boek gewijd.

De Redactie