Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1985-1986

[p. 3]

Ten geleide

Het jaar 1985 bracht zowel een herdenking van de bekende Oudenaardse rederijker Mathijs de Castelein als van de val van Antwerpen (1585), een gebeurtenis die later een mijlpaal zou blijken in de geschiedenis der Nederlanden, met een duidelijke weerslag ook op de ontwikkeling van onze literatuur.

Het geboortejaar (1485) van De Castelein staat niet helemaal vast, maar dat was geen voldoende reden om hem niet te herdenken. In het stemmige kader van het Oudenaardse stadhuis werd op 25 september 1985 een academische zitting ingericht door het Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen en de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde.

Na een inleidend woord van burgemeester Verroken herinnerde gedeputeerde Herreman aan andere herdenkingszittingen, gezamenlijk door Academie en Provincie georganiseerd, en belichtte hij de betekenis van De Castelein, die hij in zijn tijd situeerde. Nadat een levensbeeld van de Oudenaardse rederijker werd gegeven door Prof. Van Elslander, karakteriseerde Dr. Coigneau De Castelein uitvoerig en genuanceerd als ‘excellent Poëte Moderne’. In het Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen zijn de toespraken van gedeputeerde Herreman en Dirk Coigneau in hun geheel afgedrukt en in de Verslagen en Mededelingen van de Academie is ook de lezing van Van Elslander opgenomen, voorafgegaan door de openingstoespraak van gedeputeerde Herreman en gevolgd door het uitvoerige stuk van Coigneau, dat nog met talrijke soms zeer uitvoerige noten werd vermeerderd. Vermelden we verder dat deze laatste al het jaar te voren in de schepenzaal van het Oudenaardse stadhuis op zondag 16 september, ter gelegenheid van de voorstelling aan de pers van het nieuwe toneelseizoen, over De Castelein een boeiende causerie hield waarvan de onuitgegeven tekst in dit jaarboek is afgedrukt. De ‘Aanvullende gegevens in verband met de genealogie van Mathijs (de) Castelein’ van Rik Castelain, die hier onmiddellijk op volgt, sluiten aan bij diens ‘Genealogische Gegevens over Mathys Castelein's voorouders en aanvullende Nota's in verband met zijn Woonplaats’, in 1972 verschenen in de Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde.

[p. 4]

De Castelein kwam opnieuw uitvoerig ter sprake tijdens het derde Internationaal Congres van de Rederijkerskamers, georganiseerd door de ‘Aloude Rhetoryke van den Heylighen Gheest’ onder de kenspreuk ‘Pax Vobis’ te Oudenaarde op 25 mei 1986. In de voormiddag werd in de volkszaal van het stadhuis een academische zitting gehouden die gewijd was aan de activiteiten van de Oudenaardse rederijkers in vroegere tijd en meer bepaald aan Mathijs de Castelein, uit wiens Diversche Liedekens werd voorgedragen, tussen de spreekbeurten in.

Na een welkomstgroet van de heer Leon Vandevelde, hoofdman van ‘Pax Vobis’, sprak de heer Marcel van Lauwe, van de rederijkerskamer ‘De Kersauwe’, over de kamers van retorica te Oudenaarde in de XVe, XVIe en XVIIe eeuw. Dr. W. Waterschoot handelde over ‘De Oudenaardse rederijkers te Gent in 1539’ en Lic. Fr. D'Haene, van ‘Pax Vobis’, over ‘Matthijs de Castelein en zijn Const van Rhetoriken’. In dit jaarboek is de tekst van de lezing van Dr. Waterschoot opgenomen. Dezelfde auteur gaat hier ook verder in op de tekstuele, analytisch-bibliografische en druktechnische aspecten van de facsimile-editie die de heer Vandevelde bezorgde van de eerste uitgave van De Const van Rhetoriken, gedrukt te Gent bij Jan Cauweel in 1555.

Dertig jaar na deze eerste druk - hij zou nog door vijf andere worden gevolgd - kapituleerde de stad Antwerpen voor Farnese en deze nochtans in de geschiedenis van de Nederlanden niet zo roemrijke gebeurtenis werd in 1985 herdacht. Op uitnodiging van de Antwerpse rederijkerskamer ‘De Goudbloem’ hield Dr. Coigneau op 8 november in het Osterriethhuis een lezing over ‘De Goudbloem en haar factor Jeronimus van der Voort’, waarvan de uitvoerig geannoteerde tekst in dit jaarboek is opgenomen, in bijlage gevolgd door de tekst van het refrein dat Van der Voort voor zijn kamer vervaardigde voor het hervormingsgezinde refreinfeest te Brussel in 1581.

Het beleg en de val van Antwerpen in 1585 komt in dit jaarboek meer direkt ter sprake in een bijdrage van Prof. Lode Roose, waarin een aantal minder bekende rederijkersteksten zijn afgedrukt.

Eén jaar vóór Antwerpen had ook Gent zich aan de Prins van Parma moeten overgeven en dat werd dan ‘Het eind van een rebelse droom’, aldus de titel van de fraaie publikatie van het Gentse stadsbestuur met Opstellen over het calvinistisch bewind

[p. 5]

te Gent (1577-1584) en de terugkeer van de stad onder de gehoorzaamheid van de koning van Spanje (17 september 1584), dat alles onder de redactie van Dr. Johan Decavele, die zelf vijf van de acht opstellen voor zijn rekening nam. Ook hier weer duiken de namen van Coigneau en Waterschoot op: de eerste over ‘Literatuur en pennestrijd’, de tweede over ‘Vorstelijke intochten 1577-1584’, namelijk die van Willem van Oranje (29 december 1577), die van de hertog van Anjou (20 augustus 1582) en ten slotte die van Farnese, een intocht die echter niet doorging. Zowel in de eerste als in de tweede speelde de Gentse schilder-rederijker-renaissancist Lucas d'Heere als ‘secuur vertrouwensman en handig propagandist’ van de politiek van Oranje een belangrijke rol. Dit aspect van Lucas d'Heeres bedrijvigheid wordt ook in dit jaarboek nog eens speciaal in de verf gezet door Dr. Waterschoot.

De figuur van Oranje werd in 1984 op 12 oktober in een bijzondere zitting in het Paleis der Academiën belicht, in aanwezigheid van onze vorsten. Deze plechtigheid werd de aanleiding tot een gezamenlijke publikatie van onze drie Nederlandstalige Academiën, waarin niet alleen de teksten van de drie lezingen werden opgenomen, maar ook vier andere studies en een selectieve bibliografie.

Dit dubbelnummer van het Jaarboek van ‘De Fonteine’ bevat nog een aantal andere bijdragen die minder aan de culturele actualiteit gebonden, maar daarom niet minder waardevol zijn: over de Haagse rederijkerskamer ‘Met Ghenuchten’ in 1494 en het Antwerpse rederijkersfeest van 1496, van Maurits Vandecasteele; over de ‘amoureusche raetselen’ in De arte amandi oft De Conste der Minnen, van W.L. Braekman; over oude versies in handschrift van het lied Van den Waghen van Ronsen, met paralleleditie, van F. de Tollenaere; over de interpretatie van de term ‘letterconst’ in het refrein waarmee de Haagse Kamer ‘De Corenbloem’ de ‘opperprijs’ behaalde te Delft in 1581, van G.R.W. Dibbets.

Prof. M. Rutten stond ons de tekst af van zijn lezing over Gent en de gebroeders Karel en Gustave van de Woestijne, gehouden op het Internationaal Colloquium ‘Gent en de Literatuur’ in 1978. Andere lezingen op dat colloquium werden reeds in de Jaarboeken 1976-1977 en 1980-1981 gepubliceerd.

[p. 6]

Het Jaarboek wordt afgesloten met een stuk van F. van Besien, die de conclusies formuleerde uit de referaten van het Colloquium ‘Functie en impact van de theaterkritiek’, gehouden op 3 maart 1984 in het Universitair Centrum ‘Het Pand’ te Gent.

Op 28 oktober 1985 overleed Dr. P.J. Meertens, corresponderend bestuurslid van ‘De Fonteine’. Reeds in ons derde Jaarboek (1945, maar verschenen in 1947) hadden we in onze ‘Lijst van Noordnederlandse rederijkerskamers uit de XVe en XVIe eeuw’ de gegevens over de Zeeuwse kamers vrijwel uitsluitend ontleend aan Meertens' dissertatie uit 1943: Letterkundig Leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft van de zeventiende eeuw, meer bepaald aan de bladzijden (71 - 154) waar ‘De Rederijkers’ aan de beurt komen. P.J. Meertens had toen al over ‘Een bundeltje katholieke Geschiedzangen uit de eerste jaren van de Opstand’ en over ‘Job Gommersz. Een Zeeuws Rederijker uit het midden der zestiende eeuw’, gepubliceerd respectievelijk in het Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (1924) en in het Tijdschrift voor Taal en Letteren (1926). In 1967 werkte hij ook aan ons jaarboek mee met een bijdrage ‘Een esbatement ter ere van keizer Karel V (Een Leids rederijkersspel uit 1552)’. In 1965 bezorgde hij in de reeks Klassieken uit de Nederlandse Letterkunde een editie van Het Esbatement van den Appelboom, waarvan hij de tekst meer dan veertig jaar vroeger in het Leidse tijdschrift had bekend gemaakt.

Hoewel de wetenschappelijke activiteit van Dr. P.J. Meertens in hoofdzaak op andere gebieden heeft gelegen, zijn zijn verdiensten voor de rederijkersstudie niet gering geweest. Dat mocht in dit Jaarboek niet onvermeld blijven, des te meer daar deze geboren en getogen Zeeuw een grote vriend van Vlaanderen was.

DE REDACTIE