Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1975. Deel I

[p. 126]

Het presentspel

Een present van godt loondt,⁺ grammerchijs / besolos manos lanck
279 reghelen⁺⁺

Godt loondt, een fiel

Ay, hùe wel sou ick botten en buysen,¹
Mijn keele sou wel versluysen // daer ick springe,²
Maer ick en salder my, ducht ick, niet aen begruysen.³
Tis best dat ick hier een liedeken singe.
Nu hoordt al sonderlinge,
Ick come al vanden Steen,⁶
Tis tydt dat ick my bedwinge
Ick hebber ghelaeten een,⁸
Een ledeken cleen,⁹
Ghy weet wel wat ick meen.¹⁰
Hy waer mit godt en mit eeren gheerne verschoondt,¹¹
Hy sou my rūepen en seggen: Godt loondt,
In sijn rijcke onghehoondt // verwerfdy prijs.¹³
En siet, siet wie hier comt / de Walsche Grammerchijs.
Comdy van Parijs // so ist tijdt dat ick vlie.¹⁵

Grammerchijs, een Fransoysken

Dieu vous garde messuers et toute la compangie,

+ fol. 1

+ Titel: Grammerchijs, Besolos manos: Verbasterd Frans (grand merci) en verbasterd Spaans (Besolo sus manos) om resp. een ingeweken Fransman en Spanjaard aan te duiden.
FIEL: fielt, leegloper.

+ (blanco) fol. 1 v
fol. 2

1 botten: gulzig eten; buysen: drinken.

2 versluysen: verstopt geraken; daer ick springe: terwijl mijn buik openspringt(?).

3 my... niet aan begruysen: mij niet aan bezoedel;
al sonderlinge: ieder in het bijzonder.

6 6 den Steen: gevangenis in de Antwerpse burcht, in de 16de eeuw zetel van de inquisitie, thans museum.

8 een = iemand.

9 een ledeken cleen: lid van de geloofsgemeenschap waartoe ook het personage Godt loondt behoort en dat op het Steen om zijn ketterse overtuiging gevangen gehouden werd. Fraet gebruikt de term ook driemaal in zijn refrein, vs. 10 (medelekens Christi), vs. 16 (lidtmaetkens) en vs. 53 (Cristus ledekens). Zie ook Het Offer des Heeren, editie Dr. S. Cramer en Dr. F. Pijper, blz. 577: God... Die al zijn ledekens teere van stercheyt en vruecht can voorsien.

10 ghy weet wel wat ick meen: de auteur richt zich tot ‘goede verstaanrers’ die onmiddellijk zullen beseft hebben dat Godt loondt in bedekte termen wil zeggen, dat hij een vriend van de vervolgde hervormingsgezinden is.

11 Hy: het gevangen ‘ledeken’ uit vs. 9;
verschoondt: in betere toestand, relatie.

13 onghehoondt: waar van geen kwaad gesproken wordt, lofwaardig.

15 vlie: mij uit de voeten maak.

[p. 127]

 

Ie vous supplie // leves mon pour recommande.¹⁷

 

Godt loondt

 

Alle, alle garson, alle.

 

Maect u in uwen vree // Godt loondt woondt hier.¹⁹

20

Condy gheen Duytsch segt, Walsche paesschier,²⁰

 

Mit u ghetier // gaet dan elders crijten.

 

Grammerchijs

 

Ick sal seghe ùp u backhuys smijten.²²

 

Ick canse bien flamme / ick hebse hier langhe ghewoondt.²³

 

Wat wilse ghy segge, ghy fielken, Godt loondt,

25

Meynse ghy syn dees heeren aenghenaemere²⁵

 

Ick bense Grammerchijs, groot van faemere²⁶

 

En bequaemere // vör ionckers en pagie,

 

Dör alse Vranckrycke eense groot personagie,²⁸

 

Ic ung coragie // niet om ghelijcken.²⁹

30

Dus mùetse ghy van mij sijn wijcken,

 

Gaetse ghy strycken // waerse wy vry en los,⁺³¹

 

Alse pover inden dos.³²

 

Besolos manos, een Spaengiart

 

Besolos manos,

 

Singor canelero / de vostre merceedt³³

 

Godt loondt

 

Wa eenen quack, nu en heb icx niet gheseedt.

35

Nu mùet ick wandelen, siet, als de domme,

 

Want dees twee verdrucken God loondt al omme.

 

Dus stae ick als de stomme // ick hebt te quaet.

 

Grammerchijs

 

Sire, canse ghy Wals noch Duytsch datmen verstaet,

 

So weet icxse u raet // de claukens vanse den os

40

In u poorte.

17 leves mon pour recommande: verbasters Frans, waarschijnlijk met de betekenis sta op, op mijn bevel. De eindklinker van recommande moet met lange scherpe e uitgesproken worden, want rijmt op alle (= allez).

19 maect u in uwen vree: kalmeer u.

20 condy gheen Duytsch: ken jij geen Nederlands.
paesschier: verbastering van het Franse ‘passager’. Bij Kiliaen vinden wij het woord passagier met de betekenis van viator.

22 seghe: u; se- is wat de auteur bij verschillende woorden van Grammerchijs voegt om ze een Franse tint te geven. Hier is het een prefix; smijten: slaan.

23 ick canse bien flamme: ik kan goed Vlaams spreken.

25 meynse ghy: meen je.

26 faemere: faam.

28 dör alse Vrancrycke: door heel Frankrijk.

29 ung coragie: een dapper man; sijn wijcken: wijken.

+ fol 2 v

31 Als jij weggaat, zijn wij bevrijd.

32 alse pover in den dos: (wordt gezegd van Godt loondt) als een die armoedig gekleed is; dos: kledij.

33 canelero: vervorming van camarero (kamerheer)(?); de vostre merceedt: in uw genade? (Sp. merced = genade, gunstbewijs). 39-40 de claukens van den os in u poorte: steek kootjes van een ossepoot in uw mond, dan kun je gemakkelijk een andere taal (Nederlands) praten.

[p. 128]

 

Besolos manos

 

Besolos manos.

 

Ia, pots mertel / se canse wel reden fijn,⁴¹

 

Ick heb gheweest in Overlandt langen termijn⁴²

 

Mitten keysere fijn. Dit muetty weeten,

 

Maer besolos manos / en heb ick noyt vergheeten.

45

Waer ghy staet oft sijt gheseeten // tis de sin altemaele^45-46

 

Van die Spaensche taele.⁴⁶

 

Godt loondt

 

Ist ja of neen?

 

Besolos manos

 

Ghy hoort wat ick u verhaele.

 

Ick niet en faele // tis vraeghe en antwoordt mit allen.

 

Grammerchijs

 

Tisse dat ghij van die halse mūet in die water vallen.⁴⁸

 

Hoordtse doch callen // den Spaenschen woutere.⁴⁹

 

Godt loondt

50

Ke, dat hy mùet hangen aen Jan Vayers toutere,⁵⁰

 

Besolos manos noijt stoutere // en hoordick praeten.

 

Besolos manos

 

De Besolos manos can spreecken, tsouwen advocaeten⁵²

 

Tot hörder baeten // wel syn in Spaengien vry.

 

Tis gheseydt, mijn vriendt, mit lyf en gùedt stae ick u by.

55

Betroudt ùp my // ick sal u beschermen.

 

In u spraecke en hebdy gheen alsulcke termen.

 

Dus heet ick Besolos manos om sijn virtuytheydt.⁵⁷

 

Grammerchijs

 

Ja, hoordtse doch watte de Spaense guyt // seydt.

 

Tisse al kuvuytheydt // wie hoore oyt slechtere?⁵⁹

 

Godt loondt

60

Tcan kyven.

 

Grammerchijs

 

Tisse een woordt van eenen vechtere.

41 pots mertel: (bastaardvloek) Gods martelie. Zie: C. De Baere, Krachtpatsers in de Nederlandse volkstaal, Antwerpen 1940, blz. 110;
reden: praten.

42 overlandt: de Rijnprovincie.

45-46 tis de sin...: dit is de kern van het Spaans.

46 Ist ja en neen?: Is dit het wezenlijke?

48 halse: hal, de lakenhalle die in de 13de eeuw aan de rui (gracht), dus aan het water werd opgericht (?).

49 callen: praten, beuzelen; woutere: kerel. Het MNW geeft voor wilde wouter: brutale kerel.

50 ke: uitroep;
Jan Vayers toutere: de schommel; de galg van Jan Vayer (een beul?).

52 De: Die, hij die. Wie de term besolos manos kan gebruiken, zou wel als een advocaat kunnen optreden.

57 vertuytheydt: afgeleid van vertuyt: kracht.

59 kuvuytheydt: verbastering en substantivering van que veux-tu (?).

[p. 129]

 

Godt loondt

 

Tis wel.

 

Grammerchijs

 

Ick sal u!

 

Godt loondt

 

Tot allen tije.

 

Grammerchijs

 

Tisse gram.

 

Tis ghestoordt

 

Grammerchijs

 

Tisse blije.

 

Tisse eerbaer / oock vilonye // de vör ende na.⁶³

 

Besolos manos

 

Besolos manos, singora.

65

Daer een elck versta // dats tot die vroukens gheseydt.

 

Singora / ick wil u cussen met lieflickheydt

 

Up dat u greyt // tis wel te verstaen.⁶⁷

 

Grammerchijs

 

Besolos manos / ick wilse mit u gaen.

 

Tisse ghenoodt / tisse wel ontfaen / tisse al bedrijf.

 

Godt loondt

70

Tis eenen drinck penninck vör knecht en ioncwijf⁷⁰

 

Die sy sonder ghekijf // wel sullen deylen dan.

 

Grammerchijs

 

Het contenteerse oock wel den speelman,

 

Al haddy ghespeele / den nacht al over // fijn.⁷³

 

Godt loondt

 

Tcan roepen, coopen / tis een loover // fijn.⁺⁷⁴

75

Waer hoorby oyt grover // syn // merct dit gheveertken.⁷⁵

 

Grammerchijs

 

Wa, Besolos manos.

 

Godt loondt

 

Wa, licht quicksteertken,

 

Makende den bon iours hier ter steede.⁷⁷

 

Grammerchijs

 

Hy staetse hier en pronct.

 

Godt loondt

 

Besolos manos.

 

Grammerchijs

 

Hy isse net van leede.

 

Datse besolos manos deede // Spaengen waer gans stom.

63 vilonye: gemeen, laag, schandelijk gedrag.

67 ùp dat u greyt: opdat het u bevalt.

70 drinck penninck: drinkpenning, fooi.

73 ghespeele: speelgenootschap.

+ fol. 3 v

74 loover: hij die zijn waren kan loven, aanprijzen, vleier.

75 gheveertken: gevaerde: tochtgenoot, reisgezel, gezel.

77 makende den bon iours: goede sier makend.

[p. 130]

 

Godt loondt

80

Besolos manos / bedriegt dees maegdekens som.

 

Tis te seggen, ick sal u trouwen / dat ghijt verstaet.

 

Grammerchijs

 

Sy laetse in sluypen, eylaeste, dan isse te laet.⁸²

 

Sy heeftse te quaet // die buycke mit beenderen cranck.

 

Godt loondt

 

Noody eenen Spaengiaert, Besolos manos, dats uwen danck,⁸⁴

85

Daer de Duytschen den wijn betaelen int ronde.

 

Grammerchijs

 

Besolos manos, het isse groot loon telcken stonde,

 

Al hebsese ghebrast by man ende vrou // siet.

 

Godt loondt

 

Besolos manos is blijscap, ja ofte rou // siet.

 

Tis altydt dou // liet // ùp elcken saysùen // claer.⁸⁹

 

Grammerchijs

90

Besolos manos maactse hem oock wel kùen // daer.^90-91

 

Hy is int lamùen // maer // wat wildy hier maecken?

 

Godt loondt

 

Loopt in Spaengien.^92-95

 

Grammerchijs

 

Loopse daer. Aen die caecken,

 

Ghy rotte spaengole / niet weerdtse een mijte!⁹³

 

Godt loondt

 

Wildy Godt loondt verbeenen?

 

Grammerchijs

 

Oi, Grammerchijs, mij se spijte,

95

Ick souse u wel smijte / en de heeren en deede.⁺⁹⁵

 

Besolos manos

 

Grammerchijs, laet my doch in mynen vreede.

 

Dat is myn beede // en wildt my niet verdeenen.⁹⁷

 

Godt loondt

 

Grammerchijs syn ses grooten, ghy weet myn meenen.^98-99

82 Sy laetse: zij laat hem.

84 noody: indien jij uitnodigt.

89 dou liet: het oude lied, hetzelfde.

90-91 : Besolos manos toont zich daar wel dapper, hier loopt hij in het gareel. Wat wil hij hier verrichten?

92-95 Dit gesprek moet waarschijnlijk als volgt verstaan worden: Grammerchijs wil Besolos manos een oorveeg geven (Aen die caecken!), maar God loont vangt de slag en vraagt Wildy God loont verbeenen (= smadelijk behandelen)?

93 mijte: kleine koperen munt, zier.

+ fol. 4

95 en de heeren en deede: indien de heren het niet op zich namen dit te doen.

97 verdeenen: kwellen (?) Het MNW geeft voor dit woord de betekenissen ‘uitspannen, uitrekken, doen zwellen’.

98-99 In deze verzen wordt waarschijnlijk een allusie gemaakt op Grammerchijs' berooidheid, zoals in de vss. 106-107 met Besolos manos karigheid gespot wordt.

[p. 131]

 

Ten sijn gheen steenen // int rueren sy stincken.⁹⁹

 

Besolos manos

100

Grammerchijs, loopt ùp steen by die bincken,¹⁰⁰

 

De sonder achter dincken // dobbelen en sweeren.¹⁰¹

 

Godt loondt

 

Pover Fransoysken!

 

Besolos manos

 

De wel sou scheeren.

 

Godt loondt

 

Ia, dammelaecken / so ick mercke aen u manierken.

 

Besolos manos

 

Proper en sober¹⁰⁴

 

Godt loondt

 

is der Fransoysen chierken,

105

Al waeren sy by een dierken // gheseeten ofte reyn sibillekens.¹⁰⁵

 

Grammerchijs

 

Swygt ghy, Besolos manos, doch al stillekens.

 

Aqua fresca is uws dillekens // beste dranck.¹⁰⁷

 

Besolos manos

 

Swygt ghy, Fransoysken,¹⁰⁸

 

Godt loondt

 

van hersenen cranck,

 

Uwen danck // en sal hier niet groot //sijn.¹⁰⁹

 

Besolos manos

110

Wa; mij dunck ses grooten wil hier thoot // sijn.¹¹⁰

 

Möghen sy int conroot // syn // Vlaems oft Brabans.

 

Godt loondt

 

Wilter na rayen.

 

Besolos manos

 

Ick soudt wel weeten bycans.

 

Tis tscrapsel van alle mans // het is autentijcke.¹¹³

 

Godt loondt

 

Wa, willecom Grammerchijs uyt Vranckrijcke.

115

Niemandt en is uws ghelycke // laetet u vör // staen.

 

Besolos manos

 

Wacht u, laet die groote man dör gaen,

99 int rueren sy stincken: aan het geld dat hij heeft zit een reukje (?).

100 up steen: naar de dobbelstenen gaan(?) Het MNW vermeldt de uitdrukking ten stene gaen: zich aan het dobbelspel begeven;
bincken: kinkels; scheeren: afschuimen; dammelaecken: het tafellaken.

101 int conroot: samen.

104 chierken: feestje, wijze van feestvieren.

105 dierken: meisje; sibillekens: vrouwtjes (?).

107 aqua fresca: fris, of vers water;
uws dillekens beste dranckt: de beste, duurste drank die je aan je meisje geeft.

108 cranct: krank, zwak.

109 uwen danck: dankbaarheid tegenover jou.

110 ses grooten: een man met slechts zes groten (munt).

113 autentijcke: zeker, waar.

[p. 132]

 

Of ghy comt int ghetrör // saen // vör en achtere.

 

Godt loondt

 

Wa, Grammerchijs.

 

Besolos manos

 

Wacht u van lachtere.⁺¹¹⁸

 

Ghy sijt een vernachtere // meest in bordeeus // siet.¹¹⁹

 

Godt loondt

120

Ghy sijt een gheselleken.¹²⁰

 

Besolos manos

 

Al maectij luij ghescreeus // niet,

 

Therte eens leeus // siet // draegdy, al sydy cleen.

 

Grammerchijs

 

Treedtsese my doch niet up mynen teen.

 

Eene alleen // en salse niet dorven peysen.

 

Godt loondt

 

Of ghy ons misdeedt.

 

Besolos manos

 

Waer heenen?

 

Godt loondt

 

Waer woudy reysen?

 

Besolos manos

125

Hy en sou niet döre Vranckrijck in twist // leydt.

 

Grammerchijs

 

Sulck gheraect wel döre de list // heydt.¹²⁶

 

Strydt als mist // scheydt // fortuyne draydt hör wielken.

 

Besolos manos

 

Tis certeyn waer.

 

Grammerchijs

 

Wat wilse ghy segghen, ghy pover fielken,

 

Mit u cackhielken // ick bense gheeerdt // alomme // fyn.¹²⁹

130

Ghy, Godt loondt, mùet als de domme // syn,

 

Ja, als de stomme // sijn // van ale man gheloondt.

 

Gheefsese u teeten / men hoordtse u seggen: God loondt.¹³²

 

Wechse / ghy en woondt // hier niet in gheender vouwen.

 

Besolos manos

 

Loopt na Peter Pots ofte Bogaerden.¹³⁴

+ fol. 4 v

118 wacht u van lachtere: hoed u voor schande.

119 vernachtere: een die de nacht (buitenshuis) doorbrengt:
bordeeus: bordelen.

120 gheselleken: drinkebroer, pretmaker; luij ghescreeus // niet: geen luid geschreeuw.

126 list // keydt: listigheid;
strydt als mist: strijd als een onzichtbare.

129 cackhielken: (uiting van misprijzen).

132 Gheeftsese: Geeft men u te eten, dan hoort men u zeggen ‘God lone het’ (als iemand die van de krijg moet leven).

134 Peter Pots: Religieuze instelling te Antwerpen, in 1431 door de Utrechtse koopman Peter Pots in de Munsterstraat (thans Lange Peter Potsstraat) gesticht, ir. 1445 aan de ordelingen van St. Bernardus toevertrouwd om er een beschouwend klooster en een liefdadigheidsinstelling van te maken. Omstreeks 1550 deelde zij wekelijks aan 2.300 tot 2.400 armen een pond brood uit (Zie Fl. Prims, Antwerpiensia 1937, elfde reeks, Antwerpen, 1938, blz. 79-84); Bogaerden: Vereniging van meestal minder begoede leken, die gezamenlijk arbeidden. Zij woonden in de buurt van de Ste-Kathelijnevest (Zie ook Prims, Antwerpsiensia 1939, derde reeks, Antwerpen 1930, blz. 23-30).

[p. 133]

 

Grammerchijs

 

Ofte leghse tonser Vrouwen.¹³⁴

135

Men salse u van hier stouwen // verstadijt, vent?¹³⁵

 

Besolos manos

 

Een gùedt gheselscap wordt dör u gheschendt:

 

Rabauwen en behooren niet te commen by lieden van eeren.

 

Grammerchijs

 

Scaemdijse niet te commen by deese heeren?

 

Ghy soudtse verkeeren // Int gasthuys calant.¹³⁹

 

Besolos manos

140

Sieten staen.

 

Grammerchijs

 

Alse een afgheset sant.

 

Godt loondt is een truwant // alomme ontseydt.¹⁴¹

 

Besolos manos

 

Up u en sit doch niet⁺¹⁴²

 

Grammerchijs

 

dan alle motticheydt.

 

Godt loondt / u seyt // en isse niet weerdt twee veesen.¹⁴³

 

Godt loondt

 

Ick bidde u, laet my doch mit vreeden wesen,

145

So wordy ghepreesen // in elcx aenscouwen.

 

Ten is gheen conste den armen verdouwen,¹⁴⁶

 

Tsy mans of vrouwen // ten is niet behoorlijck.

 

Besolos manos

 

Wa, fielken, wordij gram¹⁴⁸

 

Grammerchijs

 

Wa, ghij syt heel verstoorlijck.

 

Sydt vröcht orboorlijck // wildt gheen gramscap thoonen.¹⁴⁹

 

Besolos manos

150

Wie dat wech gaet.¹⁵⁰

134 leghse: lig, ga liggen.

135 stouwen: wegduwen.

139 verkeeren: afbrengen van het rechte pad, een slechte invloed op ze hebben; int gasthuys calant: Vooruit, naar het vreemdelingenhuis, kerel!

141 truwant: leegloper, bedelaar; ontseydt: de deur ontzegd.

+ fol. 5

142 motticheydt: ongedierte, vuiligheid.

143 niet weerdt twee veesen: niets waard; veesen zijn rafels van een kledingstuk.

146 verdouwen: verduwen, verdrukken.

148 verstoorlijck: verstoord.

149 Sydt vröcht orboorlijck: wees blij.

150 Wie er ook moge weggaan, jij blijft hier wonen.

[p. 134]

 

Grammerchijs

 

Ghy blyfter woonen.

 

Wie sou doch hoonen // Godt loondt so minlyck?

 

Besolos manos

 

Tis hier een landtsaet.¹⁵²

 

Grammerchijs

 

Elck is hem kinlyck.

 

Jonste is hy ghewinlijck van elcken bekendt.¹⁵³

 

Wat mach hy hier bringen?

 

Godt loondt

 

Ick brenge een present

155

Dees heeren excellent // noyt scoonder juweel.

 

Besolos manos

 

Wat salt doch weesen?

 

Godt loondt

 

Tis een casteel,

 

Al daer gheheel // alleen ùp mijn merck // leijt.¹⁵⁷

 

Grammerchijs

 

Hoordt welcken lieghe!¹⁵⁸

 

Besolos manos

 

Al haddy Sampsons sterck // heijt,

 

Ten waer u niet möghelijck. Wat wildy ons terghen?

 

Grammerchijs

160

Waer soudijt steke?

 

Besolos manos

 

Waer soudijt berghen?

 

Maect ons dat merghen // wijs, maer wildt nu swijghen.

 

Godt loondt

 

Ghy sullet verstandt noch wel crijghen.

 

De waerheyt en schaemdt hör niet tot gheenen termijne.⁺¹⁶³

 

Grammerchijs

 

Hùe sou dat möghelij[c] comen te syne?

165

Ghy sijt dul of van wyne // droncken versmoordt.

 

Besolos manos

 

Ist tcasteel van Reppelmonde / löghentapken hoordt?¹⁶⁶¹⁶⁶

 

Of van Vilvoorden? Segt voort // ghy sijt sot al.¹⁶⁷

152 landtsaet: ingezetene des lands; is hem kinlyck: kent hem.

153 Hij verwerft de genegenheid van ieder bekende.

157 Waernaer alleen mijn interesse gaat.

158 lieghe: leugen.

+ fol. 5 v

163 niet tot gheenen termijne: nooit; dul: gek.

166 tcasteel van Reppelmonde: burcht van de graven van Vlaanderen te Rupelmonde waarvan alleen nog de toren bestaat; löghentapken: leugenaar.

166 tcasteel van Vilvoorden: zulk kasteel blijkt te Antwerpen in de 16de eeuw niet bekend geweest te zijn, wel Vilvoorden tout court, aan het Klapdorp en de Moriaenstraat. (Mij vriendelijk meegedeeld door Dr. J. Van Roey, stadsarchivaris te Antwerpen).

167 sot // al: helemaal zot.

[p. 135]

 

Godt loondt

 

Wat brengdy ghije?

 

Besolos manos

 

Icke? een slot sal

 

Ick presenteeren dees heeren // eer ick sal scheeden.

 

Grammerchijs

170

Een slot?Wa, ghy stent wel, gheen van beeden¹⁷⁰

 

En seydt die waerheydt: ghy sullet so bevinden.

 

Godt loondt

 

Een slot? Swicht mit sulcken ontbinden.¹⁷²

 

Ist een maelslot / segt, Spaensche cauwe?¹⁷³

 

Grammerchijs

 

Een slot? Ghy syt weerdt datmen u versnauwe.¹⁷⁴

175

Siet hùe blaeuwe // hy siet om synen cam.¹⁷⁵

 

Godt loondt

 

Ke, swygt / ghy maecken heel gram.¹⁷⁶

 

Ist slot van Leerdam / daer mennich man up was ghevaen?¹⁷⁷

 

Grammerchijs

 

Ist, Besolos Manos?¹⁷⁸

 

Besolos manos

 

Wat leyter u aen,

 

Ghy Walschen Baviaen // ghy oubollich Thysken?¹⁷⁹

180

Sieten my staen dit pover Grammerchijsken.

 

Segt, ghy droog rysken, wat sal u present // syn?¹⁸¹

 

Grammerchijs

 

Ic brengse een borcht / dees heeren excellent // fijn.¹⁸²

 

Dus wildt content // sijn // tisse reyn van wercke.¹⁸³

 

Besolos manos

 

Hùe, brengdy hier die borchtkercke?¹⁸⁴

185

Up datse elck aenmercke // laetse aenscouwen.

 

Godt loondt

 

Ist Marienborch? Willet doch ontfouwen,¹⁸⁶

170 ghy stent wel: ghystent wel (?): jullie beiden (?)

172 swicht mit sulcken ontbinden: weg, houd op met zulke beweringen.

173 maelslot: hangslot.

174 versnauwe: afsnauw.

175 hùe blaeuwe: hoe bleek (van woede).

176 maecken: maakt hem.

177 slot van Leerdam: thans verdwenen kasteel aan de huidige kerkstraat.

178 Ist: Is het dat?; Wat leyter u aen?: Wat overkomt je?

179 baviaen: aap (Niet in MNW, wel bij Kiliaen);
oubollich thysken: dwaze kerel.

181 droog rysken: droge twijg; een sappig rijs gold juist als zinnebeeld van jeugd en frisheid.

182 aen dees heeren: aan deze heren.

183 reyn van wercke: onbesproken.

184 borchtkercke: St. Walburgiskerk, in 1817 verkocht om afgebroken te worden.

186 Marienborch: Deze naam komt, naar Dr. J. Van Roey mij ook mededeelde, in de 16de eeuw ter aanduiding van tenminste een zevental gebouwen voor.

[p. 136]

 

Oft de borcht daer tAntwerpen de röse up lach?¹⁸⁷

 

Grammerchijs

 

Tis de stercke borcht de oyt man sach.

 

Als ghij sult hooren tghewach // so suldijt kennen.¹⁸⁹

 

Besolos manos

190

Houdt, wagheman, houdt, waer wildy rennen?^190-191

 

Wilt so niet mennen // tis groote sotternije.⁺

 

Besolos manos

 

Ick segge, tis groote spotternije.

 

Hy meeit die brouwerye // upten ùevere.

 

Godt loondt

 

Isset de Borcht?¹⁹⁴

 

Besolos manos

 

Die brouwet gùedt bier.

 

Godt loondt

 

Noyt so kùevere.

195

Waer hijs een prùevere // hy droncx een kitte.¹⁹⁵

 

Grammerchijs

 

Watte ghe[s]puys van bùeven syn ditte?

 

Ick bynaes verhitte // ic hör crackeel // siet.¹⁹⁷

 

Besolos manos

 

Deen brengt een borcht.

 

Godt loondt

 

Dander een slot.

 

Grammerchijs

 

De derde een casteel // siet

 

Laet ons elck sijn deel // siet // den heeren presenteeren.

 

Besolos manos

200

Ick bens te vreeden.

 

Godt loondt

 

Ick en sal my oock niet verveeren,

 

Maer rustich triumpheeren // als dautentijcke.²⁰¹

 

Grammerchijs

 

Presenteert u casteel.²⁰²

 

Godt loondt

 

Ghaet ghy voore / Dan sal ick sonder swycke

 

Sal u int ghelycke volghen, al ben ick sober in den dos.²⁰³

 

Grammerchijs

 

Nenny, nenny. Presentier ghy voore, Besolos manos,

187 de borcht daer tAntwerpen de röse ùp lach: cfr. het verhaal van de reus Druoon Antigoon die door Brabo te Antwerpen verslagen werd.

189 tgewach: de vermelding, de uitleg.

190-191 Wees kalm, wees niet voortvarend.

+ fol. 6

194 kŭevere: overvloedig.

195 kitte: kruik.

197 verhitte: geraak opgewonden.

201 rustich triumpheren: heel blij zijn.

202 sonder swycke: zonder mankeren.

203 int ghelycke: op gelijke wijze, eveneens.

[p. 137]

205

Ghy syt de heerlycxste uyt die Spaense warande.²⁰⁵

 

Besolos manos

 

Neen, Godt loondt sal vör gaen, hy is uyt deesen lande.

 

Het waer schande // dat wy hem niet gaeven deere.

 

Godt loondt

 

Siet hier dan myn casteel vry van verseere,²⁰⁸

 

U meester en heere // noyt casteel so sterck,

210

Een vast fundament, een ghetrou timmerwerck,²¹⁰

 

Daer leeck en clerck // up mùet fundeeren.

 

Alle menschelycke fundamenten sullen mineeren,²¹²

 

Maer wildt glorieeren // mit sinnen gheheel²¹³

 

Up dit casteel.⁺

 

Besolos manos

 

Siet hier een juweel,

215

Mijn slot, ghy heeren / wiet dat my spot // seydt,²¹⁵

 

Alpha ende ω, de liefelycke möghende Gotheydt,

 

Deerste / dmiddele, tslot // seydt // schriftuere.

 

Merct syn digniteyt tot elcken uere,

 

De u achter en vuere // bewaerdt als een moder tkindt,²¹⁹

220

Al hebbende in syn handen diet wel versindt.²²⁰

 

Den vyandt hy verwindt // mit victoriöse cracht,

 

Thandtschrift gheschördt / die Wet te niete ghebracht,²²²

 

Tslot daer na hadden ghewacht / de Vaders al.

 

Grammerchijs

 

Siet hier myn borcht vör die weldaeders // al.

225

De syn swoordts versmaeders // al // sal vernielen.²²⁵

 

Een stercke borcht, daer de vyanden vör vielen,

 

Een troost der sielen // de syn woordt bewaeren.²²⁷

 

Ick sal, seyt hy, Israel myn woordt verclaeren:

 

Weest vrolijck sonder spaeren // sijt niet besorcht,²²⁹

230

Mijn volck / ick ben u een vaste borcht.

 

Sy worden verworcht // in hör eyghen strecken

 

De mit syn woordt hier guychelen en ghecken,²³²

 

Fabelen vertrecken // sy hebben hör deel // hier.²³³

205 Nenny: Neen; voore: eerst.

208 vry van verseere: zonder verdriet.

210 ghetrou: betrouwbaar.

212 mineeren: in het niet verzinken.

213 glorieeren: zich verlustigen, vreugde scheppen.

+ fol. 6v

215 wiet dat: wie is er die.

219 moder: moeder.

220 al: alles.

222 thandtschrift gheschördt: het Oude Testament, oude Wet vernietigd.

225 Die de versmaders van zijn woord helemaal zal vernietigen.

227 bewaeren: waarnemen, in acht nemen.

229 sonder sparen: zonder beperking.

232 guychelen en gecken: bespotten.

233 Fabelen vertrecken: Leugens vertellen;
sy hebben hör deel hier: zij ontvangen hier wat zij verdienen.

[p. 138]

 

Godt loondt

 

Myn heeren, noyt stercker casteel // hier,

235

Sonder crackeel // hier // hy ist niet om versùeten,²³⁵

 

Een llicht deeser werlt, een lanteerne onsen vùeten.²³⁶

 

Wilt hem ontmùeten / mit een vast betrouwen,

 

Dit Manasses inder kercker u ghebedt ontfouwen.²³⁸

 

Hy al u behouwen // het is certeynicheydt,

240

Al gheschiedt u onder pharao cleynicheydt.

 

Houdt u reynicheydt // laet Putiphars wijf vlieghen.²⁴¹

 

Ghy möcht die menschen / maer Godt niet bedrieghen;²⁴²

 

Laet die bösel vlieghen // laetse therte up Godt // syn.²⁴³

 

Besolos manos

 

Waer mach vör den ghelovighen stercker slot // sijn?

245

De ùp syn ghebodt // fijn // uijt liefde sijn merckende,

 

Altydt uyten gheloove / daer na sijn werckende,

 

Sy sullen syn versterckende // ùp synen gheest⁺

 

Acht niet die hùer van Babilon / de ùp tghecroonde beest²⁴⁸

 

Mit grooten oreest // int blùedt der gherechtiger is droncken²⁴⁹

250

Sy sullen hör noch in caveernen, in speloncken

 

Berghen, als de voncken // mitten molensteen vallen.

 

Wee u dan, ghy secten drijvers // wee, wee u allen

 

Die Gods woordt vergallen // mit sophisterije²⁵³

 

En verdonckeren / mit babiloonsche prije.²⁵⁴

255

U hypocrisye // sal te niete vergaen.

 

Grammerchijs

 

Maer wel hen allen

 

Godt loondt

 

de ùp Godts woorden staen

 

En syn lieflyck vermaen // houden in weerden.

 

Besolos manos

 

Hy is de borcht / tslot en casteel, eedel gheeerden.

 

Wildt syn gùedheydt aenveerden // inder noodt.

 

Grammerchijs

260

Hy slaet en geneest.

235 niet om verstieten; de zoetste.

236 onsen vùeten: voor onze voeten.

238 Manasses: Koning van Juda, van wie in de, voor katholieken maar niet voor hervormden apocriefe literatuur een gebed bewaard wordt dat hij in gevanschap vervaardigd zou hebben.

241 laet Putiphars wijf vliegen: distancieer u van Putiphars vrouw die Jozef wilde verleiden.

242 möcht: kunt.

243 bösel: leugenpraat of waardeloze praat.

+ fol. 7

248 die hùer van Babilon: vermeld in het Boek der Openbaring, hoofdstuk 17. Bij de hervormingsgezinden vaak als symbool gesteld van het katholieke Rome.

249 oreest: stormgedruis.

253 sophisterije: leugenachtigheid.

254 prije: kreng, weerzinwekkend wezen.

[p. 139]

 

Godt loondt

 

Hy gheevet dleeven en die doodt.

 

Syn liefde groot // is boven maeten verheeven.

 

Syn möghende handt is niet vercort ghebleeven,

 

Maer crachtich beseeven // vör onse misdaet // quaet.²⁶³

 

Hy als ons vörspraecke en advocaat // staet,

265

De sviants macht en raet // slaet // tallen tyden present.

 

Hij heeft vernielt dat oude serpent

 

Synen vader obedient // dör syn liefde boven maeten.

 

Besolos manos

 

De in hem betrouwen

 

Grammerchijs

 

en sal hy niet verlaeten,

 

Hoe sondich verwaeten // Dus en weest niet swaer.²⁶⁹

 

Godt loondt

270

Ons eenighe hoope,

 

Besolos manos

 

Onsen troost ende middelaer,

 

Diet alle eenpaer // is ghegeeven in handen.²⁷¹

 

Grammerchijs

 

Die wysheydt deser werlt

 

Godt loondt

 

heeft hij ghemaect tot scanden

 

En die tempel verstanden // in wysheydt verheeven.

 

Besolos manos

 

Hy can neemen⁺

 

Grammerchijs

 

en wederom gheeven.

275

De wech, de waerheydt en tleeven // is hy certeyn.

 

Godt loondt

 

Neemt ons present in dancke,

 

Besolos manos

 

Ghy edel gheesten reyn,

 

Dat wy, sempel goudtbluemkens, hier presenteren.²⁷⁷

 

Grammerchijs

 

Weest gruyende in döchden,

 

Godt loondt

 

wildt veriubileeren.

 

Ghy, heeren mit allen, u brùeders eendrachtich tsaemen,

263 beseeven: gevoeld, in het aanvoelen.

269 swaer: treurig.

271 eenpaer: voortdurend.

+ fol. 7 v

277 goudtbluemkens: zinspeling op de naam der rederijkerskamer De Goudbloem, waarvan Fraet misschien lid is geweest en waarvan leden het presentspel ongetwijfeld opgevoerd hebben. Zie onze bijdrage over Fraet in Jaarboek 1969-1970, blz. 96-97.

[p. 140]

280

Blijft bevoolen Vader, Soone, Heylich Gheest. Amen.

 

 

 

lanck 279 reghelen

 

Alst God belieft Fraet

 

Reyer Gheurtz scripsit a^o 1553

 

R (arabesk) G.

Onderschrift: Over de copiïst R. Gheurtz leze men Een esbattement van smenschen sin en verganckelijcke schoonheit. Tekstuitgave met inleiding en aantekeningen door het Nederlands Instituut der Rijksuniversiteit te Groningen, Zwolle 1967, blz. 96-100 en de daar opgegeven literatuur, waarbij W.H.M. Hummelens Repertorium van het rederijkersdrama, 1500 - ca 1620, Assen 1968 dient gevoegd te worden.