Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1975. Deel I

[p. 3]

Ten geleide

Het traditionele patroonfeest van ‘De Fonteine’ had in 1975 de vorm aangenomen van een Colloquium dat, met de steun van de Gentse Rijksuniversiteit, samen met het Seminarie voor Nederlandse literatuurstudie (Directeur: Prof. Van Elslander) en het Seminarie voor Musicologie (Directeur: Prof. Broeckx), op zaterdag 24 mei in een auditorium van de Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte werd ingericht. Het behandelde thema ‘Toneel en muziek in de rederijkerstijd’ was van die aard dat het Colloquium uitstekend paste bij en dan ook een plaats vond in het bredere kader van het culturele programma ‘Gent - 1000 jaar kunst en cultuur’ van 1975.

Het eigenlijke Colloquium werd de avond voordien op passende wijze ingeleid met de creatie van Mariken van Nieumeghen in de Sint-Baafsabdij door het Nederlands Toneel Gent (artistiek directeur: Walter Eysselinck) onder de regie van Frans Roggen, met muziek van Louis de Meester, decor en kostumes van Andrei Ivaneanu en choreografie van Irène Willemsen. Deze vertoning van het Laatmiddeleeuwse mirakelspel, in een ‘hertaling’ van Bert Decorte, was tevens de bijdrage van het N.T.G. tot het Staf Bruggen-jaar.

De bedoeling van het Colloquium was het voor onze gewesten in de XVe en vooral XVIe eeuw en ook nog daarna zo typische verschijnsel van de rederijkerij in een meer dan louter literaire kontekst te situeren, meer in het bijzonder na te gaan op welke wijze het rederijkerstoneel werd opgevoerd en welke zijn sociale en politieke implicaties zijn geweest. Verder zou ook aandacht worden geschonken aan het door de rederijkers in de XVIe eeuw zo druk beoefende lied. Hiervoor werd een beroep gedaan op drie specialisten uit Nederland: Prof. Dr. W.M.H. Hummelen, van de Katholieke Universiteit te Nijmegen, de heer Herman Pleij, van de Amsterdamse Universiteit, en de heer Kees Vellekoop, van de Rijksuniversiteit te Utrecht.

Het Colloquium werd ingeleid door hoofdman Flor. Demedts, die rector Devreker en barones Buysse verwelkomde en eraan herinnerde dat het te haren huize was, op de Molenberg te Deurle, dat vorig jaar, in aanwezigheid van Prof. Hummelen, het plan

[p. 4]

tot het inrichten van het Colloquium ontstond. Daarop leidde Prof. Van Elslander de eerste spreker, Prof. Hummelen in, die, onder de enigszins verrassende titel ‘Met de lift naar de hemel’, de uitvoeringspraktijk van het rederijkerstoneel besprak. Hij illustreerde zijn uitvoerige uiteenzetting met talrijke projecties en ontleende heel wat gegevens aan een door hem nog niet gepubliceerde studie over ‘Inrichting en gebruik van het toneel bij Job Gommersz (1565)’, die thans in dit Jaarboek verschijnt.

Op de rede van Prof. Hummelen volgde een dramatisch intermezzo. Door Martine de Gos en Jo Reynaert werden nl. drie versdialogen uit Die Historie van Buevijne van Austoen expressief voorgelezen. Prof. Hummelen had in 1971 bij zijn aanvaarding van het professoraat aan de Nijmeegse universiteit in zijn rede ‘Versdialogen en Prozaromans’ op de dramatische kwaliteiten van deze dialogen gewezen. Deze kwamen inderdaad goed tot hun recht in de ‘actieve’ lectuur, die werd in- en begeleid door de pittige commentaar van Dirk Coigneau. De tekst van deze ‘dramatische voordracht’, die blijkbaar in de smaak viel van het publiek, wordt in extenso in dit Jaarboek opgenomen.

De voormiddagzitting werd besloten met een discussie die zowel betrekking had op de versdialogen uit Buevijne van Austoen als op de uiteenzetting van Prof. Hummelen over de wijze van opvoeren van het rederijkerstoneel. Prof. Hummelen zelf, Prof. Langvik Johannessen uit Oslo en de heer Pleij namen eraan deel.

De namiddag werd ingezet met de rede van de heer Herman Pleij waarvan de ‘geladen’ maar adequate titel luidde: ‘Geladen vermaak - Rederijkerstoneel als politiek instrument van een elite-cultuur’. De tekst ervan werd inmiddels gepubliceerd in het tijdschrift Spektator, het orgaan van de Amsterdamse neerlandici, onder de meer neutrale titel ‘De sociale funktie van humor en trivialiteit op het rederijkerstoneel’. De heer Pleij stond ons echter toe het stuk in ons Jaarboek opnieuw af te drukken en wel onder de oorspronkelijke titel.

Deze lezing gaf aanleiding tot een levendige gedachtenwisseling tussen spreker en Prof. Hummelen. Ook andere tussenkomsten uit het publiek boden aan spreker de mogelijkheid zijn standpunt nader te preciseren.

Het tweede luik van het Colloquium stond onder het voorzitterschap van Prof. Broeckx, die zorgde voor een passende introductie en achteraf ook voor een deskundige commentaar bij de met veel

[p. 5]

muziekvoorbeelden afgewisselde lezing van de heer Kees Vellekoop over ‘Het Nederlandse lied in de muziekpraktijk van de 16de-eeuwse burgerij’.

Een gezellig avondmaal in de ‘Raadskelder’, crypte van de aloude Lakenhalle, ‘aan de voet van het Belfort’, waarop zowel sprekers en ‘voordragers’ als inrichters en deelnemers aanwezig waren, besloot dit Colloquium dat als experiment wel geslaagd mocht heten. De opkomst was bevredigend. Onder de aanwezigen vermelden we, afgezien van de namen die hierboven al werden genoemd, nog die van de heer R. Vandewege, schepen van Cultuur van de Stad Gent, en verder van Prof. Gerritsen en twee van zijn medewerkers, uit Utrecht, van Prof. Rombauts uit Leuven en zijn medewerker Dr. Porteman, van Prof. Schrickx en verschillende van zijn medewerkers, van Prof. Deprez, van de assistenten en vorsers van het Seminarie voor Nederlandse literatuurstudie, van de raadsleden Speeckaert, Hoeckman, Metdepenninghen, Lanckrock, Van Schoor en Van Spaandonck, van Mej. Riessauw, mevr. Vaes-Leroy, en van de heren Bert Decorte, Bert Willems, Emiel Ediers, Maurice Cottinie, Hugo Coenen, Em. Popo, J. van de Casteele, W.E. Hegman, J.M. Marchand, P. Vinck en andere figuren uit de Gentse rederijkers- en toneelwereld. Stippen we tenslotte aan dat het Jaarboek van De Fonteine 1973-1974 daags voor het Colloquium van de pers was gekomen, zodat een aantal exemplaren aan prominenten en bestuursleden konden aangeboden worden.

Naast de in verband met het Colloquium al genoemde stukken bevat dit Jaarboek nog andere bijdragen tot de geschiedenis en de literatuur van de rederijkers. Mevr. Beatrijs de Grote deelt nieuwe gegevens mee die betrekking hebben op de houding van de overheid tegenover het Gentse rederijkersfeest van 1539. Prof. Roose, die reeds aan ons Jaarboek 1969-1970 een stuk over ‘De Antwerpse hervormingsgezinde rederijker Frans Fraet’ afstond, brengt thans een geannoteerde teksteditie van diens refrein en presentspel. Mevr. Lammens-Pikhaus publiceert het ‘Tafelspel van een man en een wachter’ met een inleiding en de nodige toelichting. Verder wordt in dit Jaarboek aandacht besteed aan de herdenking van Anna Bijns te Antwerpen door Prof. Lode Roose, op 12 december 1975, aan het afsterven van de ‘fonteinist’ Napoleon Destanberg nu honderd jaar geleden, aan een tweetal recente publikaties over het toneelleven te Gent, en worden twee van onze overleden corresponderende bestuursleden herdacht.

[p. 6]

Het Jaarboek 1975 omvat echter nog een tweede deel, dat uitgegeven werd in samenwerking met het Seminarie voor Nederlandse literatuurstudie van de Rijksuniversiteit te Gent. Het brengt ongeveer een derde van de tekst van het Testament Rhetoricael (1561) van de bekende Brugse rederijker Eduard de Dene. Het gaat hier om een autograaf van grote, zo niet literaire dan toch taalkundige en cultuurhistorische waarde, waarvan de nochtans zo noodzakelijke publikatie, telkens door allerlei omstandigheden en wederwaardigheden, vertraagd werd. Een gedetailleerde inhoudsopgave met een beschrijving van het handschrift werd reeds in het Jaarboek 1969-1970 opgenomen, samen met twee studies van Dirk Coigneau die op de psalmberijming en de religieuze gezindheid van De Dene betrekking hebben. Van deze laatste verscheen in de Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 1974 verder nog: ‘Een hertog van Brunswijk in De Dene's Testament’, eveneens als afzonderlijke publikatie verschenen in de reeks ‘Uit het Seminarie voor Nederlandse Literatuurstudie van de Rijksuniversiteit te Gent’. We hopen aan de hand van deze formule over een drietal jaren te komen tot een volledige editie met commentaar van dit 465 bladen papier groot formaat (300 × 205) tellende handschrift, dat voor de kennis van het culturele leven te Brugge in de XVIe eeuw van onschatbare waarde is.

DE REDACTIE