Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1967

[Een esbatement van tcloen van armoe]

⁺Item hier begint Een esbatement van T[c]loen van Armoe De personages sijn dese

1.	Pover geselle, een schoenlapper
2.	Quaet Regement, twijff spinnende ende dat opt cloen winnende
3.	Wei. bedegen, een rijcke man
4.	Tgeselschap, een dronckaert
5.	Tgemack, een rijcke vrouwe

+ 7 r^o

Begint

pover geselle compt al singende voort op de wijse

 

[1.]

 

Met eenen vrijen moet¹

 

Gaen ick mijn werck beginnen.

 

Venus dat vrouken zoet

 

Mijn dickwils treuren doet,

5

Dus stel ick mijn om winnen.⁵

 

2.

 

Het moet gewonnen sijn,

 

Salmen anders ijet verkeren.⁷

 

Die schoone jonge vroukens fijn

 

Roepen: haelt wijn, haelt wijn!

10

Dats om de borst te smeeren.

 

3.

 

Tgoet is ter werrelt gestelt

 

En sal ter werrelt blijven;

 

Menich herte daerom quelt

 

En hem selven ter neder stelt,

15

Dus wil ick vreucht bedrijven.

 

4.

 

Bacchus, O Prince schoon,

 

Wilt u dienaer gratij geven!

 

Het sap van uwen croon¹⁸

1 vrijen moet licht gemoed

5 winnen verdienen

7 ijet verkeren enigszins tot beteren staat komen

18 croon de krans van wingerdloof en druiventrossen om Bacchus' hoofd

[p. 51]

 

Geeft ons tot eender loon,

20

Wij die in eeren nu leven.

Hier spreeckt hij

 

Dits immer die duijvel! ten is geen Cloen,²¹

 

Hoe veel icker off naije, tblijft eeven groot,²²

 

Des desperatie in mij doet groeijen quaet vermoen.

 

Dits immer die duyvel! ten is geen cloen,

25

Want als ick mijn meijn int werck te spoen,

 

So dunckt mij wassen, dit is die noot.²⁶

 

Dits immers die duijvel! ten is geen Cloen,

 

Hoe veelle icker off naije, tblijfft even groot.

 

 

 

Wist ick met leechgaen te winnen mijn broot,

30

Ken naeijde, dats bloot // noch steeck noch halff daer toe,³⁰

 

Dus en weet ick van versuftheijt niet wadt ick doe,

 

Want die armoe maeckt mijn pladt buijten zinnen.³²

quaet regiment twijff spinnende seijt

 

Ick moet op winnen // tgheen dat ick gae spinnen,³³

 

Bij uwen oorlove, uijt minnen // geselle bemint,

35

Want quaet regiment // spint datse vint

 

Bij haer ontrint // en woeltet opt cloen van armoe.

pover

 

⁺Ick en heb met u haspelen niet te doen,

 

Al gaedij u spoen // om dat te winnen neerstich en stijff,

 

Ick sidt en naeij vant cloen // van armoe, al gout mijn lijff,³⁹

40

Vatt mijn motijff // dies gelijckx is noyt gevonden,

 

Twaer onmogelijck, off die duijvel isser in gebonden,

 

hoort mijn vermonden // want tsou ander[s] minderen metter tijt.⁴²

wel bedegen

 

Ontbeijt, pover geselle, hoe compt dat ghij sijt

 

Dus vroech int crijt // om te wercken? dit verwondert mij // vrij,

21 Dits ... duijvel dat is toch een duivelswerk

22 off naije er naaiende van verbruik

26 dunckt dunkt het

30 noch ... toe geen anderhalve steek

32 pladt rondweg gezegd

33 en 38 winnen winden

+ 7 v^o

39 al gout als golde het

42 tsou ... minderen het (kluwen) zou klemer worden

[p. 52]

45

Ghij plaecht dus niet te woelen.

pover

 

Voor waer, ghy en saechtet niet veel van mij,

 

Maer mij maeckt ontblij // die armoe, ick seght u bloot,

 

Ende al naeijde ick seven jaer naer mijn doot,

 

Ken soudet ter noot // niet vernaeijen, meen // ick.⁴⁸

wel bedegen

 

Sijdij oock nuchteren?

pover

 

Wadt trouwen, neen // ick.

50

Eer ick oijt wracht had ick ontbeeten.

wel bedegen

 

En waer hebdij dan geweest?

quaet regement

 

Waij, hij heeft nergens geseeten,

 

Dat moettij weeten // dan staende voor ons schappraije.⁵²

pover

 

Ken sal niet eeten oock voor den avent spaeije,

 

Als ick[t] werck laete.⁵⁴

wel bedegen

 

Hoe dat compt immer bij saecken?

pover

55

Tis om dat ick een com aff wil maecken,⁵⁵

 

Verstaet mijn spraecken // seer haestich met allen fris.

wel bedegen

 

Die redene waer bij?

pover

 

Omdat mijn hert gevallen is

 

Opt gemack expris // want nu en heb ick geene

 

Ter werrelt so lieff als haer alleene.

60

Dit hebben mij certeene // eenighe luijden geraeijen:

 

Op dat ick armoe mocht vernaeijen,⁶¹

 

Thart soude mij verfraeijen // en crij[g]en weelde op een cort.

quaet regement

 

Dats noch een deel tijts te vort,⁶³

 

Hoe hij hem port // mocht hij gemackx crijgen, gebuer,⁶⁴

65

Tsal hem certeijn al werden zuer.

48 vernaeijen met naaien te boven komen

52 schappraije spijskast

54 laete laat rusten; verlaat

55 een com aff maecken tot een eind komen, af raken (van mijn armoede)

61 Op dat mits

63 te vort te ver; versta: zo ver is het nog lang niet

64 hem port zijn best doet

[p. 53]

 

In een uuer // is armoe niet te vernaeijen ende gemaeckt te crijgen,⁶⁶

 

⁺Mits quaet regement... tsa, tes best dat wij swijgen.⁶⁷

 

Laet hem nae sijn naem vrij hijgen // ick sout hem wel jonnen,⁶⁸

 

Had hijt gedaen.⁶⁹

pover

 

En ick segge: haddijt dus cleijn niet gesponnen,

70

Ick sout bijder zonnen // aff naeijen zonder pijne.⁷⁰

wel bedegen

 

Och, ghij pleecht gaeren bij tgeselschap te sijne,

 

En off hij u ten fijne // quam haelen, wat segdij er van?

pover

 

Dat en waert eerste niet, bij sint jan,

 

Maer laet den man // herwaerts eens comen valcken;⁷⁴

75

Ick sou tgeselschap also wel verschalcken,

 

Ick wed om twee balcken // ghij souter om lachen als ghijt siet.⁷⁶

wel bedegen

 

Ghij segget, maer ick en geloves niet.

 

Help, quae[m] tgeselschap, griet // hier eens voor bij rennen!⁷⁸

quaet regement

 

Gebuere, hij sals hem met allen ontwennen.⁷⁹

wel bedegen

80

Tjan, het staet hem oock te doenne,

 

Maer wanneer saechdij doch tgeselschap?

pover

 

Maer gisteren nae noenne,

 

Bij mijn capproenne // noijt sint quam icker ontrent.⁸²

wel bedegen

 

Bij gans mingelen! so hebdij u wel ontwent,

 

Tsij u bekent // als ghij hem sint gisteren niet en saecht.

85

Dus mach hem seer verlangen.⁸⁵

pover

 

Bijlo gebuere, dat macht, tsij u gewaecht.

wel bedegen

 

Ontwentdij u voort, so prijss ick u ten cuere.⁸⁶

66 gemaeckt lees met de variant gemack

+ 8 r^o

67 Mits door toedoen tsa hier herneemt Q.R. zich, omdat zij zichzelf beschuldigt

68 sijn naem zijn adem

69 cleijn fijn, dun

70 bijder zonnen nog bij dag

74 valcken?

76 balcken misschien voor balgen, blazen

78 griet blijkbaar tot Q.R. gezegd

79 hem ... ontwennen zich ervan (moeten) spenen

82 sint nadien

85 hem seer lees misschien: u seer nae hem

86 ten cuere ten hoogste, uitermate

[p. 54]

tekstkritische noten

pover

 

Siet, crijcht hij mij meer in desen valuere,⁸⁷

 

Ick wilde dat ick hiete huijchachter alle mijn leven.⁸⁸

quaet regement

 

Hij salt geselschap willen begeven

90

En armoe vernaijen // even // wadt soude hem deeren?

pover

 

Ja vrij, als icker mij wil toekeeren,

 

Maer mijn heere // Pover geselle hiet ick // wiet schaet off baet.

quaet regement

 

Ghij heb jmmers een schoonen draet,

 

Daer mee, mijn verstaet // soude armoe verhaeren rechts.⁹⁴

pover

95

Dats zo, nu sal ick gaen naeijen, knechts,

 

Al waert om mijn lijff // siet.⁹⁶

wel bedegen

 

Daer kaerken, daer!

pover

 

Maeckt geen gecijff // sijet

 

Tot mijn ongerijff // siet // al waer armoe noch so swaer,

 

Ick segt en roept hier openbaer,

100

Ick salse vernaeijen voorwaer // heb ick mijn wille,

 

En trouwen tgemack // so sidt ick stille.¹⁰¹

quaet regement

 

Dan hebdij rust.

wel bedegen

 

Vrij, spaert handen noch voeten!

pover

 

Ick salt noch aff naijen om mijn versoeten,

 

Dus wil ick maecken geen gevaerte.¹⁰⁴

wel bedegen

105

Jae jae, also vist het vercken onder den staerte,¹⁰⁵

 

Seijlt nae die caerte // ghij compt binnen den percken.

pover

 

Alle mijn hert dat is wercken.

88 hiete in S na huijchachter

87 valuere eig. schatting; hier misschien: aldus te schatten, te appreciëren toestand

88 huijchachter blijkbaar anduiding van een sulachtige man; Huig komt verbonden met Haag in versch. denigrerende zegsw. voor (zie W.N.T. op Haag, 2de art.)

94 verhaeren verdwijnen, op de vlucht slaan

96 Al waert alsof het ware; lijf leven Daer kaerken flink zo, mijn beste!

101 trouwen zeker, wel te verstaen

104 gevaerte drukte

105 vist vijst(?); de hier genoemde uitdrukking is niet van elders bekend

[p. 55]

 

Als een mach mercken: had icker mij altoos dus toegestelt,

 

Armoe dit cloen waer over lang gevelt;¹⁰⁹

110

Twert u gespelt // als waerder noch meer op gewonnen.¹¹⁰

quaet regement

 

Ego, hij most wel preecken connen!¹¹¹

 

Nu, het is begonnen // ick en sals hem niet beletten.

wel bedegen

 

Wil hijt dus wijsselijcken aensetten,

 

So sije icker een gadt in.

quaet regement

 

Tjan, hij en sal syn leden niet spaeren!

wel bedegen

115

Dese armoe is groot en moeijliick.¹¹⁵

pover

 

Het is oock het cleijnste gaeren

 

Dat ghij oijt saecht aenvaeren // en stijff gewonden.¹¹⁶

wel bedegen

 

Ick vernaeijde eens van armoe xx ponden,

 

Vaet mijn vermonden // en twas oock dus groot voorwaer.¹¹⁸

pover

 

Ende oock dus cleijn van gespint?¹¹⁹

wel bedegen

 

Neent, nieuwers naer,

120

Dat seg ick u eenpaer // als die wel bekende.

pover

 

Dat u den heer alle vreucht toesende.

 

Hoe lange naeijdij eert quam ten ende

 

Van uwer armoe // wilt mijn doch dat verclaren.

wel bedegen

 

Ten was niet min den twintich jaren

125

⁺Was ick int beswaeren // dat weet ick wel certeen,¹²⁵

 

Dat icker over naeijde.

quaet regement

 

Wadt! zeecker neen,

 

Al soudemen hem twercken met allen verleen,¹²⁷

109 gevelt overwonnen

110 gewonnen gewonden

111 Ego vgl. de variant, de gewone vorm (uit bi gode); most zou moeten

115 cleijnste fijnste

116 aenvaeren aanvatten, te lijf gaan

118 Vaet mijn vermonden luister naar wat ik zeg (stoplap)

119 nieuwers naer op geen stukken na

+ 9 r^o

125 int beswaeren in deze bezwaarlijke toestand

127 hem ... verleen zich getroosten

[p. 56]

 

Twintich jaeren! wie soude so lange haeijen?¹²⁸

pover

 

Ick ducht ick armoe nimmermeer sal vernaeijen,

130

Thart gaedij mij ontpaeijen, voor waer geseijt.¹³⁰

 

Maer creechdij daer oock een wijff mee? doet mij bescheijt.

wel bedegen

 

Jae ick, in trouwen.

pover

 

Hoe hietse?

wel bedegen

 

Maer Rijcheijt,

 

Al hier geseijt inder waerheede.

 

Al den arbeijt die ick oyt dede

135

Ter selver stede // eer ick armoe vernaeijde met grooter pyne,

 

Daer aff rijckheijt doen weer was medecijne,¹³⁶

 

Doen ick trouwde ten fijnne. // desgelijcks van desen

 

Sal u lieff // gemack oock medecijn wesen.

 

Leeft sonder vreesen // van al den arbeijt die ghij doet

140

Vernaeijt ghij armoe.

pover

 

Diet doen mochte twaer goet.

 

Tis den dijvel verwoet // dit cloen, tis bloot.

 

Wist ick ergent halff gemack vinden ter noot,

 

Ick troudese bijder doot // ick en naijde niet langer vur noch tijt.¹⁴³

 

Hoort wel bedegen off ghijs van stade sijt

145

Soe segt mij hier int crijt // het rechte bediet¹⁴⁵

 

Hoe ghij armoe vernaeijde, tes sotter geschiet,

 

Dan off icket oock also begonne.

wel bedegen

 

Maer tsomers sont ick oppe voor de sonne,

 

Dan naeijde ick tot dat ick niet meer sien en mochte.

150

Twsinters twee uuren op eer den dach quam ick wrochte,

 

Al vielt mij onsochte // ick sadt savons telve bij der kaersen.¹⁵¹

quaet regement

 

Tjan! met sulcken quackel maersen¹⁵²

128 haeijen volharden (Rhet. Gloss.)

130 Thart ontpaeijen de gemoedsrust ontnemen

136 versta: dat werd door de verworven rijkdom weer goedgemaakt

143 vur (uur) noch tijt geen ogenblik

145 segt mij ... het rechte bediet maak mij eens goed duidelijk

151 telve tot elf uur

152 quackel maersen beuzelarijen; geleuter (?)

[p. 57]

 

En can hij hem niet behelpen, daer hebdij [t]slodt.

 

Waij, so lange te wercken, waij ist al sodt!¹⁵⁴

155

Hoe sijdij dus bodt, hij souder hem niet toe connen pogen.¹⁵⁵

pover

 

Gans Evelen! wie soude in sulcks hebben gesogen?¹⁵⁶

 

Off ick savonts most naeijen bijder kaersen lichte,

 

Tsoude mijn oogen beroven tgesichte.

 

Segt, haddij slichte // off leckerlicke aze?¹⁵⁹

wel bedegen

160

Goet roggenbroodt ende verschimmelde case.

 

Mij en was een blase // nae ander spijse geen verlanck,

 

En als icker goet dunne bier toe dranck,

 

Dan leeffde ick al had ick geweest een grave.

[quaet regement]

 

⁺Och lacen! dats seecker nu een cranke have.¹⁶⁴

165

Ick mijn keeltgen liever lave // met hamburger mout.

 

Maer die tijt was beter.

wel bedegen

 

Tjan, niet veel mijn reden betrout,

 

Tbeste was water [cout] // daer hem menich in versmoort.

pover

 

Dat laeten wij daer. Segt mij voort:

 

Tgeselschap, stondt dat niet in uwen prijs?¹⁶⁹

wel bedegen

170

Ja, tsheijlige daechs in vrolicker wijs,

 

Maer werckendaechs en wast geen maniere.

pover

 

Ja, ginck ghij dan te viere inden wijne?¹⁷²

wel bedegen

 

Neen, altoos te biere.

 

Met drie off vier[e] verdranck ick een can, ende niet boven.¹⁷³/

pover

 

Maer dickwils gingtdij inder stoven,

154 ist lees: tis

155 hem ... pogen zich zetten tot, toeleggen op

156 gesogen lees: genogen?

159 aze voer, eten

+ 9 v^o

164 een cranke have een pover ding

169 Tgezelschap de (omgang met) gezellen, vrienden

172 te viere lees wsch.: te biere of

173 niet boven niet meer dan dat

[p. 58]

175

Als ghij doort sloven // moe gewrocht waert?

wel bedegen

 

Neen neen, dat gelt docht mij was best bespaert,

 

Mijn vrient vermaert // t viel maer eens tsjaers.

quaet regement

 

Venij Creator! wadt hoor ick, Domine quae paers!¹⁷⁸

 

Doet uijt die kaers // wij mogen blijven verduldich.

pover

180

Maer ick storve van rouwen!

wel bedegen

 

Voort bleeff ick inde taveernne niemant schuldich,

 

Al had ick menichvuldich // bij tgeselschap geweest.

pover

 

Jae seecker, wel bedegen, so eest

 

Dat ghij door goet regement nae uwen zin

 

Armoe vernaeijde.

wel bedegen

 

So ist gevaeren meer noch min,

185

Want armoe, dit cloen, is sulckx van aerden,

 

Al naeijde hij euwelijcken die niet en spaerden¹⁸⁶

 

En die hem vant quaet geselschap niet en wil vervremen,¹⁸⁷

 

Het soude eer vermeerderen dan affnemen,

 

Verstaet mijn teemen // dat weet niemant ter werelt sowel als ick.¹⁸⁹

pover

190

Ontbeijt, maeckt ghij u draeijen oock so dick?¹⁹⁰

wel bedegen

 

Niet dicker dan op die rechte maete.

 

Al wasser oock eenich geruchte op straete

 

Daermen sach vechten met haete // off hoorde deen dander schelden,

 

Off speelkens spelen, tgeviel mij zelden

195

Dat ick van mijn werck om ging.

[quaet regement]

 

⁺Tjan, dat waer quaet voor Pover geselle sijn ding,

 

Hij soude gering // het ende willen weten¹⁹⁷

178 quae paers wat een ding, wat een toestand!

186 die niet en spaerden die niet tevens spaarde, spaarzaam was

187 vervremen vervreemden, afscheiden

189 teemen praten, redeneren

190 draeijen draden

+ 10 r^o

197 gering gauw; ende, einde, afloop

[p. 59]

 

Ende besien den feeste.

wel bedegen

 

Twaer nochtans beter opt wercke geseten,

 

Soude armoe sijn verbeten // tot zijnder boeten.¹⁹⁹

pover

200

Moetme[n]t also besueren?

quaet regement

 

Ja, salment besoeten.

 

Wildij Armoe vernaeijen, doet dat hij u heet.

wel bedegen

 

Dickwils sadt ick op mijn werck besweet,

 

Met oorloff // dat ghijt weet // tnadt droop op mijn naet.

pover

 

Datgelooff ick wel dat ghij daet,

205

Mijn wel verstaet, ick sidt oock en sweet als een das.

wel bedegen

 

Wadt sloech die clocke?

pover

 

Ick meent elve was

 

Nae mijn compas // want mijn buijck is om eeten genegen.

wel bedegen

 

Aldieu dan // alst elve is geslegen,

 

So ist nae douwe plegen // goe luijder maeltijt.²⁰⁹

quaet regement

210

Adieu, Wel Bedegen // gebruijckt oft ghijt van staijen sijt.²¹⁰

 

Compt tonser jolijt // couten, cloppen naeder noenne.

wel bedegen

 

Tjan, dat wil ick gaerne doenne.

quaet regement

 

En helpt pover geselle den tijt doorbringen.

pover

 

Nu heb ick genaeijt sonder veel te singen

215

Met groote verstringen // dat mij de leden duncken breecken.²¹⁵

 

Sal ick eeuwelijck tvercken deur die Coe moeten steecken?²¹⁶

 

Die oogen mijn leecken // dits den duijvel, ten is geen zoch.²¹⁷

 

Aal naeijde ick mijnder derden, Armoe doch²¹⁸

 

Creech ick tent noch // so waert te verdraegen.²¹⁹

199 boeten baat, verbetering

209 nae douwe plegen ouder gewoonte

210 oft ghijt van staijen sijt als het voor u de juiste tijd ervoor is (? vgl. Mnl. W. op stade, kol. 1847 onderaan)

215 verstringen inspanning

216 deze uitdrukking is niet van elders bekend

217 zoch zog(?), dus iets dat baat geeft, waarmee men vooruit komt?

218 mijnder derden met zijn drieën; hier misschien: voor drie

219 tent ten einde, ten onder

[p. 60]

tekstkritische noten

quaet regement

220

Pover geselle, u en baet geen claegen,

 

Loopen noch jaegen // ghij moeter toe zoecken een ander raet.

pover

 

Die Wel bedegen die hout nu staet²²²

 

Ende heeft rijckheijt sijn wijff neven sijn zijden.

 

Dus sal ick mee staet houwen bij termijn van tijden,²²⁴

225

Hebben sonder vermijden // gemack tot mijnen wenschen,

 

Als ick Armoe vernaeijt hebbe.

quaet regement

 

Rramp salich mensche!

 

Scharp condij vollen u pense // dus ist verloren genaeijt.²²⁷

pover

 

⁺Bij wadt reden dat?²²⁸

quaet regement

 

Maer dat ghij sult sitten een jaer oft .2. ongepaeijt,

 

Hoe dick dat ghij oock u draeijen scheert,

230

Eer ghij Armoe vernaeijt te pijne weert.²³⁰

 

Segt ongesesseert // wanneer suldij vernaijen al?

pover

 

Siet, die welbedegen [heeftet] immer gedaen.²³²

quaet regement

 

Dat was maer een geval.

 

Ken acht niet een bal // wat die welbedegen dee.

 

Wijster mij noch ses in deser stee,

235

Die Armo[e] vernaeijt hebben, hoet hem gevel.²³⁵

 

Hij seijdet u doch selven, dat weetij wel,

 

Ten was geen spel // dat hijer twintich jaeren over sadt.

 

En soudij anders niet eeten dan hij daer adt,

 

Ick seght u pladt // ghij soudt eer seven jaer sijn doot,

240

Eer dese jaeren verliepen, want d'armoe is groot

 

Waer deur ghij noot // most lijden en druck en pijne.

pover

 

Ick hebt al dat [tot] Armoe behoort te sijne,

 

Dies beclaech ick tmijne // en al die syn van leden swack.

225 gemack G: gemaeckt
228 dat S: dat doch; - .2. S: twee
231 suldij S: suldijt
232 heeftet ingevoegd volgens S
242 tot ingevoegd volgens S

222 hout nu staet voert nu grote staat, neemt het er goed van

224 bij termijn van tijden met verloop van tijd, op den duur

227 Scharp ter nauwer nood

+ 10v^o

228 ongepaeijt ongetroost

230 te pijne weert noemenswaardig

232 geval toeval

235 hoet hem gevel zoals dat hem (Welbedegen) gebeurde

[p. 61]

tekstkritische noten

quaet regement

 

Voorwaer, [ick] naem veel liever eenen zack

245

En liep een lanck rack//biddende onder die luijden broot// goet.²⁴⁵

pover

 

Och! had ick doch halff gemack, eer ick nade doot // wroet,

 

Wantet mij die noot//doet//ick soudese trouwen.

 

Och neen! dies mach icket // thooft met beijd die handen clouwen.

 

Mer om alle druck te verdouwen // en aen deen zijde te setten,

250

So wil ick een lietgen zingen; misselijck wie er [op] gaet letten.²⁵⁰

pover singt

 

Een beelde jent/heb ick geprent

 

Int hart dat sij doorwont;

 

Sij ist, ick kent, // die mij verblent,

 

Dat seg ick goet rondt.

255

Tsij godt geclaecht//ick ben geplaecht,

 

Want therte jaecht // nae haer roode mont.

 

Mocht ickse cussen, ick waer gesont.

 

Tgemack seer fier // deur haer bestier

 

Doet mij dus swaerlijck trueren.

260

Haer soete manier//seer goedertier

 

En mach mij niet gebueren.

 

Tis al gedaen // men macht mercken plaen,

 

Men cant verstaen // sij willen haer bij mij niet vlijen,²⁶³

 

Want Armoe gaet mij bestrijen.

pover seyt

265

⁺Nu, dat ick niet keeren en can, dat wil ick lijen

 

En mijn druck vermijen // en mij tot wercken verstijven.²⁶⁶

tgeselschap een dronckaert

 

Had ick een crijt, ick soudt seecker schrijven

 

Dat ghy op[t] werck dus sijt vervallen.

quaet regement

 

Wij setten daer beijde oock om en kijven.

244 ick ingevoegd volgens S
248 die niet in S
250 op ingevoegd volgens S
260 manier G: manieren
263 willen S: wil
265 en ontbr. in S
268 opt aangevuld volgens S

245 een lanck rack een heel eind; biddende bedelende

250 misselijck wie men weet niet wie; de een of ander

263 vlijen voegen

+ 11 r^o

266 mijn lees wsch.: mij in; verstijven tot volharden in

[p. 62]

tekstkritische noten

tgeselschap

270

Had ick een crijt, ick soudt seecker schrijven.

pover

 

Wel waer gaen wij?

quaet regement

 

Wadt sots bedrijven.

pover

 

Alrede daer leijt den proij met allen!²⁷²

tgeselschap

 

Had ick een crijt, ick soudt seecker schrijven

 

Dat ghy opt werck dus sijt vervallen.

quaet regement

275

Twas quaet genoch dat ickt hem mocht ontcallen.²⁷⁵

 

Dit cloen van Armoede zwaerder wecht dan zant,

 

Dat woude hij vernaeijen.²⁷⁷

tgeselschap

 

Help jae toch, haelt melck inde mant!

 

Nae mijn verstant // so hadde hij noch werck gelaten ondernae.²⁷⁸

 

Help godt hoe wechtet!

pover

 

Mits dat ick stae

280

Naet gemack en berae // so had ickt gegist.²⁸⁰

tgeselschap

 

Bij sint Truijen, ghij hadt u zinnen gemist

 

Haddij langer gevist en in dees puntten gebleven.²⁸²

 

Gaen wij om een bierken, ick sal u raet geven

 

Dat ghij sonder verstrang en sneven gemack crijgen selt,

285

Al en vernaeijde Armoe niet; ick weetet bestelt.²⁸⁵

 

Adieu, quaet regement, ick gaen van heen.²⁸⁶

quaet regement

 

Adieu u beijden!

pover

 

Nu ben ick te vreen,

 

Als ick u bij mijn zie treen//nu segt mij gereet,

 

Weetij geen Avontuer, seght my tbeleet

271 Wel ontbr. in S
279 godt S: Deus
282 dees G en S: des
284 verstrang en ontbr. in S

272 den proij de boel

275 ontcallen uit het hoofd praten

277 Help ... mant lieve help! dat is zo iets als melk in een mand willen halen

278 ondernae laten is niet van elders bekend

280 berae te verbinden met ick stae in het vorige vers

282 in dees puntten gebleven bij dit voornemen gebleven; zo doorgegaan

285 ick weetet bestelt ik weet hoe je dat aan moet leggen

286 wsch. moet dit vers aan Pover Geselle toegeschreven worden

[p. 63]

290

Hier int secreet//sonder [...] ijet te vercrijgen?²⁹⁰

tgeselschap

 

Ick sal u wel leijen, condij slechs swijgen.

pover

 

Maer ick meen dat ick mach gecrijgen

 

Om tnaeijen te schouwen // dits tjagen en tvlien.²⁹³

tgeselschap

 

Hebdij inckt en pampier?

pover

 

Ick salder om sien.

295

Maer seght mij tbedien//wadt wildijer mee maecken?

tgeselschapa

⁺

 

Al schrijvende soud ick naet gemack haecken;

 

Een minne brieffken, de saecken//verstaedijs...

pover

 

Jae ick, sijdijs wijs.

tgeselschap

 

Sal ick dichten.

pover

 

Condijt oock wel?²⁹⁹

tgeselschap

 

Jae ick, maer opt slichten.

300

Ick hebse gemaeckt die peepten.³⁰⁰

pover

 

Twaer verdiende loon al misse dat wij darmoe sleepten³⁰¹

 

Vuijt mijnen huijse bij schoonen daegen,

 

In rechter wraecken dattet alle menschen saegen.

 

Haer bejaegen // heeft mij dickwils gedaen veel spijts,

305

Dus en laetet u niet verdrieten, al neemtet veel tijts,

 

Opt t'netste te schrijven, suldij, geselschap myn quant?

tgeselschap

 

Nu moet ick lachen met rijpen verstant,

 

Luij en leelijck buijten die mont int openbaer!³⁰⁸

quaet regement

 

Kee, maeckt eerst oft ghy niet en wert gewaer³⁰⁹

290 na sonder is wsch. arbeijt of iets derg. uitgevallen

293 dits tjagen en tvlien dat is de hele toeleg

+ 11 v^o

299 opt slichten eenvoudigweg, simpeltjes

300 peepten blijkbaar een mengvorm van de zwakke en de sterke vervoeging van pijpen, hier misschien op te vatten in den zin van klagelijk zingen (W.N.T., de bet. II, A, 1, b)

301 corrupt; vgl. de variant

308 buijten behalve; versta: je mond kun je roeren, maar verder...!

309 maeckt lees met S: merckt probeer, onderzoek

[p. 64]

310

An Armoe mijn caer//eenige mindernisse.

pover

 

Al sout mij costen cruijcken en vlissche,³¹¹

 

Ick segt u ecxprisse // so sal [ick] Armoe refuseren, op dattet waer is³¹²

 

Dat het geselschap mij geseijt heeft.

quaet regement

 

Proeft eens oft noch so swaer is.

pover

 

Ick doet het seer gaernne.

quaet regement

 

Ick peijse dattet niet lichter een haer is.

pover

315

Tes claer // fris // een onverduldich werck!³¹⁵

 

Ken canse verroeren, tgelijckt een serck,

 

Nae ick bemerck // swaer van gewichte.

quaet regement

 

Waedt raet off ickse u aff help rollen?

pover

 

Wel mijn lieve nichte,

 

Al sijdij wat slichte // condijt gedoen, ten waer niet quaet.³¹⁹

quaet regement

320

Willen wijt beginnen?

pover

 

Tis oock mijnen raet.

 

Toont uwen daet // heft op sonder toven, weest geen beradere.

quaet regement

 

Hoe veel ist nu nadere?

pover

 

Laet leggen, ten is niet dan te swaerdere,

 

Quaet regement, om dat ghijer an heft.

quaet regement

 

Bij rechte redene diet wel beseft,

325

Hierde waerheyt treft // contrarij, dats mijn vijrtuijt.³²⁵

 

Ick die wortel van dies! hou sou icks verdraegen³²⁶

pover

⁺

 

Tcloen van armoe zalder nochtans vuijt,

 

Al soude ick branthaecken daer toe ordineren.

311 vlissche flesse(n)

312 refuseren verstoten

315 onverduldich niet te dulden, onuitstaanbaar

319 slichte simpel (van geest); gedoen gedaan krijgen

325 hier wordt de waarheid geweld aangedaan, nl. mijn (goede) aard

326 wortel oorzaak

+ 12 r^o

[p. 65]

 

Oock soude ick het naeijen haest vuijt spijt versweeren³²⁹

330

En vercropen oock tsnijmes, borstelen en elsenen.³³⁰

quaet regement

 

Tjan, dat wae selssene!³³¹

pover

 

Jae, wedstenen, spanriemen, peck ende borstelen.

 

(Pover voort)

wel bedegen (omt hoeckgen ziende)

 

So/soo/en sach ick noijt so tegen armoe worstelen,

 

So starck als pover geselle, des armen bloet.

 

Leijder is zijnder fortuijne so seer onsoet,

335

Diet tgeselschap volgen, ende cranck regement

 

Diet huijs regeert, voorwaer ick kent,

 

Soe swaer ontrent // dat Armoe daer moet wesen.

tgeselschap metten brieff seijt

 

Nu hoort, pover geselle, ick sal der minnen brieff lesen.

 

Dit sij dan begonnen / met uwer vreden:³³⁹

340

Gemack vercoren, uijt grooter genadicheden

 

Laet ick u weten wadt mij ontbreckt.

 

Noijt vrouwe minne mij so quellen deden

 

Dan duwe, want thart is op u vergeckt.

 

So waermen van reijne vrouwe spreckt,

345

Daer hoor ick in deuchden van u gewaegen.

 

Macht sijt /u herte doch an mij lecht,

 

Ick blijff u dienstachtich alle mijn daegen.

 

Noijt minnaer mach meerder lieffde draegen

 

Dan ick tot uwaerts / boven alle die leven,

350

Want ghij staet also in mijn behaegen,

 

Ken machs u mits desen niet te kennen geven,

 

Om dat ghij mijn troosten sout, sijt des gewes.³⁵²

 

En doedijs niet / so sal ick door rouwe sneven.

 

Mijn lieff die deuchdlijck en redelijck es,

355

Eerwaerdige, laet u ontfarmen des.

tgeselschap steeckt den brieff toe seijt voort

 

Hier, pover geselle, gaet eert wert donckere

 

En saluteert mij die vrouwe ecxpres,

329 versweeren afzweren, verloochenen

330 elsenen elzen, priemen

331 selssene zeldzaam, vreemd

339 met uwer vreden met uw welnemen

352 Om dat opdat

[p. 66]

 

En toont u altijt als een ecxcelent jonckere.

 

Och, lachse nu over haer deure.

pover

 

O, dan waer ick een jonckere!

360

Kan ickse spreecken // ick crijcht veulen opten stal.³⁶⁰

tgeselschap

 

Ghij en weet niet hoe sinnelijck dat haer sal³⁶¹

 

Genoegen dat ghijse compt vrijen thuijs.

 

Met briefjen dus strijckt voor haer deur, quansuijs^363/4

 

Recht off ghijt niet en waert.

pover

 

Tsal seecker geschien.

tgeselschap

365

Tis meer dan tijt.

pover

 

⁺Ick hebse gesien

 

Ist als ick mien // in haer venster leggen gaepen.

 

Daer toe sijn nu alle die gebueren gaen slaepen,

 

Dus wil ick haer vercnaepen // dat seg ick u certeijne.³⁶⁸

tgeselschap

 

Gaet heenen en spreecke[n]se alleijnne,

370

Hout die maenier heerlijck reijne//van een looze radt.

pover

 

Hem, seg, hem, ou gemack, zijdij dat?³⁷¹

 

Spreeckt een woort pladt//nu op alle trouwe.

tgemack een rijcke vrouwe

 

Dat soude ick wel doen op dat ick wouwe,

 

Waert dat druck en rouwe // mocht keeren in geneucht.

pover

375

Dat betrou ick u op uwer grooter deucht.

gemack

 

Mij geeft groot wonder dat ghij meucht

 

Achter straete gaen dus laete.

pover

 

Dats een teijcken dat ick u niet en haete,

360 ick ... stal dan zal ik slagen

361 sinnelijck naar de zin, welgevallig

363/4 quansuijs ... waert alsof het zonder enig opzet geschiedde, alsof je er maar toevallig kwam

+ 12 v^o

368 haer vercnaepen mij bij haar voegen, naar haar toe gaan

371 ou hé

[p. 67]

 

Dus thoont u charitate // off ick blijff verlooren, moet ick u derven,

gemack

380

Wadt segdij doch, lieff?

pover

 

Voorwaer, ick soudt besterven

 

Can ick u niet beerven//dat seg ick u vrij.

gemack

 

So wilt mij dan reden seggen waer bij.³⁸²

pover

 

Gaern, gemack lieff, hoort nae mij,

 

Maer neempt sonder cij // desen brieff goet.³⁸⁴

385

Sij sal u der saecken wel maecken vroet,

 

En leestse metter spoet//ter eeren van mij, nae u vermogen;

 

Ick sal mij so lange om swijgen poogen.

gemack leest den brieff

 

Ontbeijt, pover geselle, vrijdij mij oock dus zeere?

pover

 

Jae ick, gemack, en dat op eere.

gemack

390

Woondij alleen? maeck dat bekent//mij[n].

pover

 

Neen ick, in trouwen, quaet regement // fijn

 

Moet te mijnent ontrent//sijn, al duncket u confuijsen.³⁹²

gemack

 

Nu hoore ick abuijse!//wat machse maecken?³⁹³

pover

 

Sij regeert mijn huijse.

gemack

 

Condij geen ambacht?

pover

395

Jae ick, en trouwen, naeijen.

gemack

 

Metter naelden?

pover

 

Neen, mer met borstelen ende draeijen,

 

⁺En sonder delaeijen // [t]cloen // daer ick mijn draen of scheer

 

Dat hiet Armoe.

382 reden waer bij de reden (oorzaak) waarom dat zo is

384 sonder cij zonder voorbehoud, onverwijld (Mnl. W. op si, 6de art.)

392 confuijsen iets schandelijks

393 abuyse iets ergs, een misstand

+ 13 r^o

[p. 68]

tekstkritische noten

gemack

 

Nu seght mij meer

 

Niet tot uwer oneer. Armoe Tcloen, isset oock groot?

pover

400

Jaet, te helfte grooter dan mijn hoot.⁴⁰⁰

 

Maer een ding bloot// is dat mij seer hindert.

gemack

 

Wadts datte?

pover

 

Maer wadt icker aff naeij, [t]niet en mindert.

 

Dat is dat mijn deert, mij wel aensiet.

gemack

 

Dats bijlo een groot verdriet.

405

Anders niet //dan twee dingen die u deert.

pover

 

Ick bidts u dat ghijt mij vercleert.

gemack

 

Teen is dat quaet regement u huijse regeert,

 

Tander ongesimuleert// is dat u tgeselschap verschraeijt.⁴⁰⁷

 

Haddij neerstich geweest // en Armoe vernaeijt,

 

Bij avontuere ghij hadt mij gepaeijt / en gecregen.

pover

410

Sulckx heeft mij geseijt mee//die wel bedegen,

 

Wadt baet geswegen // al valt mij tfortuijn rebel.

gemack

 

Hij seijde u die waerheijt ende niet el.

pover

 

Maer tgeselschap seijde ick soude u crijgen wel

 

Midt desen brieven snel// aen u te sennen.

gemack

415

Neen, dat en can ick niet bekennen.⁴¹⁵

 

Maer weetij wadt u proffijtelijcken dochte?⁴¹⁶

pover

 

Wadts datte, op dat ick u crijgen mochte?

 

Doet mij daer aff het rechte bediet.

gemack

 

Ten eersten dat ghij tgeselschap met allen verliet,⁴¹⁹

400 helfte G: helfter
407 verschraeijt S: verfraeijt
415 dat G en S: dats

400 hoot hoofd

407 verschraeijt vgl. de variant die vermoedelijk een juistere lezing geeft: dat gij plezier hebt in omgang met ‘geselschap’

415 bekennen toegeven

416 dochte van dogen deugen

419 verliet 1. vliet

[p. 69]

420

Dus voor u siet // en laet oock in geender manieren

 

Quaet regement u huijs te regieren.

 

Voor alle bestieren // vernaeijt Armoe op dat ghij condt,⁴²²

 

Dan sal mijn maegen ter selver stont

 

Daer toe raeden, goet ront // en ick neem u dan gaerne.

pover

425

Och lacij! so staet mij u noch lang te ontbaerne.

 

Nu, ick twerck aenveerne // en dat op bede

 

En vertoeff ick niet langer met.

gemack

 

Siet, daer is uwen minne brieff mede;

 

Draechten op een ander stede //om mee te vrijen.

pover

 

Also moet hem die nachtmerrij noch rijen!

430

Tfij tgeselschap, partijer//en u minnen brieff!⁴³⁰

gemack [binnen] en quaet regement seijt

 

Ou, pover geselle, hebdij tgemack tot uwen gerieff?

pover

 

Jae ick, godt ontferms.

quaet regement

 

Ontbeij, hoe verstae ick dat?

pover

 

Maer dat ick [thuijs] had gebleven badt⁴³³

 

En had//Armoe vernaeijt eenpaer.

quaet regement

 

Is dat seecker waer?

435

De'n die minnebrieven dierbaer//nu geen baet?

pover

 

Neense, niet een haer // met alle haer praet

 

Compter hulp noch baet//ramp heb hij diese gaff!

quaet regement

 

Hoe wel docht ickx.⁴³⁸

pover

 

Daer en compt niet aff.

 

Tis een verdurven draff // oft ten waer ickt vernaeijen conde,

440

Tcloen van Armoe.

quaet regement

 

O noijt quader ponden!

422 Voor alle bestieren vóór alles; op dat ghij condt zo goed gij kunt

430 partijer ruziemaker (Rhet. Gloss.)

433 badt beter

438 Hoe wel docht ickx dat heb ik wel gedacht

[p. 70]

 

Och watten ongesonden! // offt ghij alleen // waert!⁴⁴¹

 

Wast hier om dat ghij so wel te vreen // waert⁴⁴²

 

En dat ghij Armoe so seer verstiet?

pover

 

Nu, ten quam nae mijnder menen niet,⁴⁴⁴

445

Alsoot de menige geschiet // dus leg ickx neer.⁴⁴⁵

 

Nu wil ick Armoe gaen wercken weer;

 

Haelt mij tleer, want ick sidt op mij[n] pladt.

 

Ou, wadt wast dat den Welbedegen adt,

 

Segh mij doch dat// eer hij Armoe vernaeijde?

quaet regement

450

Twaer goet dat de weerhaen eens omme draeijde!

 

Want roggenbroodt adt hij met vlaemsche kaese.⁴⁵¹

pover

 

Also wil ick oock eeten voort.

quaet regement

 

Tis al vijsevase!

 

En acht niet een blaese // laet ons eeten also wij plaegen,

 

Want mijn oogen noijt pover geselle en saegen

455

Die Armoe vernaeijde in haer daegen //al wildijt u pijnen.

pover (naeijende)

 

En mostij dese draeijen dus cleijn oock twijnen,

 

Nimmermeer naet schijnen //werde ick van Armoe ontslegen.⁴⁵⁷

wel bedegen vuijt

 

Ontbeijt, pover geselle, naeijdij weder?

pover

 

Jae ick, wel bedegen,

 

Op dat van mij niet wert gecregen meer ongevals.

wel bedegen

460

Wel hoe compt dat bij?

pover

 

Och, ick heb[t] wederom aen den hals

 

Mits Armoe, god schen//mijn aenvaen bedrooch mij.

441 ongesonden narigheid, beroerde toestand

442 so wel te vreen ironisch op te vatten

444 het kwam niet uit zoals ik gedacht had

445 leg ickx neer zie ik ervan af

451 vijsevase kletspraat

457 Ontbeijt wacht, wel, hé

[p. 71]

tekstkritische noten

wel bedegen

 

Hoe voerdij met u vrijen?⁴⁶²

pover

 

Tgeselschap looch mij.

wel bedegen

 

Woude u gemack niet hooren?

pover

 

Eeven nae ist nu / alst te vooren.

 

Ick de arbeijt verlooren // met allen groot.⁴⁶⁴

wel bedegen

 

Maer bij gans Doot!

465

Waer ick als ghij, ick wonne mij[n] broot

 

Om alle wederstoot // van mij te keeren,

 

Want tis tbegeeren // vande heer der heeren,

 

Sonder cesseren // vroech ende laet.

pover

 

Och, ick verstae seer wel uwen goeden raet;

470

Mijn werck is quaet // geheel met allen,

 

Maer ick hoop, wilt godt, tsal wel beter vallen.

 

Dus niet meer te mallen // maer ghij, Quaet regement,

 

Ghij moet u mee beter schicken bij mij ontrent,

 

Sal ons convent // beter werden gesien.⁴⁷⁴

wel bedegen

475

Bij quaet regement sietmen wonder geschien,

 

Nae tschriffs bedien // dus sijt niet te pradt.⁴⁷⁶

 

Gedenckt hoe dat // den rijcken man zadt

 

Dagelijckx en adt // en maeckte goedt chier,

 

Maer wadt den armen Lazarus badt,

480

Hij gaf hem niet, pladt // waer deur hij quam in thelsche vier.

quaet regement

 

Ick ducht tsal mij werde[n] een swaer dangier⁴⁸¹

 

Mits allen hier // mijn leven te muijteren int goet,⁴⁸²

 

Want die werrelt staet mij aen met allen soet,

 

Ende tgeselschap doet // oock mijn man dick doolen.

wel bedegen

485

O pover geselle, verlaet die tavaeren, die duijvelsche schoolen!

 

Wilt met gods woort niet folen // off ghij sult u bevlecken.⁴⁸⁶

462 met u S: metten
463 Eeven nae ist nu S: Neense bleeff even nae
483 mij aen S: in may

462 looch mij loog mij iets voor, bedroog mij

464 lck de arbeijt verlooren ik deed verloren moeite

474 convent samenleving; huishouden

476 pradt hoogmoedig

481 een swaer dangier een moeilijke onderneming

482 muijteren veranderen

486 jolen lichtvaardig omgaan

[p. 72]

 

Wilt oock niet als nabal in boosheijden vergecken,⁴⁸⁷

 

Maer u handen vuijtstrecken // tot arbeijden weest vlijtich,

 

So sal godt u weder spijsen en u ledekens decken

490

Sonder vertrecken // wilt god die sulcke niet sijn verwijtich.⁴⁹⁰

pover

 

Wadt noot waert, mocht ick Armoe eens wesen verslijtich⁴⁹¹

 

Ende geheel affrijtich // so waer ick gepaeyt.⁴⁹²

wel bedegen

 

Och ja, wanneer ghij daer gestaedich off naeijt.

 

Als een vogel hem verfraeijt // en vliecht henen en hem niet en quelt,

495

Soe heeft godt den mensch tot arbeijden gestelt.

 

Hoe welt u sinnen quelt // weest patientich.

pover

 

U reden luijden excelentich

 

Hoe wel se tormentich//vallen in mijn zinnen geheel.

 

Nu vrouwe, laet goet regement mee hebben sijn deel;

500

Daer mee ick godt beveel // en blijve verduldich.

quaet regement

⁺

 

Och man ick kenne mij schuldich;

 

Seer menichvuldich // ken ick mij culpabel.

 

Vergevet mij, ghij vindet mij voortaen stantabel⁵⁰³

 

En heel laudabel in mijn hanteeren.

pover

505

Diet niet en weet, macht hier leeren.

wel bedegen

 

Eerwaerdige versaemde, ghij vrouwen en heeren

pover

 

So wij gespeelt hebben ende dat uijt vreuchden,

 

Tcloen van Armoe is quaet om aff te scheeren.

wel bedegen

 

Eerwaerdige vrouwen en heeren

quaet regement

 

Wilt alle dinck doch ten besten keeren,⁵⁰⁹

510

Dat bidden wij u altsaemen in deuchden.

wel bedegen

 

Eerwaerdige vrouwen en heeren

pover

 

So wij u gespeelt hebben uijt vreuchden,

487 als nabal zie 1 Sam. 25, 2 vg.

490 sulcke 1. saecke?

491 wesen verslijtich te boven komen

492 affrijtich vrij, los van

+ 14 v^o

503 stantabel standvastig; betrouwbaar

509 keeren duiden

[p. 73]

 

Ecxemplij gratija, ghij jonge jeuchden.

wel bedegen

 

Daerom dooren die hem dick deur tgeselschap verfraijen,⁵¹³

 

Die sneven in Armoe.⁵¹⁴

quaet regement

 

Dats hier bekent.

pover

515

Maer wie sijnt die met armoe meest sijn belaijen?

wel bedegen

 

Daerom dooren die hem dick deur tgeselschap verfraeijen,

 

Die sneven in Armoe.

quaet regement

 

Dats waer, want Armoe en connense niet vernaeijen,

 

Zoot blijckt.

pover

 

Dats u schuit, quaet regement.

wel bedegen

 

Dooren die hem dick deur tgeselschap verfraeijen,

520

Die sneven in Armoe.

quaet regement

 

Dats hier bekent.

 

Hier mede uwen oorloff, vrienden present.

 

Die heer omnipotent // die wil u algelijcken

 

Brengen hier boven inder hemelen tent,

 

Die zuijver en jent // roept armen en rijcken.

525

Neemptet in danck van die broeders van Trou moet blycken,

 

Al sijn haer practijcken // slecht om te prijsen.

 

Adieu, hier mede wilt godt die eer bewijsen.

 

 

 

Finis

 

Is lang in dicht 593 regulen

 

Per Trouw Moet Blijcken

513 dooren dwazen

514 bekent gebleken

[p. 74]

Errata
bij het Esbatement Vant Gelt^*

blz. 60	laatste regel suchbenen, l: suychbenen
61	midden, ‘Na de heer’ enz., l.: Nadat zij de heer gegroet hebben, enz.
67	de laatste noot hoort bij vs. 18
vs 348	karing, l.: haring
371	gen, l.: ben

* Jaarboek 1966, p. 59-84.

[titel] S 1 r^o Een Spull van Tcloen van Armoe
[opschr.] S 2 r^o Een Spelle vant cloen van Armoe
2 Gaen S: gae
8 jonge niet in S
10 de S: die

21 duijvel S: duuel
24, 26 en 27 in S niet voluit geschreven
31 weet G wadt; S: wat opschr. boven 33 spinnende S: spinnende ende dat opt cloen winnende
37 Ick en S: ken opschr. boven 43 Wel bedegen S: Die welbedrijuen een rijck man (verder echter steeds Bedeghen genoemd)
44 wondert S: geeft

47 naer S: rae
53 niet eeten oock S: oick niet eeeten; den ontbr.

66 gemaeckt S: gemack

111 Ego S: ijgo
127 Al S: Also

131 creechdij G: chreechdij
132 in G: en
136 was in S na aff
143 troudese S: trouse
145 Soe G: Hoe
148 tsomers S: somers; oppe S: op

162 icker S: icker dan
opschr. boven 164 ingevoegd volgens S
167 cout ingevoegd volgens S
170 tsheijlige G: tscheijlige
171 wast G: wadst
172 viere inden ontbr. in S; wijne G: wijnen

178 hoor G: hoort; S: hoor
187 quaet ontbr. in S
189 werelt in G en S voorgesteld door een cirkel met een kruis erop
193 hoorde G: hoordij
194 spelen G: spelde; S: speelden opschr. boven 196 ingevoegd volgens S

292 mach S: mocht; gecrijgen S: crijghen
298 sijdijs S: sijdijs oic
301 verdiende loon al misse S: verdiende aelmisse
309 maeckt S: merckt

311 vlissche S: vlesse
322 swaerdere S: zwadre

331 wedstenen spanriemen S: wetstien spanriem
332 soo ontbr. in S
346 lecht S: lect
349 uwaerts S: uwers

360 Kan ickse in S onderstreept en in marg. toegevoegd: ofte ❘ coem ickse te
369 spreecke[n]se S: spreecktse
370 heerlijck ontbr. in S
374 dat S: duer

383 gemack G: gemackt
384 cij S: scij
388 zeere G: zeeren
389 eere G: eeren
396 mer G en S: neen

433 thuys ingevoegd volgens S
435 De'n S: Duen
440 ponden S: ponde

441 ongesonden S: ongesonde
boven 458 Welbedegen vuijt S: Pouer naeyende seijt (verkeerdelijk, in plaats van boven 456)
460 heb[t] verbeterd volgens S; hals G: halschs
461 mijn aenvaen S: mij Waen

495 Soe G en S: Hoe
498 in ontbr. in S

513 en 516 Daerom ontbr. in S
522 al S: allen
Colofoon in S: Ende is lang vijfhondert ende xc iij regulen (‘Per Trouw Moet Blijcken’ ontbr. in S).