Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1945

[p. 36]

Een leemte in onze lexicografie.

Er bestaat reden om trots te zijn op onze Nederlandse lexicografie. Door samenwerking van Noord- en Zuid-Nederland werd in 1865 het grote Nederlandse Woordenboek op touw gezet, dat Matthijs de Vries als zijn levenswerk beschouwde, waaraan hij en zijn medewerkers hun beste krachten wijdden, en waaraan door een staf van jongere geleerden tot op onze tijd ijverig gewerkt is. Reeds is een supplement in bewerking en kan men op de voltooiing vertrouwen. Daarnaast stelde Verdam zijn voortreffelijk Middelnederlandsch Woordenboek, waarvoor het gehele bronnenmateriaal zorgvuldig geëxcerpeerd werd. Wij zijn dus twee standaardwerken rijk, die bestemd waren om elkaar aan te vullen. Ondanks deze bedoeling bestaat er een leemte: de zestiende eeuw, de tijd van de rederijkers en de vroege renaissance komt onvoldoende tot zijn recht.

De oorzaak van deze leemte is historisch verklaarbaar. M. de Vries, klassiek geschoold, bepaalde zich weliswaar niet tot het hedendaagse gangbare Nederlands, maar nam uit de oudere taal alleen op, wat hij als klassiek en dus als ‘goed’, voorbeeldig Nederlands beschouwde. Zijn Woordenboek moest leiding geven bij het taalgebruik, moest kiezen en schiften. Als aanvangsjaar wilde hij aanvankelijk 1637 nemen, het ontstaan van de Statenbijbel, dus met uitsluiting zelfs van de vroege taal van Hooft en Vondel. De verbasterde taal van de rederijkers kwam in het geheel niet in aanmerking. Daarvan is hij later wel ten dele teruggekomen, maar het vooroordeel tegen de zestiende eeuw bleef bestaan, totdat eerst zijn opvolgers tot beter inzicht kwamen.

Het Middelnederlandsch Woordenboek trok de grens naar de zestiende eeuw niet strak. Dat was trouwens onmogelijk: laat-Mnl. en vroeg-zestiende-eeuws vloeit ineen. Verdam onderzocht menige tekst van ± 1525. Toch is het opmerkelijk dat hij b.v. de rederijkerstaal van Anna Bijns, die toch in dezelfde tijd valt, terzijde liet. Wie vroege rederijkersteksten bestudeert zal goed doen, het Mnl. Wdb. te raadplegen, maar hij zal dat herhaaldelijk vergeefs opslaan.

Er is dus een leemte aan te vullen, en de meeste uitgevers van zestiende-eeuwse teksten hebben dit levendig beseft. Door hun

[p. 37]

taalkundige aantekeningen, maar vooral door zorgvuldig bewerkte glossaria hebben verscheidene waardevolle bijdragen geleverd, o.a. Prof. Stoett bij de uitgave van zijn Drie kluchten, Dr Erné, Dr Van Dis, Dr Galama, Dr Meyling in hun proefschriften.

Bij andere belangrijke teksten ontbreken de woordenlijsten nog. Jammer is het, dat J.W. Muller zijn glossarium bij Everaert's werken niet voltooid heeft: de woordvoorraad is wel op fiches gebracht, maar zonder verklaring.

Met ongeduld wachten wij ook op het glossarium bij Jan van Styevoort's Refereinen, terwijl het glossarium bij de Gentse Spelen, in bewerking voor het tweede deel van de uitgave door Erné en Van Dis, reeds voltooid zou zijn, als de oorlog niet tussenbeiden gekomen was. Nog een desideratum is een glossarium op de spelen van de Rode Roos, die reeds uitgegeven zijn.

Ieder kenner van ons rederijkerstijdperk weet echter dat er nog heel wat teksten onuitgegeven zijn, o.a. in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel en in het archief van ‘Trou moet Blijcken’ te Haarlem. Met mijn leerlingen heb ik uit een groot aantal handschriften een voorlopig fichesapparaat samengesteld, dat voor ieder te Utrecht te raadplegen is.

Een samenvoeging van alle gedrukte glossaria zou reeds een nuttig hulpmiddel zijn, maar het zou onbevredigd laten. Aanvulling met al wat in voorbereiding is, maar vooral ook met materiaal dat nog verzameld kan worden uit gedrukte en ongedrukte teksten is dus gewenst en zelfs m i. noodzakelijk. Liefst zou ik het uitgebreid zien tot een meer algemeen woordenboek van de zestiende eeuw, want ook de taal van de vroege renaissance, die nog allerlei trekken met de rederijkerstaal gemeen heeft, verdient een nader onderzoek.

Hier ligt dus een taak, die het best te volbrengen zou zijn door samenwerking tussen Noord- en Zuid-Nederland. Al zou het einddoel niet in enkele jaren te bereiken zijn, men zou nu al de hand aan de ploeg kunnen slaan, en plannen ontwerpen om voorbereidend werk te doen.

Utrecht.

C.G.N. de VOOYS.