Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2020-2021

[p. 194]

Dr. Wijnaendts Franckenprijs 2021
Advies van de Commissie van voordracht

Het essay is een moeilijk te plaatsen, hybride genre, en daarmee het buitenbeentje van de literatuur. Het valt in de categorie ‘beschouwend proza’, maar is per definitie zo particulier en zelfs privé dat distantie en objectiviteit menigmaal ver te zoeken zijn - wat de aantrekkelijkheid alleen maar vergroot. Het essay mag best een verhaal vertellen, maar moet daarbij vooral authentiek en persoonlijk zijn, een stem laten horen, weg blijven van loze en gratuite verzinsels. Het mag de lengte van een vierhonderd woorden tellende column beslaan, maar een kloek boek telt even goed mee.

De eens in de drie jaar uit te reiken dr. Wijnaendts Franckenprijs is beurtelings bestemd voor het essay, al dan niet op het terrein van de literaire kritiek, dan wel voor een beschouwelijke tekst op het gebied van de cultuurgeschiedenis. Ditmaal was het de beurt aan de cultuurgeschiedenis. Uit de opbrengst van de jaren 2015 tot en met 2020 heeft de jury met volle overtuiging gekozen voor Waagstukken van Charlotte Van den Broeck, een boek dat naar de inhoud cultuurhistorisch is, maar dat in zijn vormgeving beantwoordt aan een aantal prominente kenmerken van het essay. Het handelt over een wereldreis langs dertien bouwwerken waarvan de makers een einde aan hun leven hebben gemaakt, meestal omdat ze de schande van een door hen gemaakte fout niet wilden overleven. Daarmee snijdt het een tot nu toe door kunst- en architectuurhistorici veronachtzaamde kwestie aan. Maar de manier waarop wordt gestuurd door het particuliere belang van de verteller, die al spiegelend en bespiegelend recht weet te doen aan de dramatiek van de dertien levensverhalen.

Van den Broecks odyssee begint in haar geboorteplaats Turnhout, bij een zwembad dat vanwege constructiefouten keer op keer moet sluiten. Op haar punt van vertrek vraagt ze zich af wanneer een mislukking de moeite waard is om voor te sterven. Daarmee reikt ze veel verder dan een anekdotisch relaas over de spreekwoordelijke twaalf ambachten en dertien ongelukken. Waagstukken, dat in zijn titel verwijst naar even ambitieuze als hachelijke ondernemingen waarvan je vooraf niet weet of je ze tot een

[p. 195]

goed einde zal brengen, is eigenlijk een verhandeling over de kunst, die niet zelden ook de kunst van het falen is.

Halverwege haar reis komt Van den Broeck tot de conclusie dat de verhouding tussen schepper en schepping altijd iets weg heeft van een destructieve liefdesverhouding waarbij de een zichzelf kapotmaakt in functie van de ander. Eenmaal dat vastgesteld neemt ze zichzelf als schrijver flink de maat. ‘Het kan niet allebei, schrijven en een heel leven, er moet iets kapot. Vanuit het eerste besef iets gemaakt te hebben, en de kortstondige megalomanie die daarmee gepaard ging, wilde ik weten of ik ook kon vernielen. Een kleine, despotische neiging, ik viel er niemand mee lastig, als object van vernietiging koos ik mezelf.’

Zo loopt deze verkenning van bouwmeesterlijk falen uit op een hoogstpersoonlijke defence of poetry, maar een die toch aansluit bij de tradities van romantiek, symbolisme en modernisme. ‘Schrijven vanuit het gebrek’, daar komt Charlotte Van den Broeck op uit, maar niet zonder ‘het verlangen om wat gebrekkig is weer heel te maken, of toch de mogelijkheid om dat te doen binnen de lege ruimte van een wit papier.’

Namens de Commissie van voordracht,

Jaap Goedegebuure

Odile Heynders

Nelleke Noordervliet

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de Commissie van voordracht, de Dr. Wijnaendts Franckenprijs 2021 toe te kennen aan Charlotte Van den Broeck voor haar boek Waagstukken. De prijs werd op 30 oktober 2021 uitgereikt te Leiden.