Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2017-2018

[p. 143]

Joost Zwagerman essayprijs 2018
Advies van de commissie van voordracht

Eerlijk gezegd waren we nogal overdonderd. Wij, de jury van de eerste Joost Zwagerman Essayprijs, Barber van de Pol, Maria Vlaar, Joost de Vries en ik. We hadden gehoopt op tientallen, misschien wel honderd inzendingen en daar leek het eerst ook op: elke week druppelden er enkele inzendingen binnen. Tot de laatste week voor de deadline van 1 juni. Ineens stroomde de mailbox vol, tien, twintig inzendingen per dag. Uiteindelijk hadden we 185 essays.

Veel werk voor ons, maar we waren er blij mee. Er zijn dus heel wat ‘beginnende’ essayisten in ons taalgebied die de moeite nemen een essay te schrijven en naar ons op te sturen. Want voor die categorie is de Joost Zwagerman Essayprijs, een initiatief van de Van Bijleveltstichting en de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, bedoeld. ‘Beginnend’ hadden wij gedefinieerd als: schrijvers die nog geen essay in boekvorm hebben gepubliceerd en geen vaste positie bij een medium hebben.

Dat wil niet zeggen dat we met amateurs te maken hadden. Het niveau van de essays lag gemiddeld behoorlijk hoog; het lezen was geen straf. Een paar dingen vielen ons op. Veel schrijvers kozen een onderwerp uit het eigen leven. Ze schreven over de liefde, hun jeugd, hun ouders, de dood van een dierbare, psychische inzinkingen, problemen op het werk, over zwangerschap en ouderschap. Geen essays in klassieke zin, eerder autobiografie, maar de grens is moeilijk te trekken; we beschouwden ze als essays.

Een klassiek soort essays waren de kunstbeschouwingen: persoonlijke reflecties op romans, films, beeldende kunst, muziek en theater. Ook het politieke essay ontbrak niet: betogende stukken over de toestand in de wereld, over nationalisme, immigratie, politieke correctheid. Een ander vaak gekozen thema was de grote hoeveelheid informatie en communicatie die de mens van nu overvalt en de vluchtigheid daarvan. Het viel ons op dat één thema er bekaaid vanaf kwam: duurzaamheid en het klimaat, toch een belangrijk actueel vraagstuk. Misschien komt dat doordat onze essayschrijvers vaak alfa's zijn en bèta's minder vaak schrijven.

Deze variëteit aan onderwerpen, toonaarden en benaderingen zou Joost Zwagerman, die vandaag 55 zou zijn geworden, plezier hebben ge-

[p. 144]

daan. Ook hij besloeg een zeer breed scala aan onderwerpen en nam het begrip ‘essay’ ruim. Hij schreef in zijn essays persoonlijk en hartstochtelijk, maar altijd onderbouwd met argumenten en met een rijkdom aan voorbeelden.

Zeven essays sprongen eruit. Zeven goed geschreven, interessante, gedreven en publicabele stukken, die wij alle zeven van harte aanraden, ook aan de redacteuren van media en uitgeverijen. Ik noem ze in alfabetische volgorde, met het commentaar van de jury.

Yousra Benfquih, ‘De serendipiteit van bananenbrood en sterrenstof’.

Wat het raadselachtige verband is tussen deze drie, daar kom je alleen ín dit essay achter, en dat maakt het een echt essay, een persoonlijke zoektocht. De schrijfster heeft een mooie pen, de invalshoek is origineel en het verhaal heeft een fijne sfeer, die de lezer sterk bij het verhaal betrekt.

Sjoerd van Hoorn, ‘De terugkeer van de kitsch’

Dat begrip ‘kitsch’ moeten we hier breed nemen: politieke kitsch, idealistische kitsch, taalkitsch. De auteur neemt de hedendaagse tijd flink de maat in een stevig, erudiet betoog, met scherpe observaties. De typeringen ‘hoekig’ en ‘tegendraads’ en zelfs ‘boos’ vielen in de jury en die waren beslist positief bedoeld. Deze auteur heeft lef.

Jilt Jorritsma, ‘Onthoofd’

‘Mooi staaltje modern denken’, zei een jurylid. Rond het thema ‘onthoofd’ haalt de schrijver veel uiteenlopende zaken bij elkaar: beeldende kunst - Rodin -, politiek en geschiedenis. Daarbij citeert hij anderen, maar hij ontwikkelt zijn eigen gedachtegang. Een fascinerend en origineel, soepel en beeldend geschreven essay.

Nicole Kaandorp, ‘Ik had eens twee meisjes’

De jury was zeer gecharmeerd van dit grappige, vrolijke verhaal - we vonden het eigenlijk vooral een verhaal - over een vrouw en haar liefde voor twee vriendinnen, een liefde die met grote luchtigheid en vanzelfsprekendheid wordt neergezet. Daarbij is het ook nog eens levendig en met vaart geschreven.

Ianthe Mosselman, ‘Het einde van de brief’

Dit is zo'n essay over de oppervlakkige en snelle communicatie, een goed

[p. 145]

geschreven, overtuigend stuk, verhalend én beschouwend. De schrijfster heeft haar pleidooi voor de brief - met voorbeelden van Nabokov - verweven met haar eigen verhaal, het contact met haar geliefde over haar zwangerschap. Dat heeft ze mooi en vaardig gedaan.

Max Urai, ‘Stickin’ it to the man - Lessen van activistisch Nederland’

Een stevig, uitgesproken betoog over activisme, in een opmerkelijke, slimme, retorische vorm. Wij hebben ook erg moeten lachen om dit essay. Het is met humor en ook zelfspot geschreven. De auteur laat de eigenaardigheden zien van zowel de activisten als hun tegenstanders. Een verrassend stuk, enig in zijn soort.

Hannah de Vries, ‘Het kermen van de bomen’

Dit is een schrijfster die het wél heeft over haar liefde voor te natuur, over bomen in dit geval. Over het persoonlijke van bomen en het boomachtige in de mens. Over de pijn van bomen waarin de bijl gaat. De schrijfster vermengt een persoonlijk verhaal met interessante wetenswaardigheden over bomen. Dat is vloeiend gedaan, in een mooie stijl.

Het was moeilijk om uit deze essays een winnaar te kiezen. Na een flinke discussie werd de jury het eens. We kozen voor een origineel, zeer hedendaags maar ook klassiek essay. Een stuk dat niet ikkerig is maar wel persoonlijk; de ‘ik’ zit in de persoonlijke manier van beschouwen, in het formuleren van eigen gedachten. We kozen voor een essay dat letterlijk essayerend, uitproberend is, en daardoor moeilijk na te vertellen.

De winnaar van de Joost Zwagerman Essayprijs 2018 is Jilt Jorritsma, met zijn essay ‘Onthoofd’.

Amsterdam, 18 november 2018

Barber van de Pol, Maria Vlaar, Joost de Vries en Aleid Truijens (voorzitter)

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de jury, de Joost Zwagerman Essayprijs 2018 toe te kennen aan Jilt Jorritsma voor zijn essay Onthoofd.