Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2016-2017

[p. 66]

Franciscus Antonius Brekelmans
Stratum 29 november 1917 - Breda 16 oktober 2012

Franciscus Antonius Brekelmans was het oudste kind van Franciscus Josephus Brekelmans en Adriana Anna Pulles. Het katholieke gezin met zes kinderen woonde achtereenvolgens in Stratum (in 1920 samengevoegd met Eindhoven), Schoonhoven (1923-1925) en Princenhage (sinds 1942 gemeente Breda). Vader Brekelmans was bedrijfsleider van enkele timmerfabrieken en werd in Princenhage directeur van een eigen timmerfabriek. Brekelmans' ouders hadden de hoop dat hun oudste zoon zijn vader in de fabriek zou opvolgen en de studie voor architect zou kunnen volgen. Maar Frans Brekelmans koos gezien zijn grotere aanleg en belangstelling voor taal, letterkunde en geschiedenis voor gymnasium-alpha aan het O.L. Vrouwelyceum te Breda. Zijn belangstelling voor geschiedenis bracht hem ertoe om tijdens zijn middelbare schoolperiode op onderzoek te gaan in het stedelijk museum van Breda en in het archief van zijn woonplaats Princenhage

Als 17-jarige scholier publiceerde hij in 1935 in de lokale krant zijn eerste onderzoeksresultaten over de Bredase Boterhal en over de oude dorpsherberg Het Roode Hert te Princenhage. Hiermee was ook zijn interesse gewekt voor het werken als archivaris. Zijn opleiding tot archivaris verliep met onderbrekingen. Eerst liep hij stage als volontair op het

[p. 67]

Rijksarchief in Noord-Brabant om het examen Wetenschappelijk Archiefambtenaar 2^e klasse te kunnen behalen. Vervolgens maakte hij vanwege de geringe vooruitzichten in het archiefwezen een overstap naar de gemeenteadministratie bij enkele West-Brabantse gemeenten. Vervolgens studeerde hij rechten aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Na het behalen van het doctoraalexamen rechten, vrije studiekeuze in 1952, verwierf hij in 1954 het staatsdiploma Wetenschappelijk archiefambtenaar 1^e klasse.

Tijdens en na zijn studie aan de universiteit werkte hij in deeltijd als streekarchivaris aan de gemeentearchieven van de Westbrabantse gemeenten Zundert, Rijsbergen, Steenbergen en Zevenbergen. Deze gemeenten stichtten per januari 1956 het Gemeenschappelijk Archivariaat Nassau Brabant, waarvan Brekelmans de eerste archivaris werd. Per 1 april 1957 werd hij aangesteld als gemeentearchivaris van Breda; deze functie zou hij tot zijn pensionering per 1 december 1982 blijven vervullen. Voorts vervulde hij van 1958 tot en met 1985 ook de deeltijdfunctie van archivaris van de naburige gemeente Nieuw-Ginneken.

Als gemeentearchivaris van Breda besteedde Frans Brekelmans veel tijd aan het maken van artikelen en het verzorgen van lezingen en tentoonstellingen over de geschiedenis van Bredase instellingen, monumenten en personen om zo interesse te wekken voor de geschiedenis van de stad. Om het vaak zonder historische achtergrondkennis afbreken van monumentale panden in de jaren van stadsvernieuwing en stadsuitbreiding tegen te gaan, wilde hij in ieder geval duidelijk maken welke historische waarde dergelijke panden hadden. Samenwerking met historisch geïnteresseerden was daarbij nuttig en noodzakelijk. Ook het vastleggen van het bodemarchief had zijn aandacht; hij ondersteunde de activiteiten van de amateurarcheologen en de uiteindelijk succesvolle acties voor de aanstelling van een stadsarcheoloog.

Al vanaf het begin was Frans Brekelmans betrokken bij de oprichting op 1 januari 1948 van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda De Oranjeboom. Hij vervulde daar tot en met 1992 bestuursfuncties en was tevens jarenlang lid van de redactiecommissie van het jaarboek van De Oranjeboom, waarin hij zelf ook vele artikelen publiceerde. Hij was tevens van 1956 tot en met 1971 voorzitter van het toen nog onder De Oranjeboom functionerende werkverband de Heemkundige Kring Breda. Een andere redactiecommissie waarin hij sinds 1968 als voorzitter zitting had, betrof die voor het overzichtswerk Geschiedenis van

[p. 68]

Breda (deel ii, over de periode 1568-1795), verschenen in 1977. Hierin schreef hij zelf een hoofdstuk over bestuur en rechtspraak. In de eigen beroepsverenigingen van archivarissen op provinciaal en landelijk niveau vervulde hij eveneens een tijdlang bestuursfuncties.

Naast zijn interesse in lokale en regionale geschiedenis had hij belangstelling voor genealogisch onderzoek. Met name in de periode 1938 tot en met 1943 - de tijd waarin hij ook onbetaalde stages liep - verrichtte hij tegen vergoeding genealogisch onderzoek voor particulieren. Onderzoeksgegevens die ten grondslag lagen aan publicaties of lezingen werden door hem verzameld in mappen, die nu als Collectie Brekelmans op het Bredase Stadsarchief zijn te raadplegen.

Als mens bleef hij altijd een heer, wat afstandelijk, maar ook steeds geinteresseerd in het wel en wee van de mensen met wie hij omging. Op uitbarstingen van jolijt op de immer plezierige bijeenkomsten van archivarissen uit het Belgische en Nederlandse deel van het oude hertogdom Brabant viel hij niet te betrappen; wel had hij het daar zichtbaar naar zijn zin met zijn collega's. De eigen medewerkers sprak hij aan met ‘meneer’ of ‘mevrouw’; tutoyeren was alleen van toepassing voor gelijken van rang. Zijn echtgenote, mw. T.A.H.M. Brekelmans-Berendsen (8 mei 1927 - 8 april 2016) met wie hij in 1953 huwde, was een voorbeeld van Brabantse hartelijkheid. Zij was zijn steun en toeverlaat, zeker tijdens de perioden dat hij tobde met zijn gezondheid. Zij kregen twee dochters en twee zonen. In zijn persoonlijk leven was ook het rooms-katholieke geloof waarin hij was opgevoed, hem tot steun.

In 1966 viel Brekelmans de eer te beurt om op grond van zijn publicaties benoemd te worden tot lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. De meeste publicaties van zijn hand zijn geschreven in de tijd dat hij streekarchivaris in West-Brabant en gemeentearchivaris van Breda was. Deze publicaties betreffen dan ook veel onderwerpen die op deze regio betrekking hebben. De reeds vanaf zijn tienerjaren aanwezige belangstelling voor genealogie komt eveneens in zijn publicaties tot uiting. Zijn studie rechten aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen verklaart zijn belangstelling voor rechtshistorische onderwerpen, zoals zijn dissertatie uit 1965 over de Belgische enclaves in Nederland en het uiteindelijk in 1990 verschenen deel 3 van de Middeleeuwse rechtsbronnen van stad en heerlijkheid van Breda. Bij de door de Bredase burgemeester in 1979 met succes aangedragen motieven om hem voor te dragen als officier in de orde van Oranje-Nassau wordt vermeld, dat hij als

[p. 69]

archivaris een man is gebleken ‘met een vruchtbare pen, die het door hem met veel toewijding en wetenschappelijke inzet verrichte speurwerk in oude archieven weet om te zetten in leesbare geschriften, die historisch verantwoorde documentatie en informatie verschaffen over tal van feiten en gebeurtenissen uit het verleden en hun betekenis voor stad en streek.’

h.d. wessels

Voornaamste geschriften

Voor een overzicht van alle publicaties van dr. Brekelmans tot in 1987 zie men de ‘Lijst der geschriften van dr. Franciscus Antonius Brekelmans, tot mei 1987’ samengesteld door J. van Haastert en verschenen in het Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda De Oranjeboom xl (1987), pp. 168-187, en de inventaris van de Collectie Brekelmans in het Stadsarchief Breda. In het overzicht van J. van Haastert vindt men ook vermeld zijn gepubliceerde inventarissen van het oud-archief van de gemeenten Made en Drimmelen, Rijsbergen en Zundert over de 16^e tot de 19^e eeuw.

Tot de voornaamste publicaties behoren:

Het Bredasche gasthuis. Geschiedenis van het Oude-Mannenhuis te Breda met de daarmee in 1789 verenigde gestichten. Breda 1951.

‘Honderd jaar Stadsarchief Breda’, in: Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda De Oranjeboom xv (1962), pp. 24-71.

De Belgische enclaves in Nederland. Bijdragen tot de rechtsgeschiedenis van Baarle-Hertog en Baarle-Nassau. (diss. Nijmegen); tevens verschenen als deel iv in de serie Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland. Tilburg 1965.

F.A. Brekelmans en F.F.X. Cerutti (red.), Brieven van de Rijksarchivaris dr. R.C. Bakhuizen van den Brink uit zijn Brusselse en Haagse periode, 1849-1861. 's-Gravenhage 1975.

‘Bestuur en Rechtspraak’, in: Geschiedenis van Breda ii. Aspecten van de Stedelijke Historie 1568-1795. Schiedam 1977, pp. 87-162.

Kasteel Bouvigne. Hoogheemraadschapshuis. Breda 1977.

Twee eeuwen Broese. Gedenkboek bij het 200-jarig bestaan van de Koninklijke Drukkerij Broese en Peereboom bv te Breda 1784-1984. Breda 1984.

F.A. Brekelmans en F.F.X. Cerrutti (red.), Middeleeuwse rechtsbronnen van stad en heerlijkheid van Breda. Deel iii. Rechtsbronnen 1477 tot 1504. Zutphen 1990.