Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2014-2015

[p. 185]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2015
Advies van de Commissie voor Schone Letteren

Een rijke oogst, zo mocht de Commissie voor Schone Letteren constateren bij het overzien van de inzendingen uit 2013 en 2014. Zij was blij verrast door het lezen van zoveel sterke poëziedebuten. Zowel in België als in Nederland zijn de afgelopen jaren eigenzinnige en opvallende eerstelingen verschenen. Het maakte het niet makkelijk tot een voordracht te komen, maar een interessant karwei was het wel.

Het viel de Commissie op dat het merendeel van de ingezonden bundels naast verscheidenheid ook veel overeenkomst laten zien. Die schuilt in de hardnekkige poging de eigen persoonlijkheid te onderzoeken en haar positie in de wereld te definiëren. Dergelijke poëzie, die zich richt op de eigen binnenwereld, lijkt op een vorm van zappen langs wat er zoal op de innerlijke kanalen wordt uitgezonden: flarden van gedachten, halve meningen en terloopse waarnemingen. Onderwerpen worden snel aangestipt en weer verlaten voor andere: alles is vluchtig en iedere selectie lijkt het gevolg van willekeur. Deze gerichtheid kan krachtige poëzie opleveren, waarin de humor niet ontbreekt. Maar zij kan ook uitmonden in gedichten waaruit een deprimerend gebrek aan interesse spreekt voor de wereld buiten het eigen ik. Denken we verder door in de lijn van die ikgerichtheid, dan valt het op dat gesloten, hermetische of ‘talige’ poëzie opvallend in de minderheid is.

De bundel Papieren veulens van Hanneke van Eijken trof de Commissie als een zeldzaam voldragen debuut. De verhouding tot de buitenwereld, en de vrees daarvoor, is ook in deze poëzie bespeurbaar. We houden ons vast / aan klamme lakens / we trekken onze vleugels in staat er in het gedicht ‘Stad’. En in het beklemmende ‘De nacht ligt met scharen voor de deur’ valt te lezen: mijn ramen zijn dichtgetapet / dit huis is een schip in een gitzwarte zee, blind / varend, op zoek naar land. Het komt er steeds weer op aan de wereld buiten te beheersen, zoals blijkt uit het gedicht ‘Tot de dood ons scheidt’: ik vouw ze zorgvuldig voor je op / de jurken en de kranten, de buitenwereld / die hier binnendringt.

In deze poëzie zijn echter ook andere keuzes gemaakt. De taal wordt meer dan eens ingezet om de werkelijkheid te onderzoeken, maar berooft haar niet van haar geheimzinnige kanten. Dit valt bijvoorbeeld op te maken uit het gedicht ‘Straat’:

[p. 186]

 

Ingesloten tussen de oude bajes en de stilte

 

van twee begraafplaatsen ligt een straat

 

 

 

die zo geheim is, dat hij niet voorkomt

 

in registers, als je googelt op zijn naam

 

levert dit alleen suggesties op

 

 

 

(...)

Een gedicht van Hanneke van Eijken maakt niet de indruk van een schot hagel, maar eerder van een flinterdunne pijl. Voortdurend loopt zij het risico te missen: één rukwind, één verkeerde beweging is al voldoende. Maar gelukkig treft Van Eijken vaak doel. Zo beschrijft zij een aantal merkwaardige manieren om te sterven: het drinken van een fles parfum, vallende kokosnoten. Echter, in plaats van te kiezen voor een overdadige opsomming met voor de hand liggende komische effecten, weet zij het gedicht op de valreep extra scherpte te geven. Terug naar het dagelijks leven, met alles wat daarin niet te bezweren valt: ik slaap vaak met een gevarenhamer / aan een touwtje / om mijn nek.

De gedichten in Papieren veulens zijn zorgvuldig opgebouwd. Hoewel het een debuut betreft, getuigen zij van een opmerkelijke beheersing van het dichterlijk metier. Ten bewijze daarvan moge de inzet gelden van het gedicht ‘Iemand moet er zijn’:

De nachten vallen klam in
deze stad, ik ben wakker
in een interbellum, tussen dagen

waak ik als een schaker
die wacht op een fatale zet

Wie dit fragment hardop leest - maar dit is niet eens noodzakelijk -, wordt gewaar hoe klankrijk deze versregels zijn, hoe ritmisch en op welke slimme wijze de enjambementen, vooral die aan het einde van de eerste en derde regel, zijn aangebracht.

De poëzie in Papieren veulens behoudt iets kwetsbaars, dat ook uit de titel van de bundel spreekt. In combinatie met een soms morbide on-

[p. 187]

dertoon levert dit beklijvende taferelen op, zoals in het gedicht ‘Bijeenkomst’, waarin iemand, een kind wellicht, de eigen begrafenis lijkt te ensceneren:

Niemand heeft cake neergezet
maar ik heb mijn beste jurk aangetrokken, roze
lippenstift opgedaan van mijn moeder
er is pluchen publiek

in de tuin groef ik een kuil, een graf
met ronde vormen

op een stok stak ik een brief, een vaandel
voor aan het voeteneind

het is nu alleen een kwestie van gaan liggen
de lippen losjes tuiten, de benen vouwen
als linnen servetten, wachten
tot ik gevonden word

Het knappe van dit gedicht is dat Van Eijken een aspect van de kinderwereld toont dat doorgaans door volwassenen over het hoofd wordt gezien: de absolute ernst waarmee gespeeld wordt.

Hanneke van Eijken is geen debutant die onvervaard de wereld van de literatuur binnenstormt. Haar debuut lijkt het eindresultaat van nauwgezet selecteren. Van geduld oefenen en inzoomen, eerder dan wegkijken, koortsachtig op zoek naar weer iets nieuws. De formuleringen zijn soms nog aarzelend, maar vaker stuit de lezer op sterke beelden en ideeën. De bundel Papieren veulens is een ingehouden, doelgericht en rijk geheel geworden. Een belofte die zeer nieuwsgierig maakt naar de verdere ontwikkeling van deze dichteres. De Commissie voor Schone Letteren verheugt zich daar bij voorbaat op en draagt de bundel Papieren veulens zonder aarzeling en unaniem voor ter bekroning met de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2015.

Kester Freriks, voorzitter

Pia de Jong

Ester Naomi Perquin

[p. 188]

Gerard Raat

Yves T'Sjoen

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de Commissie voor schone letteren, de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2015 toe te kennen aan Hanneke van Eijken voor haar dichtbundel Papieren veulens.