Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2012-2013

[p. 184]

Henriëtte de Beaufort-prijs 2013

Dankwoord, uitgesproken door Gita Deneckere bij de overhandiging van de Henriëtte de Beaufort-prijs 2013 tijdens de openbare jaarvergadering van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in het Academiegebouw te Leiden op 25 mei 2013.

Geachte leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, beste collega's,

‘Vele malen proficiat met de mooiste biografieprijs in het Nederlands taalgebied’ schreef mijn uitgever Harold Polis van de Bezige Bij Antwerpen me toen hij het nieuws van de bekroning van mijn “Leopold” met de Henriëtte de Beaufort-prijs vernomen had. Dat was nog voor ik zelf door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde op de hoogte werd gebracht. Op dat ogenblik had ik er het raden naar welke eer mij eigenlijk te beurt was gevallen. Ook toen Berry Dongelmans me later die dag uit mijn ondraaglijke nieuwsgierigheid verloste, had ik nog geen duidelijk beeld wie Henriëtte de Beaufort was en waar de naar haar genoemde prijs voor stond. Hedwig Speliers - ja, Joris van Parys - ja, Christine d'Haen - ja - om van het lijstje Nederlandse laureaten nog te zwijgen. Maar de Henriëtte de Beaufort-prijs is ten eerste geen gemediatiseerde prijs, en ten tweede ook geen prijs waar normaal gezien historici of niet-literaire personages mee gaan lopen. De intense blijdschap die zich langzamerhand van me meester maakte toen het nieuws beter tot me doordrong, heeft precies met die twee aspecten te maken. Geen gedoe, geen prijzencircus met nominaties en opgeklopte toestanden, grijnsgelach en concurrentieslag. Dat is één. Twee, en belangrijker nog voor mij persoonlijk is dat ik als historica en biografe van een doodgewone koning een vorm van literaire erkenning krijg waar ik stiekem van gedroomd heb. Ik wilde als kind schrijfster worden. Dat was mijn droom, mijn verlangen.

Het leven stuurt je dan op andere paden, het academische pad bijvoorbeeld, waar ik die droom om te schrijven natuurlijk tot op zekere hoogte heb kunnen realiseren, maar toch niet helemaal. Bij het begin mijn carrière kreeg ik van een zeer gewaardeerde leermeester, wiens naam ik nu niet zal noemen, maar waarvan ik weet dat hij mijn werk over collectieve actie en sociale bewegingen destijds zeker en vast kon appreciëren, te

[p. 185]

horen dat ik het academisch discours niet beheerste. Mijn beeldrijke en verhalende schrijfstijl zat daar voor iets tussen. Ik ervaarde dat toen, en ik spreek van meer dan twintig jaar geleden, een beetje als een ‘affront’ zoals ze dat in Vlaanderen zeggen. Een probleem ook, want hoe zich waar te maken in een wereld waarvan men het discours niet beheerst? Ik vond een weg in ‘the revival of narrative’ die destijds door historicus Lawrence Stone werd gethematiseerd en in de overbrugging van een tegenstelling die mij toen al helemaal geen tegenstelling leek, die tussen wetenschap en verhaal. ‘Ik ben er diep van overtuigd dat historici weer meer verhalen moeten vertellen, willen ze het contact met het geïnteresseerde lezerspubliek niet verliezen’ schrijf ik twintig jaar later in de inleiding van Leopold. En: ‘De overdreven verwetenschappelijkte geschiedschrijving heeft de neiging de geschiedenis te neutraliseren’.

Vandaag durf ik met veel meer stelligheid te verkondigen dat de historiografie aan zin en betekenis verliest als Clio zich al te zeer gaat conformeren aan het heersende academisch discours gericht op output, data-analyse, objectiveringsdrift, citatie-indexen en toptijdschriften met impactfactoren. Vandaag ben ik blij dat ik dat academisch discours niet tot het mijne heb gemaakt en Leopold heb geschreven. De paradox is dat ik dit dikke boek wel heb kunnen schrijven in de onderzoekstijd die ik van mijn alma mater, de Universiteit Gent gekregen heb, een sabbatical gedurende het tweede semester van 2008, maar daarna nog drie jaar waarin ik amper heb bijgedragen aan de outputquota en fnanciële criteria die de publicatiecultuur in Vlaamse academia beheersen en de humane wetenschappen in een wurggreep houden. In feite is Leopold bijna een daad van verzet daartegen. Ik kan dan ook alleen maar hopen dat onze faculteit en universiteit ruimte en tijd zullen blijven bieden aan slow science, en dikke boeken die niet strikt academisch zijn naar waarde blijven schatten. Mijn boek is namelijk geen vorm van vulgarisatie of wetenschapscommunicatie. Het is wetenschap en verhaal tegelijk. Mijn opzet was het om via de biografie van Leopold I, de eerste koning der Belgen, door te dringen tot de geschiedenis van Europa vanaf de Franse revolutie (zijn geboortejaar) tot Bismarck ongeveer (zijn overlijden), een geschiedenis van de werdegang van een tijdperk in feite. Ik heb dat vooral kunnen doen op basis van de honderden, duizenden brieven naar en van intimi die Leopold heeft geschreven en gekregen, en die de grondstof vormen van mijn boek. Wat een epistolaire cultuur, wat een lust voor het schrijven!

Een schrijver wil gelezen worden en probeert lezers te verleiden met

[p. 186]

zijn taal - daarom ben ik ook zo blij met de Henriëtte de Beaufort-prijs voor een biografie van iemand die mij met zijn taal verleid heeft, een koning dan nog wel, wiens subjectief geladen brieven me niet alleen de illusie gaven contact te kunnen maken met het verleden, maar ook de mogelijkheid om de lezer in de geschiedenis mee te trekken.

Een ‘uitgespaard’ portret van Leopold zoals het ‘Uitgespaard zelfportret’ van mijn illustere voorgangster-laureate Christine D'haen is deze biografie niet geworden. Door de ambitie om het persoonlijke verhaal in een breed historisch fresco te plaatsen heb ik mijn woorden niet gespaard. Leopold zou er in zijn hunker naar erkenning wellicht zeer blij mee zijn geweest. Hij heeft een echt vorstelijke biografie gekregen, en dan doel ik niet alleen op mijn 736 dichtbedrukte pagina's tekst, maar ook op de visuele vormgeving van Dooreman en de redactionele zorg die eraan besteed is door de medewerkers van de Bezige Bij. Leopold is een mooi boek geworden, dat zijn weg naar een breed lezerspubliek wel degelijk heeft gevonden - ondanks de omvang en de relatieve onbekendheid van het hoofdpersonage.

David Van Reybrouck heeft de universiteit verlaten om ‘Congo’ te kunnen schrijven; voor mij blijft het een uitdaging om in een academische context aan publieksgeschiedenis te doen, en boeken te schrijven die gelezen worden. Ook daarom ben ik bijzonder verguld met de erkenning door de Maatschappij der Nederlandse Letteren met de ‘mooiste biografieprijs in het Nederlands taalgebied’.

Tot slot zou ik mijn drie lieve mannen willen danken die me in mijn ‘vrije’ tijd de rust en ruimte geven om te schrijven: mijn twee zonen Casper en Quinten Rommens (waarvan de oudste sinds dit academiejaar Taal en Letterkunde aan de Universiteit van Antwerpen studeert) en Marc Cosyns, mijn eeuwige prins. Tien jaar geleden zijn we elkaar brieven beginnen schrijven, heen en weer terug. Deze ochtend ontving ik nog een brief in een echt verzegelde enveloppe. Met alle gevolgen van dien. Ook voor Leopold. Zonder Marc, nochtans een rechtgeaarde republikein, zou Leopold er beslist anders hebben uitgezien. Met en dankzij hem heb ik mijn kinderlijk verlangen om te schrijven teruggevonden, en daar kan ik hem nooit voldoende dankbaar voor zijn.

Gita Deneckere

Gent/Leiden, 25 mei 2013