Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2011-2012

[p. 177]

Dr. Wijnaendts Francken-prijs 2012
Dankwoord, uitgesproken door Thomas von der Dunk bij de overhandiging van de Dr. Wijnaendts Francken-prijs, tijdens de openbare jaarvergadering van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in het Academiegebouw te Leiden op 9 juni 2012

Geachte aanwezigen,

Een van de directe gevolgen van het ontvangen van een prijs is dat je zo te weten komt dat hij bestaat. De andere mogelijkheid daartoe is om onverwachts gevraagd te worden om in de jury zitting te nemen, zoals mij recent nog overkwam. Niet, voor de duidelijkheid, dat beide opties zich in mijn geval zo vaak voordoen - noch het toekennen, noch het ontvangen van een prijs. Dat laatste is vandaag zelfs pas voor de tweede maal, en opnieuw voor een prijs van welks bestaan ik voordien niet wist.

Als je niet van het bestaan van een prijs op de hoogte bent, ben je meestal ook verrast als je hem krijgt, en, inderdaad, dat gold ook voor mij. Nu vertoef ik, zoals ik U onderwijl hopelijk duidelijk heb gemaakt, niet zo frequent in het prijzencircuit, maar ik heb intussen begrepen dat ik met de Wijnaendts Franckenprijs op illustere voorgangers kan bogen. Daaronder bevinden zich buiten Karel van het Reve, wiens laatste deel van zijn verzameld werk ik afgelopen najaar in de Rode Hoed te Amsterdam ten doop mocht helpen houden, zeker een half dozijn cultuurhistorische vakbroeders die het - al dan niet nadien - tot een professoraat hebben gebracht, waaronder in 1939 de latere Utrechtse hoogleraar archi-tectuurgeschiedenis Murk Daniel Ozinga.

Ik heb overigens niet de illusie dat de toekenning vandaag ook mij in dat opzicht aan een beslissende carrièresprong voorwaarts zal helpen, zo ik dat al zou ambiëren, want ik heb in het verleden voldoende van het universitaire bedrijf gezien - en zie dat als gastonderzoeker bij Europese Studies in Amsterdam nu nog - om een offcieel wetenschappelijk bestaan vanwege het heden ten dage hoog-bureaucratische gehalte ervan niet onverdeeld aantrekkelijk te vinden. Die feitelijke afstand tot het academische circuit verklaart vast ook, waarom ik door de mededeling van de toekenning van deze mij onbekende prijs aangenaam verrast was.

[p. 178]

Overigens, wat mijn onwetendheid betreft: een dergelijke pijnlijke verlegenheid overkomt mij in algemene zin wel vaker.

Ik verdien immers, sinds ik in 2002 de Alma Mater na jaren van tijdelijke baantjes als ‘moeilijk inpasbaar’ - ik gebruik maar eventjes de termen waarmee ik ooit voor de militaire dienst ben afgekeurd - ik verdien, sinds ik dus de universiteit als moeilijk inpasbaar ben uitgerold, mijn brood deels met optredens in radio- en tv-programma's waarvan ik tot dat moment nog nooit heb gehoord (en U vermoedelijk evenmin). Nagenoeg standaard wordt mij dan, als ik voor deelname benaderd wordt, gevraagd: U kent vast wel ons programma en onze presentator, en dan moet ik bijna altijd - tenminste tegenover mijzelf - beschaamd erkennen dat dat niet zo is. Om mijn eigen onwetendheid niet al te pijnlijk te laten zijn, maak ik dan wel eens wat omtrekkende bewegingen om op bedekte wijze achter aard en inhoud te komen, in de trant van: ja, van die naam heb ik wel eens gehoord, maar het staat mij even niet meer zo helder voor de geest. U kent dat vast ook - of niet.

Dat gold dus eveneens voor deze prijs. Mijn verrassing was niet alleen des te groter, maar ook des te aangenamer, toen ik vernam waarvoor ik deze ontving. Niet, zoals mijn eerste spontane reactie was, voor een van mijn bundels met politieke essays, die ik niet zonder enige literaire pretentie ten papiere breng - een telefoontje van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde deed zulks aanvankelijk vermoeden. Nee, de prijs bleek nog een wetenschappelijke studie van mijn hand te betrefen, uit een levensfase die ik althans wat mijn broodwinning aangaat wel defnitief achter mij gelaten zal hebben. Want, laten we er niet omheen draaien, als het om een universitaire loopbaan gaat, dan is die in mijn geval natuurlijk gewoon mislukt.

Dat zal ongetwijfeld voor een groot deel aan mij liggen, niet alleen omdat ik inmiddels te oud en te eigenwijs ben om nog even om een boodschap gestuurd te worden, maar ook omdat ik - als gevolg daarvan - altijd een ander boek schrijf dan waarvoor ik eerder aangenomen ben; dat is ook op het hier bekroonde van toepassing. Meestal kom ik niet verder dan de inleiding van wat ik eigenlijk had willen doen; dat gold al voor mijn doctoraalscriptie en mijn dissertatie, en het geldt ook voor Een Hollands Heiligdom. Bovendien was ik in dit laatste geval met het eindresultaat zelf niet geheel content, omdat het toch meer een bundel dan een boek is geworden: ik heb een aantal eerder gepubliceerde artikelen achter elkaar gezet en aan elkaar geschreven. Ik concludeer wel met genoegen

[p. 179]

dat dit in de ogen van de jury kennelijk overtuigender is gelukt dan indertijd in mijn eigen.

Of ik daar erg rouwig om ben - ik bedoel nu de mislukking van mijn universitaire loopbaan - is een tweede, maar ik wil niet verhelen dat het mij juist daarom deugt doet dat ik blijkens de toekenning van de Wijnaendts Franckenprijs kennelijk toch niet geheel in vakkringen vergeten ben. Eenstemeer daar het vandaag gefêteerde boek allang niet meer verkrijgbaar is - wegens gering verkoopsucces is, zoals heden ten dage te vaak gangbaar, de resterende oplage al binnen twee jaar in de uitverkoop gedaan, wat dat betreft wel symbolisch voor mijn academische bestaan als zodanig. Erg veel geciteerd wordt ik namelijk niet, ook waar dat logischerwijze wel zou moeten (ik geef het maar eventjes mee) - want uiteraard kijk ik bij elk nieuw boek of artikel op mijn onderzoeksterrein dat mij onder ogen komt, of ik voldoende in literatuurlijst en notenapparaat wordt genoemd. Dat doet volgens mij overigens iedere wetenschapper, al zullen de meesten - ook van U hier - dat niet ongegeneerd als vanzelfsprekend durven erkennen. Maar ik heb in dat opzicht toch niet meer zoveel te verliezen, en mijn huidige broodwinning dank ik sowieso aan een toegenomen vermogen tot schaamteloosheid.

Op een pikante manier kruist overigens juist in Een Hollands Heiligdom mijn wetenschappelijk werk mijn op zulke schaamteloosheid gebaseerde journalistieke opereren in de politieke actualiteit, omdat ik met een van de in dit boek bestudeerde objecten inmiddels een bijzondere persoonlijk relatie ontwikkeld heb. Gewijd aan de architectonische eenwording van Nederland in relatie tot de introductie van het neoclassicisme en de opkomst van de patriottenbeweging op het eind van de achttiende eeuw, is de politiek-historische strekking van mijn verhaal in vakkringen niet onomstreden. Zelf zat ik aanvankelijk voor de houdbaarheid van mijn these speciaal met één gebouw in mijn maag: het stilistisch indertijd ultramoderne Paviljoen Welgelegen van de orangistische Britse bankier Henry Hope uit 1786.

Ruim twee eeuwen later zat dit gebouw, inmiddels tot Provinciehuis van Noord-Holland getransformeerd, omgekeerd ernstig met mij in zijn maag. Een en ander heeft zelfs - met foto van het gebouw en van mij - de voorpagina's van de landelijke dagbladen gehaald. Ook om die reden was ik aangenaam verrast dat de verlichte jury-autoriteiten in Leiden, anders dan de provinciaalse provinciale in Haarlem, er niet alleen geen aanstoot aan hebben genomen dat ik een omstreden politiek oordeel uit-

[p. 180]

spreek, maar dat zelfs hebben beloond, ook al betrof het, wel zo veilig, niet hedendaagse financiële goochelaars en Haagse opportunisten, maar een reeds lang geleden in ballingschap overleden bankier. Ik beschouw dat maar als een hoogst welkome academische tik op bestuurlijke vingers c.q. lange tenen, en ben alleen al daarom de jury zeer erkentelijk voor de toekenning van deze prijs.