Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2011-2012

[p. 171]

Kruyskamp-prijs 2012
Dankwoord, uitgesproken door Frank Willaert bij de overhandiging van de Kruyskamp-prijs, tijdens de openbare jaarvergadering van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in het Academiegebouw te Leiden op 9 juni 2012

Het verhaal van onze editie van Hadewijchs lyriek begon in 2003, toen de Stichting Nederlandse Klassieken aan Veerle Fraeters en mijzelf de opdracht gaf de poëzie van de Brabantse mystica uit te geven in de Deltareeks, en wel op zo'n wijze dat de huidige stand van het wetenschappelijk onderzoek over deze moeilijke literatuur voor een breed publiek toegankelijk werd gemaakt. Vrij vlug waren Veerle en ik het erover eens dat we de teksten die in de Nederlandse literatuurgeschiedenis als Strofsche Gedichten bekend stonden, Liederen zouden noemen, omdat we overtuigd waren van het gelijk van Louis Grijp die in 1992 al voor vijf van Hadewijchs gedichten een melodie had aangewezen. Verder dachten we een vertaling van de teksten te leveren en een doorlopend commentaar achteraan in het boek. In de zes jaren dat we aan het boek hebben gewerkt, is dit oorspronkelijke concept echter herhaalde malen bijgestuurd, zodat de kwaliteiten die tot de bekroning hebben bijgedragen in een niet geringe mate mede te danken zijn aan degenen die ons tijdens deze lange weg hebben begeleid en geadviseerd.

Van hen moet hier zeker de Utrechtse hoogleraar Paul Wackers worden genoemd, die ons vanwege de Stichting Nederlandse Klassieken als wetenschappelijke adviseur was toegewezen, en die zich een zeer gedreven begeleider toonde, ook toen de Stichting de Deltareeks ten grave had gedragen. Samen met zijn vrouw Marja Quik heeft hij een eerste versie van het manuscript meticuleus doorgenomen en talloze verbeteringen voorgesteld. Drie zangeressen zouden aanvankelijk de vijf door Louis Grijp gereconstrueerde melodieën zingen, maar toen in 2007 het plan rijpte om Louis te vragen naar nieuwe zangwijzen te zoeken en hij met de melodieën van negentien liederen terugkwam, werd hun rol veel groter en veranderde het boek geleidelijk in een multimediaal project met liefst vier cd's. Ook de opzet van het boek veranderde grondig, doordat de melodieën en hun reconstructie nu veel meer aandacht kregen en de rol van Louis Grijp uitgroeide tot die van volwaardig derde editeur. Al deze wij-

[p. 172]

zigingen en vele andere die ik hier niet kan noemen, kwamen niet in de laatste plaats tot stand onder impuls van onze uitgever Patrick Everard, die telkens weer uit het hoge Noorden naar Antwerpen afreisde om ons, soms tot onze wanhoop, met nieuwe voorstellen te bestoken, zodat het boek onophoudelijk veranderde maar - dat moesten we hem telkens weer nageven - ook steeds beter werd. Aan Patrick is het ook te danken dat Hannie Pijnappels zich over de vormgeving heeft ontfermd, die niet alleen op een subtiele wijze aan de layout van middeleeuwse commentaren herinnert, maar tevens een voor de lezer moeiteloos va-et-vient mogelijk maakt tussen Hadewijchs tekst, onze vertaling en het commentaar. Zij allen, en ook andere collega's van het Ruusbroecgenootschap en uit de wereld van de musicologie die ons steeds weer van commentaar en advies voorzagen, hebben hun eigen, onvervreemdbaar aandeel in het succes van ons - op het eerste gezicht slechts - moeilijke boek.

Want succes heeft het boek zeker gehad. Het haalde moeiteloos en na één jaar een tweede druk; gereputeerde buitenlandse uitgeverijen uit Spanje, Frankrijk, Duitsland, Hongarije, hebben de rechten aangekocht en bereiden vertalingen voor, vanuit de Verenigde Staten en China is er belangstelling. Onze doelstelling om een boek te maken dat een breed lezerspubliek kan aanspreken, hebben we blijkbaar gehaald.

Maar geldt dit ook voor onze tweede doelstelling: hebben we ook een wetenschappelijk boek gemaakt? Welnu, boekpublicaties scoren in het huidige onderzoeksklimaat niet erg hoog in de jacht naar internationale excellentie, en onder de verschillende soorten boeken scoren tekstedities nog het slechtst. Neem bijvoorbeeld het Vlaams Academisch Bibliografisch Bestand voor de Humane en Sociale Wetenschappen, dat de wetenschappelijke publicaties van Vlaamse onderzoekers van de afgelopen tien jaar inventariseert: wie de betrokken website consulteert, zal merken dat onze editie daar niet is opgenomen. Ze is immers niet verschenen bij een uitgeverij die als wetenschappelijk geboekstaafd staat op een in Noorwegen vervaardigde lijst (dit is geen grap). En ons boek mag dan begeleid geweest zijn door enkele van de meest voortrefelijke kenners van de Middelnederlandse literatuur, de middeleeuwse mystiek en de middeleeuwse muziek, het mag vele nieuwe inzichten bevatten zowel over de muziek als over intertekstualiteit, poëtica en mystieke leer, het is - o doodzonde tegen de stenen tafels van de ware wetenschap - niet aan de geijkte procedures van het peer review onderworpen geweest. De vraag is ook of dat wel de moeite waard zou zijn, aangezien een editie als deze,

[p. 173]

waaraan zes jaren is gewerkt, zou vallen in een categorie waaraan het gewicht 2 is gehecht, dit wil zeggen tweemaal het gewicht van één artikel in een wetenschappelijk, peer reviewed tijdschrift.

Jonge wetenschappers die vooruit willen komen, zouden dan ook wel gek zijn, als ze hun kostbare onderzoekstijd investeren in een dergelijk projecten. En daarmee dreigt op korte termijn een essentiële troef van de geesteswetenschappen te worden ingeruild voor de illusie van de universele meetbaarheid: de verbinding - en ik citeer nu uit het juryrapport - ‘van grote wetenschappelijkheid en even grote toegankelijkheid’, en daarmee de mogelijkheid om een brug te slaan tussen universiteit en gemeenschap, de ultieme legitimatie voor onze studie van zulke onrendabele en toch belangrijke onderwerpen als middeleeuwen, literatuur en mystiek.

Daarom zijn we zo blij met deze prijs, en dankbaar voor deze blijk van waardering vanwege echte deskundigen die tegelijk ook echte lezers zijn. En ongetwijfeld ligt hier ook een belangrijke rol voor een institutie als de Maatschappij: erover helpen te waken dat in een wereld waar het tellen het denken lijkt te verdringen, meten toch niet met weten wordt verward.