Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2010-2011

5. Verslag van de vertegenwoordiger voor Zuid-Afrika over het verenigingsjaar 2010-2011

In Zuid-Afrika stond 2010 in het teken van het wereldvoetbal. De oranjeploeg genoot enorme steun, vooral bij allen in Zuid-Afrika die banden met Nederland hebben, en de Kaap dolgraag opnieuw Hollands hadden willen zien. Pech dat Piet Hein er niet was, maar Zuid-Afrika was wel groots op de moedige poging van de Bafana, op Ghana, en vooral op Nederland, dat zo dicht bij de top van de wereld is geëindigd.

Ten aanzien van de neerlandistiek valt er veel positiefs te vermelden. De enkele reguliere activiteiten die vanwege het voetbal verzet moes-

[p. 229]

ten worden, zoals het driejaarlijkse internationale congres van de Suider-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek (SAVN) én haar jaarlijkse werkwinkel voor studenten, worden in juli 2011 aangeboden. De Universiteit van Wes-Kaapland speelt van het jaar voor het eerst gastheer voor het genoemde congres, met als thema ‘Intertaal en intertekst’ (10-13 juli). Het uiterst succesvolle eerste Roots-festival werd eveneens in 2010 aan deze universiteit aangeboden.

Een overzicht van de activiteiten van 2010 toont duidelijk dat de individuele én vooral de institutionele banden tussen Nederland, Vlaanderen en Zuid-Afrika (en tussen het Nederlands en het Afrikaans) op academisch, creatief, technologisch en zakelijk niveau steviger worden.

Op politiekinstitutioneel niveau vormde de bijwoning op 10 november 2010 in Brugge van het jaarlijkse topberaad van de Nederlandse Taalunie (die haar dertigste bestaansjaar vierde) door drie Afrikaanstalige vertegenwoordigers - waaronder W.A.M. Carstens als voorzitter van de ‘Afrikaanse Taalraad’ - een historisch moment. De ondertekening door de Zuid-Afrikaanse regering van een verklaring van voornemen tot groter samenwerking met de Nederlandse Taalunie is een gebeurtenis waarop velen bijna niet durfden te hopen.

De activiteiten van 2010 lieten ook zien dat de uitstraling van het Nederlands en de neerlandistiek voor Zuid-Afrikaanse academici steeds internationaler is gaan worden. Waar het verkeer in het verleden vooral richting Nederland en Vlaanderen ging, reisden vier Zuid-Afrikaanse academici in het afgelopen jaar naar Warschau voor het twaalfde (vijfjaarlijkse) internationale congres van de Internationale Vereniging voor Germanistiek, waar het Nederlands ook een plaats had. Twee Zuid-Afrikaanse neerlandici meldden zich in Jakarta voor het congres ‘Veertig jaar studie Nederlands’. En een Zuid-Afrikaanse neerlandicus is lid van het organisatorisch comité voor de Berkeley Conference on Dutch Studies, met als thema: ‘Colonial and post-colonial connections in Dutch literature’ (15-17 september 2011).

Naast bovengenoemde ‘internationale’ bedrijvigheden rond de neerlandistiek werd de ‘plaatselijke’ wisselwerking tussen neerlandici en schrijvers in Zuid-Afrika, Nederland en Vlaanderen ook verstevigd door steeds meer uitgebreide uitwisseling en samenwerking op het terrein van projecten en publicaties. Leden van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde zijn bij bijkans alle projecten betrokken. De Noordwes-Universiteit zette haar uitwisseling met de Universiteit Antwerpen voort, en

[p. 230]

de Universiteit van Stellenbosch benoemde Yves T'Sjoen in 2010 tot buitengewoon hoogleraar. Verschillende academische onderzoeksprojecten werden (en worden) gezamenlijk door projectleiders aan Zuid-Afrikaanse, Nederlandse en Vlaamse universiteiten uitgevoerd en de resultaten werden (of worden eventueel) in boekpublicaties ter beschikking gesteld. Vijf voorbeelden: een project over tekstredactie (Noordwes-Universiteit en Universiteit Antwerpen) culmineerde in oktober 2010 in het omvangrijke boek Teksredaksie door W.A.M. Carstens en Kris Van de Poel (SUN Media 2010); er is (onder leiding van Ronel Foster, Yves T'Sjoen, Eep Francken, Ena Jansen en Heilna du Plooy) voortgezet onderzoek over literair grensverkeer tussen de Afrikaanse, Nederlandse en Vlaamse literaire systemen; en Heilna du Plooy, Bernard Odendaal en Odile Heynders leiden een project ‘Vers en verhaal: narratieve structuren en technieken in lyrische poëzie’. Internationale samenwerking heeft geleid tot de publicatie bij Brill (augustus 2010) van Siegfried Huigens boek The Dutch Trading Companies as Knowledge Networks, met zeventien opstellen van een internationaal gezelschap onderzoekers over kennisproductie uit de vroegmoderne tijd, die afhankelijk was van de handelsnetwerken van de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de West-Indische Compagnie. Tot slot treedt H.P. van Coller op als projectleider en redacteur van een nieuwe Nederlandse literatuurgeschiedenis voor Zuid-Afrikaanse studenten.

Een buitengewoon project, dat sterk op de technologie steunt, is dat van projectleiders Gerhard van Huyssteen en Febe de Wet. ‘Human language technology resources for closely-related languages’ richt zich op de uitwisseling van technologieën en hulpbronnen tussen het Afrikaans en het Nederlands. Het project ontwikkelde een vergroot uitspraakwoordenboek voor Afrikaans en een omzetter/vertaler Nederlands naar Afrikaans/Afrikaans naar Nederlands (cf. https://sites.google.com/site/gbvanhuyssteen/projectcloselyrelatedlanguages).

De savn en de twee kennisnetwerken (het ‘Noordelike Kennisnetwerk vir Neerlandistiek’ (nkn) en het ‘Kaapse Forum’), die financieel door de Nederlandse Taalunie ondersteund worden, en het ‘Woordfees’ te Stellenbosch leveren alle jaarlijks dankzij een grote inzet van Zuid-Afrikaanse leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde een belangrijke bijdrage tot de Zuid-Afrikaanse neerlandistiek. Frits van Oostrom en Isabel Hoving verrijkten de perspectieven van Zuid-Afrikaanse docenten neerlandistiek met voordrachten over historische geschiedschrijving

[p. 231]

en ideologiekritiek (Docentenwerkwinkel Neerlandistiek), en het nkn-symposium bracht neerlandici en studenten van zeven universiteitscampussen bij elkaar voor twee dagen van voordrachten en discussie over de neerlandistiek.

Het is opmerkelijk dat er steeds meer literaire teksten uit het Nederlands in het Afrikaans vertaald worden. Enerzijds is het spijtig dat het algemeen publiek de brontaal (Nederlands) kennelijk niet meer betrekkelijk vlot kan lezen, maar anderzijds is het verblijdend dat de Nederlandstalige literatuur zodoende via het Afrikaanse literaire systeem aan een groter tal van lezers ter beschikking gesteld wordt.

De publieke belangstelling in de literaire en andere cultuurproducten laat zich niet alleen aan het tal van vertalingen aflezen, maar ook aan het steeds toenemend cijfer van mensen die de examens voor het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal afleggen. Drie leden van de Maatschappij (Siegfried Huigen, Renée Marais en Phil van Schalkwyk) bieden op verschillende plaatsen in Zuid-Afrika taalverwervingscursussen Nederlands aan.

De grootste uitstraling van het Nederlands naar het algemeen publiek geschiedt via het ‘Woordfees’, met Dorothea van Zyl als feestdirectrice. Kwamen er in 2000 duizend mensen op dit hoofdzakelijk Afrikaans-Nederlandse festival af (zeker niet slecht), in 2010 overschreed het bezoekersaantal de 47.000. Het festival brengt tal van Nederlandse en Vlaamse auteurs, acteurs en musici naar Zuid-Afrika, met steun van maar liefst acht belangrijke donateurs vanuit Nederland en Vlaanderen. In maart 2011 traden op: Tom Lanoye, Joke van Leeuwen, Arnon Grunberg, Herman Bogaert, Vismilmusic (met Hans Visser en Irena Filippowa), Ingrid Van der Veken, Stef Bos en Aryan Kaganof/Ian Kerkhof (film). Onder de Zuid-Afrikaanse leden van de Maatschappij die hier acte de présence gaven, zijn Ampie Coetzee, Abr. H. de Vries, W.A.M. Carstens, Rufus Gouws en T.T. Cloete.

Conclusie: de Zuid-Afrikaanse leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde leveren doorgaans een flinke bijdrage tot het Nederlands en de neerlandistiek; niet alleen plaatselijk in Zuid-Afrika, maar ook in het buitenland.

Renée Marais, vertegenwoordiger voor Zuid-Afrika