Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2010-2011

4. Verslag van de Zuidelijke Afdeling over het verenigingsjaar 2010-2011

Voorjaarsactiviteiten

Op 30 mei vond te Maastricht een speciale Pierre Kemp-middag plaats. Deze middag - gewijd aan ‘een van de boeiendste eenlingen uit de Nederlandse poëzie van de twintigste eeuw’ - was van buiten de Afdeling georganiseerd, maar door prof. dr. Wiel Kusters als oud-voorzitter en medeoprichter van de Zuidelijke afdeling (in 1989) tevens aan haar leden

[p. 225]

aangeboden. De feestelijke bijeenkomst bevatte een dubbelprogramma, waarop om te beginnen de nieuwe biografie ten doop werd gehouden: Wiel Kusters, Pierre Kemp. Een leven (Nijmegen: Vantilt). Hoe werd deze ‘Man in het Zwart’ (Maastricht 1886-1967) van teruggetrokken levend administrateur tot een van 's lands kleurrijkste dichters? Kusters' biografie interpreteert feiten van Kemps leven, diens poëzie en de samenhang daartussen. Dr. Jan de Roder (Universiteit Maastricht) voerde een gesprek met de biograaf. Voorts werd er muziek van Hendrik Andriessen ten gehore gebracht worden, op tekst van Kemp.

Aansluitend werd in het nabije Bonnefanten-museum een tentoonstelling van het weinig bekende schilderwerk van Kemp geopend, onder de titel: ‘Pierre Kemp. Nobel oud kind!’ Deze verrassende collectie omvatte het grootste deel van Kemps beeldend oeuvre, waaronder een twaalftal tot nu toe onbekend gebleven pastels. Tevens werd over de dichter-schilder nog een korte film uit 1967 vertoond, die meer dan veertig jaar niet meer te zien was geweest. Zij biedt ook de enige bewegende beelden die er van de dichter bestaan.

Andere biografische boekpublicaties

Royaal vooruitlopend op het thema van de boekenweek 2011 stond het verenigingsjaar 2010-2011 bij de Afdeling eigenlijk al grotendeels (in drie van de vier bijeenkomsten) in het teken van de biografie, hetzij als genre, hetzij als concreet specimen. Ook buiten het programma was het voorjaar 2010 voor de Afdeling in dit opzicht een bijzonder productief seizoen. Twee leden publiceerden in april een historische biografie:

-	voorzitter dr. Jacques Baartmans: Robert Jasper baron van der Capellen tot den Marsch (1743-1814). Regent, democraat en huisvader (Hilversum: Verloren).
-	van het recent toegetreden lid mr. dr. Wilfried Uitterhoeve verscheen: Koning, keizer, admiraal. 1810 de ondergang van het Koninkrijk Holland, november 1809-juli 1810 (Nijmegen: Vantilt).

Later in het jaar (in oktober) zou zich eveneens uit onze kring daarbij voegen:

-	dr. Guus Pikkemaat: Willem de Troubadour. Hertog van Aquitanië (1087-1127). Deugniet en dichter (Soesterberg: Aspekt).
-	op 26 januari 2011 ten slotte promoveerde het lid Peter Altena aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Zijn biografisch proefschrift over een kleurrijke dichter, journalist en romanschrijver uit de 18e eeuw: Ger-

[p. 226]

rit Paape (1752-1803) Levens en werken (later in 2011 ook te verschijnen in een handelseditie, Nijmegen: Vantilt) vormde precies een maand later eveneens het onderwerp van zijn lezing voor de Afdeling.

Najaarsactiviteiten

Nazomerbijeenkomst

Op 18 september kwam de Afdeling opnieuw tezamen in Nijmegen, waar prof. dr. Jos Joosten (Radboud Universiteit) haar invoerde in het actuele onderzoek inzake literatuurkritiek, over de naoorlogse geschiedenis waarvan de spreker een monografie in voorbereiding heeft. Spreker ging onder meer in op actuele dilemma's van de literatuurkritiek. In hoeverre is de eigentijdsheid, het engagement, er een leidend thema? Kan een roman ons iets vertellen over onszelf en de wereld? Worden in de kritiek morele vragen gemeden ten gunste van literair-technische argumenten? Welk type argumentatie domineert, werk-immanente of moraliserende? De door Merlijn (1965) geïnstigeerde ergo-centrische school domineert. Tussen 1955 en 1975 is het gehalte autonome argumentatie significant toegenomen, terwijl de ethische / engaments-argumenten zeer op de achtergrond blijven. Aan de hand van werk van DDR-auteur Christa Wolf belichtte spreker hoe waardeoordelen bij critici gesegmenteerd kunnen worden als hetzij werk-immanent, hetzij als normen en waarden in het hoofd van de criticus.

Onderscheiding voor Leo Herberghs

Dichter-schrijver Leo Herberghs, gewezen eerste penningmeester van onze Afdeling, werd in november 2010 te Maastricht door het provinciebestuur benoemd tot ‘Limburger van Verdienste’. Herberghs (Heerlen 1924) werd door de Commissaris van de Koningin, de heer L. Frissen, geprezen als een ‘stille dichter, wars van drukte’.

Herfstbijeenkomst

Op zaterdag 11 december trad te Nijmegen als spreker op prof. dr. Hans Renders, bijzonder hoogleraar Geschiedenis en theorie van de biografie te Groningen, zelf ook criticus en medewerker aan kranten, tijdschriften en radioprogramma's. In zijn voordacht over ‘De biografie in Nederland’ ging Renders in op vier punten: de nieuwe traditie van de biografie die in de laatste 20-30 jaar in Nederland gegroeid is; de verrassend sterke receptie van de biografie in de media en bij het publiek; de actuele proble-

[p. 227]

men bij het genre, en de eisen waaraan een ideale biografie moet voldoen. Nadat ons land eerder vooral biografische lexica gekend en het tijdschrift Merlijn exclusieve aandacht voor de tekst gepredikt had, ging vanaf 1981 de reeks Open domein als een nieuw podium dienen. Het Prins Bernhard Cultuurfonds trad op als subsidiënt. De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde startte voorts in 1990 met haar Werkgroep Biografie en het Biografie Bulletin. Indrukwekkend is de lijst van inmiddels verschenen biografieën over kunstenaars, politici en wetenschappers. De populariteit van het genre is niet zo vreemd. Politieke, literaire, kunstzinnige en maatschappelijke daden komen door biografieën vaak in een ander daglicht te staan. Juist door het perspectief van het individu gaat de (literatuur-)geschiedenis leven. Het persoonlijke moet dan iets verduidelijken over het openbare. Spreker besteedde veel aandacht aan de typische problemen van het genre en illustreerde zijn betoog met tal van concrete voorbeelden, wetenswaardigheden en bijzonderheden. Als biograaf van zowel Jan Hanlo als Jan Campert bleek spreker bij uitstek in de gelegenheid theorie en praktijk met elkaar te verbinden.

Winterbijeenkomst

Op 26 februari 2011 werd te Nijmegen het 23^ste Afdelingsjaar geopend met de gebruikelijke jaarvergadering. De gebruikelijke huishoudelijke zaken werden besproken, waaronder de inhoudelijke en financiële verslagen over 2010 en het voorlopig programma voor 2011. Daarnaast kwamen aan de orde een voorziene mutatie bij het bestuur in 2012, alsmede een voornemen om het 25-jarig jubileum van de Afdeling (op 28 januari 2014) ook tastbaar vorm te geven.

Vervolgens was het woord aan dr. Peter Altena, die voor een gehoor van vijftien aanwezigen een boeiende lezing wijdde aan het onderwerp van zijn proefschrift (zie hierboven). Hij deed dat aan de hand van een calendarium van Paapes leven. Zo werd allereerst de Delftse context door spreker belicht, en dan Paapes werk als plateelschilder, zijn rol in de dichtgenootschappen te Den Haag en Delft, zijn carrièrisme, zijn grote letterkundige productie, en de politisering van schutterijen na 1783; dit alles samengevat onder de noemer van poëtische, economische en politieke sociabiliteit. In vogelvlucht, maar toch ook met veel details passeerden vervolgens Paapes journalistieke activiteiten, zijn rol als pamflettist en dichter bij de opkomst van de patriotten, de omwenteling in Delft,

[p. 228]

Paapes vlucht in 1787 naar Duinkerke, zijn terugkeer in 1796 en zijn rol bij de Bataafse revolutie in Friesland. In 1798 werd Paape ambtenaar te Den Haag bij het ministerie van Nationale opvoeding, waar hij mede de basis legde voor de latere schoolwet van Van der Palm (1801).

Het zeer levendige referaat riep door zijn letterkundig thema en politiekhistorische strekking herinneringen op aan de biografische lezing die ruim een jaar eerder te Maastricht was gehouden door dr. Lou Spronck, over de Maastrichtse dichter Théodore Weustenraad (1805-1849), schrijver onder meer van het satirische dialectepos De Percessie van Sjerpenheuvel (zie hiervoor het vorige jaarverslag ). Beide lezingen tezamen vormden een tweeluik over intrigerende eenlingen, politieke activisten en satirici uit een roerig tijdvak. Anderzijds was er een merkwaardige gedeeltelijke parallel met de hierboven gereleveerde dichter Pierre Kemp, die evenals Paape zijn loopbaan als plateelschilder was begonnen. Aldus bleek het recente lezingenprogramma van de Afdeling onverwachte dwarsverbindingen te bezitten.

Alle vergaderingen werden bijgewoond door de gebruikelijke aantallen leden en introducés, die steeds rond de vijftien lagen. De traditionele culinaire afsluiting in een plaatselijk restaurant droeg telkenmale zeer bij aan het welslagen van deze bijeenkomsten.

Het bestuur van de Zuidelijke Afdeling bestond in het verslagjaar uit dr. Jacques Baartmans (voorzitter), dr. Ad Welschen (secretaris), en drs. Jean Frins (penningmeester).

Ad Welschen, secretaris