Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2009-2010

[p. 264]

Henriëtte de Beaufort-prijs 2010
Advies van de commissie van voordracht

De Commissie van voordracht is haar werkzaamheden begonnen met het opstellen van een groslijst van ruim 360 biografieën en autobiografieën, die van 2004 tot en met 2009 in Nederland zijn verschenen, de reglementair voorgeschreven periode voor de beoordeling. Zij koos daaruit zestig titels voor een nadere beschouwing. Na lezing bleven er zeventien biografieën over, die voor een zorgvuldige toetsing in aanmerking kwamen. Het grote aantal geselecteerde titels kan worden gezien als een bewijs van de bloei van het genre. De tijd is voorbij dat de biografie gold als een schaars goed in de Nederlandse letteren of - ruimer gemeten - in de Nederlandse boekproductie.

De prijs, die bij toerbeurt aan een Nederlandse en een Vlaamse auteur kan worden toegekend, is bestemd voor een in druk verschenen en in de Nederlandse taal geschreven biografie of autobiografie. In haar selectie heeft de Commissie zich laten leiden door twee criteria: de kwaliteit van de research en de literaire vorm van de portrettering. Hoe en hoe intensief is het materiaal voor de biografie bijeengebracht? En hoe is het portret opgebouwd en geschreven? Dit leidde ertoe dat de combinatie van beide de doorslag moest geven.

Aan het eerste criterium, de inhoud en reikwijdte van de research, beantwoordde een groter aantal van de geselecteerde boeken dan aan het tweede, de literaire vormgeving. Het biografisch onderzoek heeft tal van auteurs geïnspireerd tot omvangrijke en soms oorspronkelijke werken. Over het algemeen blijkt er een tamelijk hoge standaard van inventiviteit en doorzettingsvermogen te zijn ontwikkeld. Het tweede criterium - een oorspronkelijke vormgeving - bleek een aanzienlijk grotere horde te zijn. Het genre van de biografie biedt juist de gelegenheid tot een ware portretkunst maar die gave is niet ieder gegeven. Toch vond de Commissie in haar selectie enkele titels van een uitnemende portrettering en schrijfkunst.

In de laatste fase van haar besluitvorming heeft de Commissie zich gerealiseerd, dat haar besluit ook een keuze moest worden tussen uitstekende biografieën van uiteenlopende genres: de kunstenaarsbiografie, de intellectuele biografie of de literaire portrettering. Dat betekent, dat in de prijstoekenning verdisconteerd wordt een beredeneerde voorkeur voor

[p. 265]

een bepaald genre in de huidige selectie; een voorkeur die niet vanzelfsprekend is en niet zonder meer voor herhaling vatbaar.

Uiteindelijk is na veel wikken en wegen de Commissie gekomen tot de voordracht van het boek van Henk Nellen, Hugo de Groot. Een leven in strijd om de vrede 1583-1645 (Balans, Amsterdam 2007).

Aan deze keuze liggen de navolgende argumenten ten grondslag:

* De auteur heeft voor zijn onderwerp grondig onderzoek gedaan, dat hem diep in het intellectuele leven van Europa in de eerste helft van de 17de eeuw heeft gebracht. De hoofdpersoon, Hugo de Groot, manifesteerde zich op velerlei terreinen: in de politiek, de diplomatie, de ontwikkeling van het recht en de theologie. Henk Nellen heeft hem gevolgd en zich op diverse onderwerpen zodanig ingelezen en georiënteerd, dat hij de intellectuele kracht van Grotius adequaat kon beschrijven en analyseren. De Commissie heeft zich wel gerealiseerd, dat de auteur dankzij zijn taak in het Huygens Instituut - de uitgave van de correspondentie van Grotius - ruimschoots in de gelegenheid is gesteld dit onderzoek te doen. Maar hij heeft deze ruimte ook overtuigend benut en ingevuld.

* In deze biografie worden de intellectuele verkenningen van de hoofdpersoon ingebed in een levensverhaal. Henk Nellen slaagt in zijn voornemen om zo nu en dan de rust van Grotius' studeerkamer te (doen) verstoren met de beschrijving van persoonlijke conflicten, geleerde disputen en de onvoorspelbaarheid van politieke confrontaties. Er is rumoer in dit levensverhaal. In dat voornemen en in het resultaat onderscheidt dit werk zich daarom van een intellectueel traktaat. Het boek van Henk Nellen kan met recht een biografie heten.

* De auteur heeft ervoor gekozen vooral de intellectuele kant van de hoofdpersoon te belichten. De persoonlijke dimensie van zijn leven wordt feitelijk gevolgd met lotgevallen uit zijn particuliere leven; hij beschrijft en laat de analyse op dit onderwerp na. Zo is De Groots echtgenote, Maria van Reigersberch, voortdurend aanwezig zonder dat haar persoonlijkheid echt wordt uitgediept. Zij is in deze biografie toch vooral de liefhebbende echtgenote. Dat geldt ook in ander opzicht voor De Groots zonen. De Commissie heeft van deze keuze van de auteur kennisgenomen. Het is de keerzijde van de intellectuele kwaliteiten van het boek. Die keuze is naar haar mening goed te verdedigen want juist op intellectueel vlak onderscheidt zich de hoofdpersoon.

* Ten slotte heeft de Commissie zich gerealiseerd dat een biografie, die een intellectuele hoofdpersoon uit de geschiedenis van de Republiek en

[p. 266]

van het intellectuele leven in de vroegmoderne tijd belicht, aan de biograaf bijzondere eisen stelt van onderzoek en historisch invoelingsvermogen. Het is bovendien van betekenis om een boek te prijzen, dat zich qua keuze van plaats en tijd onderscheidt in de stroom van contemporaine biografieën.

Deze argumenten hebben de Commissie ertoe gebracht in een - het zij nogmaals gezegd - opvallend grote selectie van prijzenswaardige biografieën het werk van Henk Nellen tot het beste te verkiezen.

Arianne Baggerman

Jan Bank (voorzitter)

Martin Bossenbroek

Aad Groos (secretaris)

Inge de Wilde

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de Commissie van voordracht, de Henriëtte de Beaufort-prijs 2010 toe te kennen aan Henk Nellen voor zijn biografie Hugo de Groot. Een leven in strijd om de vrede 1583-1645.