Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2008-2009

5. Verslag van de vertegenwoordiger voor Zuid-Afrika over het verenigingsjaar 2008-2009

‘De neerlandistiek in Zuid-Afrika is, afgezien van enkele problemen die om aandacht vragen, in wezen kerngezond. Er bestaat een veelzijdige relatie tussen het Nederlands en het Afrikaans, en ik heb nog zelden zoveel ijver, enthousiasme en toewijding bij een beroepsgroep ervaren.’ Dit zei Wilhelm Jordaan, emeritus hoogleraar psychologie en gezocht bemiddelaar, in zijn samenvattende verslag aan het eind van een buitengewoon beraad (30 november tot 3 december 2008, Pretoria) van universitaire neerlandici. Het beraad, georganiseerd op verzoek van de Nederlandse Taalunie, werd door de Suider-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek (savn) bijgewoond door 27 afgevaardigden van de 12 universiteiten in zuidelijk Afrika waar Nederlands wordt onderwezen (de toegang was beperkt).

Uit Jordaans opmerking dat de Zuid-Afrikaanse neerlandici zich ontzettend hard inspannen voor de neerlandistiek en dat zij ondanks hun kleine aantal ongelooflijk veel presteren, kan men echter ook afleiden dat de geesteswetenschappen in Zuid-Afrika onder druk staan. Een grote kwelling is de afdeling Afrikaans (waarbij Nederlands inbegrepen is) aan de Universiteit van KwaZulu-Natal (Pietermaritzburg), die sinds begin 2008 nog maar één personeelslid telt, dat bij zijn aftreden binnen een jaar of twee niet vervangen zal worden. In Durban reageert de leiding van deze universiteit afhoudend op verzoeken om de zaak in heroverweging te nemen. Aan de positieve kant kan geconstateerd worden dat een aantal jongere academici aan andere universiteiten uiteindelijk vaste aanstellingen hebben gekregen. In bepaald opzicht werd ons een hart onder de riem gestoken door het bericht van de savn-voorzitter, Dorothea van Zyl, dat op de werkconferentie in Mechelen (28 november 2008) gebleken is dat de vraagstukken waarmee de Zuid-Afrikaanse neerlandistiek

[p. 201]

kampt, zich ook internationaal voordoen. De uitspraak dat de toekomst van de Neerlandistiek ook op haar internationale aard berust, biedt voor de Zuid-Afrikaanse neerlandistiek de gelegenheid om een bijdrage aan het koloniale en het postkoloniale discours te leveren, en daarnaast door te gaan met vertaalactiviteiten Nederlands-Afrikaans.

De drie academische organisaties die zich met de neerlandistiek bemoeien, de savn, het Noordelike Kennisnetwerk vir Neerlandistiek (nkn) en het Kaapse Forum (kf), zetten hun werkzaamheden actief voort. Terwijl andere vakorganisaties duidelijk neigen tot terugloop kunnen genoemde drie neerlandistische organisaties van onverminderde belangstelling en activiteit getuigen. De winterschool voor studenten werd in 2008 door de Rhodes-universiteit (Grahamstad) georganiseerd, met als docenten Alice van Kalsbeek (taalverwerving) en Yves T'Sjoen (letteren en cultuur). De populariteit van de winterschool liet zich na afloop ervan zelfs in het oprichten van een Facebook-groep zien. Neerlandistiekdagen werden in Stellenbosch (april 2008) en Johannesburg (februari 2009) gehouden en in Johannesburg was zowel het aanbod aan referaten als de opkomst groter dan verwacht.

Op onderzoeksterrein blijft er bij docenten, studenten én emeriti een enthousiaste interesse voor onderzoek dat volledig of voor minstens 50% op de neerlandistiek gericht is. Het nkn reikt jaarlijks zijn subsidies voor vijf academische onderzoeksprojecten uit. Maar er zijn veel meer projecten. Over grenzen/Oor grense, een vergelijkende studie over Nederlandse, Vlaamse en Afrikaanse poëzie, samengesteld door Ronel Foster, Yves T'Sjoen en Thomas Vaessens, verschijnt maart/april 2009 bij Acco, samen met een anthologie getiteld Grenzeloos.

Er worden steeds meer vertalingen van Nederlandstalige teksten gepubliceerd. Van Lina Spies is eind 2007 een Afrikaanse vertaling van Anne Franks Het Achterhuis verschenen; H.P. van Coller verzorgde een vertaling van Luuk Gruwez (Bandelose gedigte) en Daniel Hugo's vertaling, 'n Slagterseun met 'n brilletjie (Tom Lanoye), verscheen in 2008. De publicatie (eind 2007) van het verhaal van de Javaanse kampervaringen van Will van Halewijn, haar moeder en twee jongere zussen tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals verteld aan Mariël le Roux (docente in verpleegkunde), toont dat er zeker ook bij het algemene publiek belangstelling voor die soort geschiedschrijving bestaat. In dit verband verdient ook Karel Schoeman vermelding, die onverpoosd in boek na boek de geschiedenis van de Kaapkolonie, met inbegrip van de Nederlandse betrokkenheid,

[p. 202]

minutieus en op boeiende wijze optekent. Er is trouwens veel erkenning voor het belang van de voc-documenten aan de Kaap. Met medewerking van het Nationaal Archief in Den Haag en de Universiteit Leiden, en met subsidie van unesco's Memory of the World-programma, worden sinds 2001 documenten uit de voc-archieven aan de Kaap systematisch getranscribeerd en gedigitaliseerd.

Het Suid-Afrikaanse Sentrum vir Nederland en Vlaandere (vroeger: Huis der Nederlanden), met Daniel Hugo als nieuwe directeur, verzorgt in het zuiden een gevarieerd programma van sociale en academische activiteiten waarbij het algemene publiek uitgenodigd wordt. Naast cultuuractiviteiten en een bibliotheekdienst worden hier (en in het noorden) taalcursussen Nederlands aangeboden. Ook spelen festivals waarbij Nederlandse en Vlaamse auteurs optreden een belangrijke rol om de Nederlandse stem in Zuid-Afrika te laten klinken.

Het jaarlijkse Woordfees in Stellenbosch breidt zich almaar uit en viert in 2009 zijn tienjarig bestaan. In 2008 organiseerde de Universiteit van Pretoria een boekenfestival waarop de neerlandistiek een plaats werd gegund. Een nieuw festival, Woordpoort, dat zich specifiek op de Afrikaanse en de Nederlandse culturen richt, vindt in september 2009 in Pretoria plaats.

Leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde spelen een prominente rol in vrijwel alle in dit verslag vermelde activiteiten. Dit verslag biedt slechts een selectie van de belangrijkste gebeurtenissen met betrekking tot de neerlandistiek in Zuid-Afrika. Er zou veel meer te vertellen zijn.

Renée Marais, vertegenwoordiger voor Zuid-Afrika